La casa de los espiritus door Isabel Allende

Oorspronkelijke titel: La casa de los espíritus Titel: Het huis met de geesten Auteur: Isabel Allende Vertaling: Saskia Otter Aantal bladzijden: 430 bladzijden Jaar van eerste druk: Oorspronkelijke taal: 1982 Jaar van eerste druk: Nederlandse vertaling: 1985 Druk: 21e druk Jaar van gelezen druk: 1993 Uitgeverij: Wereldbibliotheek Plaats van uitgave: Amsterdam Motto: Hoe lang leeft een mens uiteindelijk? Duizend jaren of slechts één? Is het een week of zijn het eeuwen? Hoe lang duurt de dood? Wat wil zeggen, voor altijd? -- Pablo Neruda
De schrijfster heeft het boek volgens mij dit motto meegegeven om twee redenen. De eerste is een inhoudelijke: het boek gaat over de levens van verschillende mensen binnen een familie. Er worden mensen geboren en ze overlijden ook weer, het is een cirkelbeweging waarbij de hoofdpersonen van plaats verwisselen. Een dochter wordt een moeder en later een grootmoeder. De tweede reden is dat Pablo Neruda een rol heeft gespeeld in de gebeurtenissen in Chili waar het boek over gaat. Hoewel het nergens in het boek staat vermeld, is het aannemelijk dat hij de persoon is die steeds wordt aangeduid als ‘de Dichter’.
Keuzeverantwoording: Het boek [i]Het huis met de geesten[/i] heb ik gekozen omdat het me werd aangeraden door mevrouw Hendriksma. De titel geeft al aan dat er dingen in gebeuren die niet alledaags zijn en die misschien ook helemaal niet kunnen. Toch worden deze dingen in het boek beschreven alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Samenvatting: Clara del Valle is een helderziend meisje. Zij praat met geesten en leeft in een droomwereldje. Als haar zus, Rosa de Schone, de verloofde van Esteban Trueba, vanwege de politieke status van haar vader wordt vermoord, vervalt zij in een zwijgen dat negen jaar duurt. Samen met haar hondje Barrabas ‘zweeft’ ze, ze is niet aanwezig op deze aarde, ze leeft bij de geesten en merkt niets van de wereld om haar heen. Ze wordt goed verzorgd door de Nana, de voedster, en krijgt zo een engelachtig voorkomen. Ze ontwikkelt haar helderziendheid door een tafel met drie poten te laten dansen en door een dichte piano te bespelen. De Nana probeert haar ondertussen aan het praten te krijgen door haar voortdurend te laten schrikken in spookpakken, zodat ze zal gaan praten. Clara laat zich hier echter niet door intimideren en raakt aan die acties gewend. De eerste keer dat ze weer praat is als ze aankondigt dat ze met Esteban Trueba gaat trouwen. Esteban komt uit een arm gezin. Hij heeft zijn jeugd gesleten in een armoedig huis bij een zieke moeder en bij zijn zus die hun moeder verzorgde. Zwervend op straat heeft hij de kost verdiend. Een hard leven heeft hij gehad, en ook nu is zijn leven hard; hij is betoverd door de schoonheid van Rosa del Valle. Arm als hij is, probeert hij nu rijk te worden door goud te zoeken in de bergen in het noorden van het land. Dromend over Rosa, brieven sturend en hard werkend verslijt hij zijn tijd. Dan komt het bericht van de moord op Rosa. Zijn leven stort in. Hij gaat onmiddellijk naar haar toe. Daarna gaat hij naar het landgoed van zijn grootvader: De Drie Maria’s. Het landgoed is vervallen, maar hij bouwt het weer helemaal op: hij bouwt huizen voor de landarbeiders en laat de boeren volgens een goed uitgekiend plan op het land werken. Ondertussen heeft hij last van zijn onophoudelijke kwaadheid. Hij droomt ook steeds vaker over Rosa, en begint rond dezelfde tijd met het verkrachten van jonge meisjes die op het landgoed wonen. Zo worden er talloze kinderen