Titelbeschrijving Titel: Twee vrouwen
Auteur: Harry Mulisch
Uitgever: Wolters-Noordhoff Groningen 1997 Eerste druk 1975 Korte eerste reactie De gebeurtenissen kwamen heel echt op mij over, dit soort dingen komen in het echt ook voor. Behalve dat Sylvia op het laatst dood wordt geschoten is een beetje onwerkelijk. De personen waren absoluut geen ‘typetjes’. Vooral Laura en Sylvia zijn echte karakters. Dit helpt mee om het verhaal realistischer te maken. Op die manier kun je alle dingen die de personen doen veel beter begrijpen. Een automatisch gevolg daarvan is dat je dus ook beter kunt inleven in de hoofdpersoon. Alleen op het moment dat Sylvia bij haar terugkomt zegt Laura dat ze met Alfred moet gaan praten, dat had ik nooit gedaan. Ze had gewoon blij moeten zijn dat Sylvia terug was gekomen en dat ze ‘vader’ zou worden. Het verhaal was niet moeilijk, alleen op sommige momenten weet je niet wanneer het zich afspeelde. Bijvoorbeeld de dood van de moeder, ik wist niet wanneer dat gebeurde in het verhaal totdat ik de samenvatting had gelezen. Ik vond het verhaal heel erg origineel, ik had nog nooit zoiets gelezen. Het enige wat ik niet leuk vond was het einde. Ik vond het ontzettend treurig zoals het eindigde. Ik vond het geen moeilijk boek, er werden geen moeilijke woorden gebruikt. Over het algemeen genomen vond ik het een heel mooi boek, ik vond het alleen jammer zoals het eindigde. Samenvatting Op een nacht hoort de conservatrice Laura Tinhuizen dat haar moeder in Nice gestorven is. Ze stapt meteen in haar auto en rijdt naar Frankrijk. Ze luncht in Parijs. ‘s Middags komt ze in een weg-restaurant de schrijver van het toneelstuk “Orfeus’ vriend” tegen. Laura voelt zich niet lek-ker, maar rijdt toch verder. Ze krijgt aanvallen van duizeligheid en besluit in Avignon een kamer te nemen. Het is augustus, hoogseizoen, en alle kamers zijn vol. Het meisje van het toeristenbureau biedt Laura een kamer bij haar moeder aan. Bij deze oude mevrouw in het zwart blijft Laura. Ze schrijft op wat haar is overkomen, en dat is niet alleen de dood van haar moeder. In februari ontmoette Laura op straat de twintigjarige Syl-via. Ze voelden zich meteen tot elkaar aangetrokken en Sylvia trok bij Laura in. Voor Laura was de lesbische ver-houding nieuw. Ze was zeven jaar getrouwd geweest met de toneelcriticus Alfred Boeken. Toen het huwelijk kinderloos bleef, scheidden ze. Alfred is hertrouwd met Karin; ze heb-ben twee kinderen. Sylvia had al wel eerder verhoudingen met meisjes gehad. Ze wilde haar relatie met Laura echter verbergen voor haar ouders en vertelde hun dat ze samen-woonde met haar ‘verloofde’ Tho-mas. Op een dag kwam Sylvia’s moeder haar opzoe-ken. Sylvia stelde Laura voor als de moeder van Thomas. Ze liet een foto zien die Laura van haar en een toevallig langskomende jongen in de dierentuin gemaakt had, en zei dat dat Thomas was. Laura was niet zo blij met deze leu-gens. Toch wilde ook zij niet dat háár moeder wist dat ze een verhouding met Sylvia had. Laura’s vader was al een tijdje dood, haar moeder woonde in een tehuis in Nice. In mei gingen Laura en Sylvia naar Nice. Ze flirtten met twee jongens, maar lieten hen op het laatst zitten. Laura zocht haar moeder op en verbood Sylvia mee te gaan. Daardoor kregen ze hun eerste grote ruzie. Toen Laura met haar moe-der in het park bij het tehuis praatte, kwam Sylvia opeens toch. Laura’s moeder begreep meteen wat er aan de hand was en sloeg met haar stok naar Sylvia. Laura en Sylvia ont-vluchtten het park. Sindsdien heeft Laura haar moeder niet meer gezien. De kennissen van Laura accepteerden na een tijdje haar verhouding met Sylvia. Alleen Alfred belde een keer gepikeerd op toen hij Laura’s lesbische relatie vernam. Op een dag praatten Laura en Sylvia over kinderen. Laura had graag kinderen willen hebben, maar ze bleek onvrucht-baar te zijn. Toen Sylvia vroeg of Laura een kind van haar wilde hebben, zei Laura dat dat nu eenmaal niet kon. Na dit gesprek had Laura het gevoel