Vroeger is dood door Inez van Dullemen

Zakelijke gegevens

Auteur: Inez Dulleman

Titel: Vroeger is dood, Querido’s uitgeverij, Amsterdam, 1967-16, 127 blz. (eerste druk 1976)
Genre: psychologische roman

Verdieping

>samenvatting

Het boek handelt over het langzamerhand dement worden van een man en een vrouw wiens dochter dit proces van dichtbij meemaakt. Eerst is de vader aan de beurt. Hij plast in zijn broek, loopt weg als er niet op hem gelet wordt, en herleeft allerlei herinneringen. Op een gegeven moment weigert hij om ook maar iets te doen (eten, drinken, praten). Zijn geest is niet meer op deze planeet, en Inez besluit om hem naar de psychiatrische inrichting Oud-Rozenburg te brengen. Hier wordt de schrijfster ook weer geconfronteerd met verschijnselen van de dementie. Een man plast zich bijvoorbeeld in de broek. Dit doet Inez denken aan vroeger dat ze van het lachen in haar broek plaste en dat haar vader zei: "Het geeft niet" Een ander verschijnsel is dat demente mensen bijna alles vergeten, en daardoor heel passief zijn. Toch realiseert haar vader zich wel dat hij niet in orde is, want hij zegt:"Als ik niet meer wist wat ik zei, dan ga ik liever meteen dood." Op een zekere dag is hij zonder Inez het weet naar een ander tehuis gebracht. Alleen de bril is er nog. Ze denkt dan dat hij al dood is, wat niet zo is. De psychiater vertelt haar dat hij geruild is met een ander en dat hij nu in de Lozerhof zit. Dit tehuis is vrolijker dan Oud Rozenburg. Ook in dit tehuis wordt Inez weer geconfronteerd met veel dementen. Haar vader wordt een object van hygienische zorg, en hij realiseert zich dat hij kinds geworden is. In het tehuis lag vader naast een meneer de Ridder. Het onderwerp waarover ze praten was vooral"Het tirannieke vrouwenvolk," maar op een dag had hij geen gesprekspartner meer want meneer de Ridder werd weggebracht. Ook Inez haar moeder wordt steeds hulpbehoevender. Uit schuldt gevoel dat ze haar man naar een verzorginshuis heeft gestuurd, verheerlijkt ze het leven van Arnold op de Lozerhof. Intussen bang dat haar kinderen haar ook naar een verzorgingshuis zullen sturen. Toch schakelt Inez wel het Groene Kruis in, waarna er nachtwaaksters en daghulpen komen. Nog steeds wil moeder niet weg. Als de zomer genaderd is, gaat haar moeder wel uit huis. Ze wordt naar een pension gebracht waar veel eisen gesteld worden. Hier blijft ze tot Inez haar halfverlamd vindt. Toen is ze naar het ziekenhuis gebracht, de Steinerkliniek. De neuroloog zegt dat haar hersenen worden aangetast en de dokter zegt dat ze behoorlijk dement is. Het gaat duidelijk niet goed met haar moeder en op een dag ligt haar moeder dan ook half in coma en sterft spoedig daarna. Inez' twee kinderen en vader gingen mee. Celia, het dochtertje van Inez, durft eerst niet maar gaat toch mee. Wat de vader van Inez betreft, was men van oordeel dat het ongeschikt was om hem mee te laten gaan, maar het verzorgingshuis beslist dat hij toch moet gaan. Ondanks dat hij al erg ver heen is beseft hij toch echt dat zijn vrouw, zijn geliefde, is overleden. De hele week heeft hij al gehuild. Hij laat zonder enig protest zijn pijnlijke lichaam meevoeren naar de crematie om zijn vrouw weg te brengen, haar niet alleen te laten gaan. Als de kist in de grond verdwijnt gaat er een schok door zijn lichaam heen. Al tuimelend en vallend worstelt hij zichzelf uiteindelijk omhoog om staande afscheid te nemen. Als ze terug zijn in de Lozerhof zegt hij:"Ik ben nu alleen, wat een gek gevoel is dat."

