Opdracht bij literatuur en poëzie uit periode 1940-1945 van Laurens Stronks

Opdracht bij zelfgekozen boek uit de periode 1900-1945
Ik heb het boek Terug tot Ina Damman gelezen. Volgens mij is dit een boek uit de Nieuwe Zakelijkheid, omdat ik daar meerdere redenen voor gevonden heb. Allereerst, er wordt gebruik gemaakt van journalistiek taalgebruik en er zijn niet veel bijvoeglijke naamwoorden te vinden. De meeste zinnen in het boek bestaan bovendien uit korte heel enkelvoudige zinnen te vinden. Ook kun je kenmerken van het ventisme en het futurisme terugvinden in Terug tot Ina Damman.

Het taalgebruik in Terug tot Ina Damman is overal het algemeen heel zakelijk. Voorwerpen en beschrijvingen worden vrijwel altijd emotieloos beschreven. Voorbeelden hiervan zijn de zinnen die staan op bladzijde 45 en 196: ‘Het korfbalveld, een grazig land achter houtschuren, omringd door verborgen zijtakken van een houtvlottersvaart, …’ en ‘Al was ook het kleine fluitje van meneer Roemer een beetje verroest, omdat het een heel jaar lang in een met zweet gedrenkte broekzak had gezeten, het geluid klonk er niet minder schril en bevelend om dan op de grote tocht naar de hunebedden en de heidemaatschappij, gehalveerde schaal gegeven werd: éen dag maar, éen leraar maar, niet meer dan de helft deelnemers van het vorige jaar, weinig derdeklassers, veel eersteklassers, en van de hele tweede klas alleen Nellie Huisman en een van die kleine, snelle jongens van vroeger, …’ Dit journalistieke taalgebruik is in het hele boek terug te vinden. In het boek staan veel van deze beschrijvingen en ze zijn vrijwel allemaal zo zakelijk als deze.


In dat laatste citaat komt ook de sobere functionaliteit naar voren. Er wordt weinig moeite gedaan om mooie volzinnen te schrijven en informatie wordt vaak gewoon tussen komma’s gepropt. Het beste voorbeeld daarvan in het vorige fragment is ‘éen dag maar … van vroeger’: deze opsomming wordt kleurloos gegeven. Er staat geen woord te veel; bijvoeglijke naamwoorden, op de functionele na, en persoonsvormen zijn niet in de opsomming te vinden. Vaker in het boek zie je vaker zulke fragmenten die louter functioneel zijn.
Ook kun je in het boek een groot aantal enkelvoudige zinnen voor. Er zijn gigantisch veel van dat soort zinnen te vinden en een voorbeeld van een tweetal van die zinnen die elkaar opvolgen, staat op bladzijde 24: ‘Na deze dag had hij geen leven meer. Schuw en omzichtig sloop hij van en naar school, vlak langs de huizen schuivend, zonder zijn ogen op te durven slaan.’ Deze grote hoeveelheid enkelvoudige zinnen is absoluut een kenmerk van de Nieuwe Zakelijkheid.

In Terug tot Ina Damman is er ook relatief voor onderwerpen als de stad en delen daarvan. Bij treinreizen worden alle steden nauwkeurig genoemd en wanneer de hoofdpersoon door de stad loopt worden keer op keer alle straatnamen verteld. Als later in het boek herinnerd wordt aan een gebeurtenis wordt ook weer de naam van de straat waar die gebeurtenis plaatsvond aangehaald. Een voorbeeld hiervan is het beëindigen van het contact tussen Ina Damman en Anton door Ina. Als de lezer wordt herinnerd aan deze gebeurtenis, dan wordt ook constant het ‘Werfplein’ genoemd: ‘En na het Werfplein, dat vreemde moment toen hij zich in redeloze wanhoop éen meende te weten met Ina Damman, …’ staat op bladzijde 154 bijvoorbeeld. Uit deze terugkerende aandacht voor de straatnamen, die natuurlijk ook weer horen bij de zakelijke beschrijvingen en het journalistieke taalgebruik, blijkt ook de aandacht voor de stad.

Naast allerlei kenmerken van de Nieuwe Zakelijkheid in Terug tot Ina Damman, indicaties te vinden dat het boek onder invloed was van andere stromingen. Het eerste voorbeeld daarvan is het ventisme. Daarbij is de persoon belangrijker dan vorm. Dat belang van de persoon is natuurlijk heel duidelijk zichtbaar in Terug tot Ina Damman: kan het nog persoonlijker dan een halfautobiografisch boek over een gedeelte van een leven?
Daarnaast zijn er ook nog de futuristische kenmerken aan te wijzen. Zo wordt kracht en mannelijkheid door de hoofdpersoon verheerlijkt: Anton wil heel graag vechten om te laten hoe mannelijk hij is en hij bewondert ook de kracht die meneer Greve, een van zijn leraren uitstraalt, door juist niet op te treden tegen onrustzaaiers in de klas, maar heel rustig te blijven. Ook is er, via militaire groeten, aandacht voor oorlogen.

Opdracht bij zelfgekozen gedicht uit periode 1940-1945
BERLIJN
De morgenlucht is een bezoedeld kleed
een bladzij met een ezelsoor
een vlek
de stad
een half ontverfde vrouw
maar schokkend steigert zij den hemel in
als een blauw paard van Marc in 't luchtgareel
Berlijn
de zon is geel

Dit is het gedicht Berlijn van Hendrik Marsman. Het is heel duidelijk een expressionistisch gedicht. Allereerst, het woord staat heel erg op zichzelf, wat een expressionistisch kenmerk is. Dit zie je het best bij ‘Berlijn’, aan het einde van het gedicht. Niet alleen staat dat woord alleen op een regel, maar ook staat zowel daaronder als daarboven een witregel. De afkeer van de regels voor literatuur is ook heel duidelijk: Marsman heeft niet een traditioneel gedicht geschreven, maar een gedicht wat anders is dan ‘normale’ poëzie: hij maakt geen gebruik van metrum of rijm en in het gedicht zit geen enkele regelmaat, wat betreft strofes.
Bovendien is er belangstelling voor de stad: het gedicht gaat immers over een stad, namelijk Berlijn. De verwijzing naar de expressionistische schilder Franz Marc, is ook een teken dat het gaat om een expressionistisch gedicht. Er is ook sprake van een vooruitgang: ’s ochtends is de stad nog een vlek en een bezoedelde kleed, maar later krijgt die kleur.