dat er iets smeulde, dat er onheil op komst was. Op een avond gingen Laura en Sylvia naar het toneelstuk Orfeus’ vriend, waarin Orfeus’ geliefde Eurydike door een man gespeeld werd. Laura dacht dat zij er misschien iets van hun eigen homofiele relatie in zouden herkennen. Na afloop praatten ze nog wat na met Alfred en Karin. Op een dag ging Sylvia mee naar het museum Zinnicq Bergmann, waar Laura werkte. Sylvia zei dat ze altijd van Laura zou houden wat er ook zou gebeuren. Niet lang daarna verslechterde de relatie. Sylvia zei bijna niets meer en kreeg af en toe aanval-len van schoonmaakwoede. Laura stelde haar voor een paar dagen bij haar ouders te gaan logeren. Sylvia kwam op de afgesproken dag niet terug. Karin belde op dat Alfred er met Sylvia vandoor was. Ze zaten in een obscuur hotelletje aan de Amstel. Laura ging er naar-toe, maar ze kon Sylvia niet overreden terug te komen. De weken daarna voelde Laura zich ellendig. Eind juli kwam Sylvia even langs om haar paspoort te halen. Ze ging met Alfred naar Londen. Laura werd steeds magerder. Ze kreeg duizelingen. Ze probeerde haar moe-der een brief te schrijven, maar het lukte niet. Op een avond in augustus kwam Sylvia te-rug. Ze was zwanger. Ze kwam Laura het kind brengen dat ze zo graag wilde. Voor Alfred had ze een briefje achtergelaten. Laura was dronken van blijdschap, maar vond dat het met Alfred uitgepraat moest worden. Alfred belde. Hij zou de volgende ochtend uit Londen weg gaan en meteen na aankomst in Amsterdam bij hen langskomen. Hij wilde eest met Sylvia alleen praten. De volgende ochtend werd Laura op haar werk door de politie ge-beld. Alfred had Sylvia doodgeschoten. Niet lang daarna kreeg Laura het bericht dat haar moeder gestorven was. Laura is nu al een week in Avignon bij de oude mevrouw in het zwart. Ze heeft alles opgeschreven. Onder haar raam ligt een bouwput. Het gat gaapt als een wachtend graf. De laatste zin van het boek suggereert dat Laura zelfmoord pleegt. Bron: http//:
www.internetcollege.nl A. Structuur en Tijd 1. Chronologie
Sujet
Laura Tinhuizen, conservatrice van een museum in Amsterdam, krijgt op een dag in augustus bericht van het overlijden van haar moeder, die in een tehuis in Nice verbleef. Ze vertrekt meteen met de auto richting Nice om de begrafenis te regelen. Tijdens de rit dwalen haar gedachten af naar vroeger. Op 10-jarige leeftijd liep ze weg van huis. Op latere leeftijd ontmoette ze kapster Sylvia Nithart uit Petten, die bij haar introk en met wie ze een half jaar een relatie/ verhouding had. Na 7 jaar scheidde ze van haar man Alfred Boeken, omdat ze geen kinderen kon krijgen. Alfred hertrouwde met Karin. Sylvia had haar ouders wijs gemaakt dat ze bij haar verloofde "Thomas" ging wonen. Laura en Sylvia bezochten in Nice een keer Laura's moeder die hun lesbische relatie meteen doorzag en woedend naar hen uitviel. Bij een toneeluitvoering, "Orpheus' vriend", ontmoette Laura Alfred en zijn vrouw Karin. Nadat Laura en Sylvia ongeveer een half jaar samengewoond hadden, vertrok Sylvia naar Alfred in Amsterdam, Laura wanhopend achterlatend. Later verhuisden ze naar Londen waar Alfred theater-correspondent was geworden. Laura slipt met haar auto en krijgt een inzinking. Ze vindt een kamer bij een oude dame in de buurt van Avignon. Sylvia was onverwacht teruggekeerd naar Laura. Ze was zwanger van Alfred. Ze had hem gebruikt om Laura een kind te kunnen geven. Laura wilde dat ze de volgende dag de zaak met Alfred zou uitpraten, maar hij schiet haar dood. Vanuit haar kamer in Avignon (waar ze het verhaal schrijft) ziet Laura onder haar raam een bouwput "als een wachtend graf" en denkt, ik kan eerder beneden zijn dan de echo van mijn stem terug is............." Fabel