Verhaaltechniek

> schrijfstijl

De roman is gemakkelijk geschreven met lange maar makkelijke zinnen. Het is qua taalgebruik geen moeilijk boek en er wordt veel aan het verleden terug gedacht. Beeldspraak is ook erg belangrijk

> plaats

Het verhaal speelt zich grotendeels af in de psychiatrische inrichting Oud-Rozenburg, het verzorgingshuis Lozerhof, het ouderlijke huis van Dullemen en het ziekenhuis waar haar moeder in terecht komt. In Oud-Rozenburg is de sfeer een beetje kil. Er zitten voornamelijk psychisch gestoorde mensen, maar er is nog wel interesse in het mens zijn. De sfeer in Lozerhof is gezelliger en vrolijker en er zitten minder gekke mensen. Maar hier zijn de bejaarden eigenlijk nummertjes die verzorgt worden. In het ziekenhuis hangt er een afstandelijke sfeer, vooral omdat er bijna niemand op bezoek komt bij de moeder.

> tijd

Het verhaal begint als Inez's pa net is overleden en ze begint te graven in de overblijfselen van haar ouders bezittingen. Herinneringen komen terug en zo begint het verhaal van de aftakeling van haar ouders. Tussendoor vertelt Inez hoe haar ouders vroeger waren en als er wat in het heden gebeurd, dan komen er allerlei herinneringen over gebeurtenissen uit het verleden weer terug bij Inez. Bijvoorbeeld als Inez's vader wordt opgehaald voor Oud-Rozenburg, dan moet Inez aan een herinnering denken in de Tweede Wereldoorlog. Toen de Duitsers haar vader kwamen ophalen, die net op tijd was ontsnapt. En hoe haar moeder de Duitsers toen aan het lijntje hield door ze in te palmen.

> karakters

-Inez Dullemen

Je komt eigenlijk bijna niks te weten over Inez. Je komt erachter dat ze een goede band had met haar vader en een wat mindere met haar moeder. En dat ze twee kinderen heeft. Je merkt dat het zwaar voor haar is om naast haar eigen gezin voor haar demente ouders te zorgen, die veel eisend zijn. Maar hier rept ze eigenlijk geen woord over. Ook lees je niets over uitbarstingen van emoties omdat ze het zo moeilijk vind dat haar ouders langzaam wegglijden. Dit is heel subtiel gedaan, en je moet een beetje onder de huid kijken, wil je dit zien.

-Arnold Dullemen

Arnold is de vader van Inez. Hij is een man van de wet, trouw en onomkoopbaar. Hij is advocaat. Als er problemen zijn in het gezin, dan liep hij weg. Nu hij aan het dementeren is maakt hij vaker grapjes, maar wordt ook erg stil.

-Jopie de Wit

Jopie is de moeder van Inez en de man van Arnold. Zij was een vrouw van passies en avonturen, die graag droomde. Ze is een losbandig type en gooide zich vroeger regelmatig in rampzalige en verrukkelijke liefdes. Ze was een mengeling van tederheid en tirannie. Ze had een grote drang om het leven van iedereen om haar heen onder controle te houden. Ondanks de vele moeilijkheden in het huwelijk, waren Arnold en Jopie wel echt met elkaar verbonden. Als Jopie gaat dementeren wordt ze een bang en achterdochtig vrouwtje.

> vertelwijze

Het boek is geschreven als een ik-verhaal. De ik is Inez Dullemen, de schrijfster, zelf.