geboren, onder wie Esteban Garcia, die later rampspoed over de familie zal brengen. Op een dag besluit Esteban dat hij wil gaan trouwen, omdat zijn huidige leven hem alleen maar ongelukkig maakt. Hij gaat op bezoek bij de familie Del Valle om te vragen of ze nog een huwbare dochter hebben. Esteban Trueba probeert Clara te paaien op dezelfde manier als hij Rosa heeft gepaaid. Clara’s ouders vinden het goed dat hij met haar trouwt, maar ze spreken nog niet over een eventueel huwelijk, volgens de zeden en gewoonten van het land waar ze wonen. Clara zegt echter ronduit tegen hem dat ze hem wel als man wil en zo komt het dat ze gaan trouwen. Esteban Trueba bouwt in de hoofdstad een prachtig huis voor zijn vrouw, dat na verloop van tijd echter verandert in een labyrint, doordat Clara telkens muren en trappen laat weghalen en overal nieuwe kamertjes bijbouwt. Zij is niet geïnteresseerd in architectonische pracht of iets van dien aard. Ze leeft met haar geesten in haar deel van het huis, en houdt op vrijdagavonden seances met haar vriendinnen, de drie gezusters Mora. Na de huwelijksreis ontdekt Clara dat ze zwanger is. Vanwege haar helderziendheid weet ze al dat de baby een meisje is. Ze beslist dat het kind Blanca moet gaan heten. Blanca groeit na haar geboorte op tot een vroegwijs kind. Als ze op een dag in de zomer met haar ouders op De Drie Maria’s aankomt, waar Esteban Trueba nog steeds elk jaar heen gaat, ontmoet ze een jongetje, Pedro Tercero Garcia. De beide kinderen slapen in elkaars armen in, iets wat ze de komende jaren nog vaak zullen doen. Er groeit een sterke band tussen de twee. Blanca heeft twee broers, Nicolas en Jaime. Zij zitten op een streng Brits internaat. Nicolas is een klein, ondeugend mannetje, dat beschermd wordt door Jaime, een grote, sterke jongen. De jongens lijken helemaal niet op elkaar, ook al zijn ze een tweeling. Pedro Tercero Garcia en Blanca slijten samen alle zomers op De Drie Maria’s. Daar lezen ze samen de toverboeken van oom Marcos, een excentrieke figuur die is verongelukt met zijn vliegtuigje, en ze bouwen een sterke liefdesrelatie op. Ondertussen groeit bij Pedro Tercero een marxistisch ideaal, iets wat Esteban Trueba niet op prijs stelt. Hij bewerkt Pedro Tercero dan ook meerdere malen met zijn zweep. Als hij er op een avond achter komt dat Blanca een verhouding met hem heeft, iets dat een bekakte graaf, Jean de Satigny, die naar Blanca’s hand dingt, heeft verklapt, doet hij hetzelfde met Blanca. Als Clara met hem probeert te praten slaat hij haar de tanden uit haar mond. Blanca en Clara gaan naar de hoofdstad terug. Ze willen niets meer met Esteban Trueba te maken hebben. Toch komt hij weer bij hen terug. Na een gevecht tussen Esteban Trueba en Pedro Tercero Garcia, waar bij Esteban Pedro drie vingers afslaat, vlucht Pedro Tercero naar de hoofdstad, waar Esteban Trueba inmiddels weer in het landhuis is toegelaten. Daar zet de liefdesrelatie tussen Blanca en hem zich voort, terwijl hij opnieuw gitaar heeft leren spelen met zijn gewonde hand, en voor de radio marxistische liederen zingt. Blanca raakt ook zwanger van hem. Esteban raakt hierdoor buiten zichzelf van woede, en hij dwingt Blanca om met Jean de Satigny te trouwen en met hem naar het noorden van het land te verhuizen. Daar verdiept de graaf zich helemaal in de cultuur van de indianen, maar Blanca voelt zich er erg ongelukkig. Nadat Blanca heeft ontdekt dat Jean de Satigny duistere praktijken uitvoert in zijn verboden kamers, vlucht ze hals over kop weer naar het grote huis op de hoek terug. Daar wordt Alba geboren. Ze vertelt Alba dat haar vader in de woestijn, waar ze hebben gewoond, van de dorst is omgekomen. Alba komt pas aan het eind van het verhaal te weten dat Pedro Tercero Garcia haar echte vader is. Als Clara sterft, raakt het huis in verval. De bloemen, die eens zo weelderig in de vazen hun heerlijke geuren verspreidden, verdorren, de tuin verwildert. Clara’s geest leeft echter nog voort in het huis, een geest waar Esteban Trueba nog steeds een relatie mee heeft. Hij houdt van zijn helderziende Clara, ook nu ze gestorven is. Door haar ver ontwikkelde helderziendheid leeft ze voort in het huis en heeft ze contact met de mensen die er wonen. Ook heeft ze contact met de zusters Mora die nog steeds bijeenkomsten houden, ook al wordt het steeds minder. Alba groeit op tot een stil en dromerig meisje. Zij is de eerste mens met wie Esteban Trueba weer een goede band krijgt. Ze leert veel van haar oom Jaime, die inmiddels medicijnen studeert en helpt in een ziekenhuis voor armen. Van haar oom Nicolas, die boeddhist is geworden, leert ze om pijn en verdriet zonder tranen te doorstaan. Ze krijgt een relatie met Miguel, een jongen die ze op de universiteit leert kennen en wiens zus een vriendin is geweest van Nicolas. De universiteit waar Alba en Miguel lid van zijn is bezet. Onder leiding van Miguel zijn de marxistische studenten in opstand gekomen. Dagenlang bezetten ze de universiteit, die is omsingeld door politie en leger. Maar Alba haalt het niet; ze wordt ongesteld en moet naar huis. Er vindt ondertussen voortdurend een politieke strijd plaats tussen de Conservatieve Partij en de volgelingen van het marxisme. De verkiezingen komen eraan, en overal verschijnen pamfletten en schilderingen op de muren van de gebouwen in de hoofdstad. Dan komt de dag van de verkiezingen. De uitslag van de verkiezingen in de hoofdstad is doorslaggevend, en de marxisten behalen er een grote overwinning. Esteban is hier absoluut niet blij mee. Hij bedenkt, samen met een stel andere mannen, een plan om de regering omver te werpen. Ze grijpen in in de economie; alles wordt ineens heel duur, er is bijna niets meer te krijgen. Dan, op een dag, als Jaime bij zijn vriend de President is, wordt het paleis gebombardeerd. De president sterft en Jaime en vele anderen worden weggevoerd om op brute wijze te worden vermoord. Het hele land leeft in onzekerheid. De Conservatieve Partij is meedogenloos, de terreur kent geen grenzen. Wel liggen de schappen van de winkels ineens weer vol artikelen. Tegenstanders van de Conservatieve Partij worden gemarteld om hun metgezellen te verraden, en daarna worden ze vermoord. Ook Alba wordt gevangen genomen en onder leiding van Esteban Garcia, de zoon van een bastaardzoon van Esteban, gemarteld met elektrische schokken. Dan volgt de avond waarin ze bevrijd wordt. Ze wordt afgezet in de hoofdstad, waar ze voor de nacht bij een arm gezin wordt ondergebracht. De volgende dag ziet ze haar grootvader weer, samen maken ze het hele huis in orde en schrijven ze de herinneringen op. Dan sterft Esteban Trueba, vredig en rustig, in de armen van zijn kleindochter en in aanwezigheid van de geest van zijn vrouw Clara. Uitwerking: Nu ga ik twee aspecten van het boek uitwerken. Als eerste heb ik de personen in het boek uitgekozen, omdat zij heel belangrijk zijn voor het verhaal. Het gaat over verschillende generaties van een familie. Als tweede aspect heb ik de structuur en samenhang gekozen. Dit heb ik gedaan omdat de gebeurtenissen in dit boek vaak met elkaar samenhangen; soms komen dingen vele pagina’s later weer terug. Personen: Het verhaal in Het huis met de geesten draait om een Chileense familie die tot een hoge laag van de bevolking behoort. In het begin draait het om het echtpaar Del Valle met hun kinderen. Rosa en Clara zijn hiervan de belangrijksten. Daarna spelen kort Rosa, de oudste dochter, en haar verloofde Esteban Trueba een hoofdrol. Rosa overlijdt voordat zij trouwen en dan gaat het verhaal een tijdje alleen over Esteban. Vervolgens trouwt hij met Clara, de jongste zus van Rosa. Zij krijgen een dochter, Blanca, en later nog twee zoons, Nicolás en Jaime. Blanca wordt dan de hoofdpersoon, en ook haar minnaar Pedro Tercero García komt vaak voor. Als Blanca zwanger van hem wordt, trouwt ze met Jean de Satigny, maar keert snel terug naar het ouderlijk huis. Ze bevalt van Alba, die dan de hoofdrol gaat spelen en dat blijft doen tot het eind van het boek. Tussendoor blijft Esteban steeds belangrijk. Het perspectief in het boek verandert met de hoofdpersonen mee; je ziet de gebeurtenissen door de ogen van de persoon die op dat moment het belangrijkst is voor het verhaal. De namen van de belangrijkste personen zijn ook niet toevallig gekozen, ze hebben symbolische betekenissen
Ik zal nu wat dieper ingaan op de belangrijkste personen in het boek.
Esteban Trueba is de belangrijkste en best uitgewerkte persoon in het boek. Hij wordt gevolgd vanaf het moment dat hij verliefd wordt op Rosa tot zijn dood. Hij komt ook met enige regelmaat zelf aan het woord. In het begin werkt hij in een mijn. Daar wordt hij rijk doordat hij er goud vindt, maar wat hij met het geld had willen doen, namelijk voor Rosa zorgen, gebeurt niet, omdat zij jong sterft. Hij verhuist naar het landgoed ‘De Drie Maria’s’, dat hij tot grote bloei brengt. Dan trouwt hij met Clara en laat hij ‘het grote huis op de hoek’ bouwen, dat een centrale plaats in het boek inneemt. Hij wordt politicus voor de Conservatieve Partij. Esteban heeft een erg opvliegend karakter. Hij denkt dat hij alles kan maken omdat hij geld heeft en verkracht verschillende vrouwen in zijn tijd als vrijgezel. Hij heeft woede-uitbarstingen en slaat een keer zelfs zijn vrouw. Esteban is een round character. Hij maakt een verandering door gedurende zijn leven: van een zorgeloze jongeman verandert hij in een verbitterde vrijgezel, daarna wordt hij politicus met een diepe haat ten opzichte van alles wat te links is. Uiteindelijk, na de militaire staatsgreep waarbij zijn zoon wordt vermoord en zijn kleindochter in een kamp terecht komt, komt hij tot de conclusie dat hij misschien toch fout zat. De naam Esteban betekent ‘de overwonnene’. Deze naam is gekozen omdat hij zich aan het eind van het boek, vlak voor zijn dood, gewonnen geeft en toegeeft dat hij het niet bij het rechte eind had. ‘In de volgende tien jaar werd Esteban Trueba de grootgrondbezitter met het meeste aanzien in de streek. Voor zijn arbeiders liet hij stenen huizen bouwen en er kwam een onderwijzer voor de school en de levensstandaard werd voor iedereen in zijn gebied hoger. (...) Trueba’s driftbuien werden legendarisch en namen zulke vormen aan dat hij er zelf last van kreeg. Niemand durfde een mond tegen hem open te doen, hij duldde geen tegenspraak en beschouwde iedere afwijkende mening als een provocatie. Tegelijk nam zijn begeerte toe. Geen enkel meisje werd volwassen zonder dat ze met het bos, de rivieroever of het smeedijzeren bed had kennisgemaakt.’ (pagina 68) Clara is de jongste dochter van het echtpaar Del Valle. Ze is de belangrijkste vrouw in het boek, en wordt gevolgd van het moment dat ze tien jaar is tot haar dood (en daarna). Ze heeft een onopvallend uiterlijk, met goudblonde krullen. Ze is paranormaal begaafd, al vanaf jonge leeftijd kan ze voorwerpen laten bewegen door ze aan te raken. Ook kan ze met geesten praten. Ze kan de toekomst voorspellen en verzet zich nooit tegen het lot. Daarom trouwt ze ook met Esteban, al houdt ze niet van hem. Ze heeft een erg rustig karakter en er wordt wel gezegd dat ze door het huis zweeft alsof ze nergens mee te maken heeft. De naam Clara betekent licht, net als de namen van haar dochter en kleindochter. Ondanks het feit dat ze een van de belangrijkste personen in het boek is, is Clara een flat character. Het hele boek door blijft ze hetzelfde: rustig, afwezig en mysterieus. ‘Het huishouden interesseerde Clara niet. Ze liep door het huis en ze vond het doodgewoon dat alles perfect opgeruimd en schoon was. (...) Ze vergat de namen van het personeel en soms zelfs die van haar eigen kinderen, toch scheen ze aanwezig te zijn als een goede, vrolijke geest, die alle klokken in werking stelde als ze passeerde. Ze ging altijd in het wit gekleed omdat ze vond dat dit de enige kleur was die haar aura niet verstoorde.’ (pagina 131) Blanca is het oudste kind van Clara en Esteban. Als baby is ze erg lelijk, maar dat verandert later en dan krijgt ze de uitstraling zoals andere vrouwen in de familie die ook hebben. Ze heeft een zwakke gezondheid en is tegelijkertijd romantisch en praktisch ingesteld. Ze is in zichzelf gekeerd en dromerig, maar heeft ook de koppigheid van haar vader. Blanca heeft een hekel aan haar vader, vooral omdat hij haar liefde voor Pedro Tercero, een jongen die later een beroemde linkse protestzanger wordt, niet goedkeurt en zelfs verbiedt. Van haar moeder erft ze sommige paranormale gaven. Haar naam betekent licht. Blanca is een round character, ze maakt een ontwikkeling door in het verhaal. In het begin is ze vooral romantisch, maar later, vooral na de dood van haar moeder, blijkt ze heel goed in staat een huishouden te organiseren. ‘Zij was een romantisch, gevoelig schepseltje, geneigd tot afzondering. Ze had nauwelijks vriendinnen en was tot tranen toe geroerd als de rozen in de tuin in bloei stonden; als ze de lekkere schoonmaaklucht inademde wanneer de nonnetjes aan het dweilen waren en als ze bleef dralen om de droevige stilte van de lege aula’s op zich in te laten werken. Ze werd beschouwd als een verlegen en melancholisch meisje. Ze was alleen vrolijk en lacherig op het land, als ze bruingebrand met een volle maag van de zongerijpte vruchten met Pedro Tercero door de velden rende. Haar moeder zei dat dát de echte Blanca was en die andere, die stadse, was een Blanca in winterslaap.’ (pagina 143/144) Alba is de dochter van Blanca en Pedro Tercero. Ze heeft niet het sprookjesachtige uiterlijk van de familie geërfd, alleen het groene haar van haar oudtante heeft zij. Verder ziet zij er niet bijzonder uit. Bij haar geboorte voorspelt haar grootmoeder dat ze voorbestemd is om gelukkig te zijn, maar dat komt niet helemaal uit. Ze is een vroegwijs meisje dat al vanaf erg jonge leeftijd boeken verslindt en allerlei dingen leert van haar ooms Nicolás en Jaime. De eerste leert haar hoe ze moet omgaan met angst en pijn, en de laatste vertelt haar over de mensen in de armenwijken. Daarbij krijgt ze invloeden mee van Clara en haar helderziendheid. Ze is de enige in de familie die steeds blijft houden van haar grootvader Esteban, en ze wordt al snel zijn lievelingetje. Ook Alba’s naam betekent licht. Ze is een round character, vooral aan het eind van het boek maakt ze een grote