Thematiek

> titelverklaring

Voor mensen met dementie bestaat het verleden vaak niet meer. Vroeger is dan weggevallen. Alle gedachtens, gevoelens, beelden en herinneringen verdwijnen. Ook de dood is een belangrijk thema voor oude mensen, omdat het dan erg dichtbij komt. Als mensen overlijden dan sterft er een stukje van vroeger uit, dan niemand ooit meer zal weten. Om deze twee verschillende thema’s in een titel samen te vatten, is de titel ‘vroeger is dood’ geworden. Zelf vind ik het een erg mooi gekozen titel.

> thema

Er zijn in dit boek verschillende thema’s die allemaal verband met elkaar houden. Allereerst is er het thema van de ouderdom en daarmee gepaard de dood. Maar het belangrijkste in dit boek is de dementie die bij die ouderdom komt. De mensen met deze ziekte worden slecht opgevangen en de verzorging is erg afstandelijk. Het systeem wat in die tijd functioneerde was naar het idee van de schrijfster niet goed. Ik denk dat Inez haar afschuw aan de wereld wilde laten zien over hoe demente mensen behandeld werden en dat daar snel iets aan veranderd zou moeten worden. Ze vindt het vreselijk hoe mensen haar ouders nu zien, alsof ze de pest hebben.

Plaats in de literatuurgeschiedenis

Inez van Dullemen werd op 13 november 1925 geboren en groeide op in Amsterdam. Haar vader was officier van justitie, later procureur-generaal. Haar moeder Jo de Wit genoot zelf enige bekendheid als schrijfster en verkeerde in de kringen van Bloem en Nijhoff. Na een opleiding tot logopediste ging Van Dullemen kort na de oorlog als au pair naar Engeland. In Essex kwam ze terecht bij een vrouw die een minnares was geweest van D.H. Lawrence. Die tijd bracht het begin van haar schrijverschap: 'Daar kwam de ontmoeting met mezelf en van daaruit mijn eerste boek Ontmoeting met de andere, dat was een verrukkelijk gevoel.' Deze novelle verscheen in 1949, een jaar eerder was het manuscript door de jury van de Reina Prinsen Geerligsprijs al bedacht met een eervolle vermelding. De titel van dit debuut is wel gebruikt als typering voor haar hele werk. De ontmoeting met anderen staat centraal daarin: de ontmoeting met andere mensen, andere landen, andere culturen. Dankzij een reisbeurs die ze kreeg voor de novelle Het wiel (1950) verbleef Van Dullemen vervolgens een jaar in Spanje en Parijs. In de Franse hoofdstad leerde ze de theatermaker Erik Vos kennen, met wie ze in 1954 trouwde.

In 1961 reisde Van Dullemen naar de Verenigde Staten. Voor de Volkskrant schreef ze toen reportages over de Amerikaanse samenleving. Ze had de uitdrukkelijke opdracht geen gestileerde literaire verhalen te schrijven, en die ervaring leidde ook in haar literaire werk tot meer soberheid. Haar journalistieke ervaring bracht ook mee dat ze zich voor haar verhalen zeer nauwkeurig ging documenteren. Een eerste voorbeeld daarvan was Luizenjournaal, een roman uit 1969 over de vlucht van in de negentiende eeuw vervolgde Mormonen naar de Rocky Mountains.

Veel van de boeken uit 1960-1980 uit deze tijd gingen nog over de oorlog, omdat het een moeilijk verwerkingsproces bleek te zijn. Dit boek gaat daar echter niet over, maar over andere fouten in de maatschappij. In deze tijd werden veel maatschappijkritische werken geschreven, doordat de wederopbouw nog volop in gang was.

Veel van de boeken van deze schrijfster gaan over psychologische zaken. Bijvoorbeeld over haar eigen psyche en die van haar ouders, wat dus autobiografisch is.

Ik denk dat het boek typerend is voor de tijd waarin het is ontstaan, het is namelijk maatschappijkritisch. De schrijfster wil zich er niet bij neerleggen hoe haar ouders worden behandeld in de tehuizen en in het ziekenhuis. Ze wil iets veranderen aan deze wereld, zoals dat vaak het geval was in die tijd.