ontwikkeling door, als ze ondanks de martelingen in het kamp blijft leven en het verhaal van haar familie besluit op te schrijven. ‘Alba ging niet naar school omdat haar grootmoeder zei dat iemand die zo door de sterren begunstigd was alleen maar hoefde te leren lezen en schrijven, en dat kon ze thuis doen. Ze bracht het haar zo snel bij, dat het meisje met vijf jaar al bij het ontbijt de krant las om het nieuws met haar grootvader te bespreken. Met zes jaar had ze de boeken over magie van haar legendarische achteroudoom ontdekt en was ze onvoorwaardelijk in beslag genomen door de wereld van de fantasie.’ (pagina 265) Structuur en samenhang: Deze roman is opgebouwd uit 14 hoofdstukken en een epiloog. De hoofdstukken staan in chronologische volgorde en behandelen allemaal ook een min of meer door belangrijke gebeurtenissen afgebakend tijdvak. De functie hiervan is om orde aan te brengen in het verhaal. Ook maakt het wisselingen in perspectief en tijd mogelijk. De samenhang tussen de gebeurtenissen in dit boek is groot. Er wordt gebruik gemaakt van herhaling, één keer zelfs letterlijk: ‘Ik kom u hieruit halen,’ zei Pedro Tercero ‘Waarom?’ vroeg de oude man. ‘Omdat Alba het me heeft gevraagd’ antwoordde Pedro Tercero. ‘Loop naar de hel’ stamelde Trueba zonder overtuiging. ‘Goed, daar geen we heen. U gaat met mij mee.’ (pagina 358) ‘Ik kom je hier uithalen’ zei Trueba. ‘Waarom?’ vroeg Pedro Tercero. ‘Omdat Blanca mij daarom heeft gevraagd,’ antwoordde de ander. ‘Loop naar de hel,’ stamelde Pedro Tercero.’ ‘Goed, daar gaan we naar toe. Komt u mee.’ (pagina 390) Naast deze overduidelijke herhaling, komen er nog meer overeenkomsten voor in het verhaal. Zo worden Blanca en Alba allebei verliefd op een iemand waaraan Esteban (aanvankelijk) een hekel heeft: Blanca op Pedro Tercero, een linkse protestzanger, en Alba op Miguel, een marxistische guerrillastrijder. Maar ook dingen als het groene haar van Rosa en Alba behoren tot de overeenkomsten waar de schrijfster gebruik van maakt. Ook komt in het boek spiegeling voor: zo zijn er bijvoorbeeld parallellen tussen Clara en haar hond Barrabas. Beiden zijn als ze geboren worden lelijk, maar worden naarmate ze ouder worden steeds mooier. Barrabas is een soort symbool voor de jeugd van Clara: hij sterft op de dag dat ze zich verlooft met Esteban, wat het einde betekent van haar jeugdjaren. In het boek lopen verschillende verhaallijnen door elkaar heen. De levens van Esteban, Clara, Blanca en Alba zijn allemaal verhaallijnen op zich. Daarbij komt ook nog het verhaal van de politieke veranderingen. De eerste vier verhaallijnen zijn gelijkwaardig, de laatste is daaraan ondergeschikt. Het verhaal begint ab ovo: de dingen die verteld worden over de tijd die vooraf ging aan de komst van Barrabas, het begin van het boek, zijn niet zo belangrijk. Omdat de grote lijnen wel chronologisch zijn, kun je van deze situatie spreken. Er is bij dit verhaal ook sprake van een cyclische opbouw. Dit is heel erg duidelijk gemaakt door het boek met dezelfde zin te laten beginnen en eindigen: Barrabas is van over zee bij ons gekomen, de eerste zin die Clara opschrijft in haar schrift. Aan het einde van het boek besluit Alba om, mede aan de hand van de schriften van Clara, het verhaal van haar familie te reconstrueren. Op dat moment wordt ook duidelijk dat Alba de verteller van het verhaal in het boek is. Het verhaal is dus opgeschreven door Alba, en het eindigt waar Alba de eerste zin van het verhaal schrijft. Hierdoor zou je het boek meteen weer opnieuw kunnen gaan lezen, zo goed sluit het aan.