Op een dag in februari ontmoet Laura Tinhuizen de veel jongere Sylvia. Ze voelen zich erg tot elkaar aangetrokken. Voor Laura is een geheel nieuwe ervaring: ze heeft net een huwelijk van ongeveer 7 jaar achter de rug. Dit huwelijk bleef kinderloos. Na haar scheiding kreeg haar ex – man, Alfred, twee kinderen met zijn nieuwe vrouw Karin. Nu is ze dus voor het eerst verliefd op een vrouw. Laura gaat op een ogenblik samen wonen met Sylvia die al eerder lesbische relaties gehad heeft. Sylvia wil haar relatie voor haar ouders verbergen en zegt daarom dat ze samenwoont met een student genaamd Thomas. Laura wil niet dat haar moeder die weduwe is en in Nice in een verzorgingshuis woont weet dat haar dochter een lesbische relatie heeft. Uiteindelijk komt ze daar toch achter en dat was gelijk de laatste keer dat Laura haar moeder gezien heeft. Laura en Sylvia komen Alfred tegen na een toneelstuk “Orpheus’ vriend” (De geliefde van Orpheus wordt door een man vertolkt wat bijzonder is) Vlak na dat Sylvia aan Laura verklaart heeft dat ze altijd van haar zal blijven houden verslechterd hun relatie. Om die reden gaat Sylvia een paar dagen naar haar ouders, maar daar komt ze echter nooit aan. Laura hoort via Karin dat Sylvia en Alfred een verhouding hebben. Sylvia was met Alfred naar Londen geweest toen ze terug kwam was ze zwanger. Ze wilde Laura het kind brengen dat ze altijd zo graag zou willen hebben. Sylvia gaat op advies van Laura met Alfred praten en word dan door hem doodgeschoten. Laura hoort dit op haar werk. Vlak daarna hoort ze dat haar moeder overleden is en reist ze af naar Nice. Omdat ze duizelig is besluit ze een tijdje uit te rusten in Avignon. Hier schrijft de gebeurtenissen van de afgelopen tijd op. Aan het einde van het boek wordt gesuggereerd dat Laura zelfmoord pleegt. 2. Manipulaties met de tijd
Terugwijzingen “Drie maanden geleden had ik haar voor het laatst gezien, zonder afscheid te nemen waren wij uit elkaar gegaan. Wat er toen had plaatsgevonden, moet het begin van haar dood zijn geweest, die nu kwam als een bezegeling.” (Blz. 8; reg. 8 t/m 11) Vooruitwijzingen
Ik kon in het boek “Twee vrouwen” geen vooruitwijzingen vinden. Flashbacks
Het boek is niet-chronologisch geschreven, er zijn voortdurend flashbacks. Laura vertelt het verhaal als ze op weg is naar haar overleden moeder, maar waar ze nog niet is aangekomen; soms lees je een stukje van de tegenwoordige tijd en dan weer een flashback. “Eergisteren had………….op dit uur.” (Blz. 7 t/m 9) “Eenmaal ben ik………….in een gietvorm.” (Blz. 10 t/m 12) 3. Geleding
Het verhaal bestaat uit twee verhaallijnen. Die van de relatie tussen Laura en Sylvia en die van de reis naar Laura’s moeder toe. Later begrijp je wel hoe de twee verhalen samenvallen. De schrijver heeft dit expres gedaan, om de lezer nieuwsgieriger te maken naar de relatie tussen Sylvia en Laura. 4. Samenhang

Losse/Hechte structuur
Er is sprake van hechte structuur, omdat alle gebeurtenissen voortkomen uit de andere gebeurtenissen. Ook de dood van Laura’s moeder is voortgekomen uit een gebeurtenis die eerder ter sprake kwam. “Drie maanden geleden had ik haar voor het laatst gezien, zonder afscheid te nemen waren wij uit elkaar gegaan. Wat er toen had plaatsgevonden, moet het begin van haar dood zijn geweest, die nu kwam als een bezegeling.” (Blz. 8; reg. 8 t/m 11) Hier vertelt Laura dat de ontmoeting tussen haar moeder en Sylvia, het begin van haar dood is geweest. Laura en Sylvia bezochten in Nice een keer Laura's moeder die hun lesbische relatie meteen doorzag en woedend naar hen uitviel. Fragmentarische/Aaneengesloten vertelwijze
De gebeurtenissen worden fragmentarisch verteld. Doordat er twee verhalen door elkaar lopen, zijn er veel open plekken in het boek. Door de fragmentarisch bouw moet er zeer frequent tijd overgeslagen worden. Slechts op twee plaatsen sluit een volgend fragment in tijd precies aan bij het vorige. Dat is de tijd tussen het bezoek aan de voorstelling en het gesprek na de voorstelling. De tweede is dat Laura haar leven weer een beetje op peil heeft en dat Sylvia terugkomt. In alle andere gevallen is er tijd weggelaten. Het boek is niet-chronologisch geschreven, er zijn voortdurend flashbacks. Laura vertelt het verhaal als ze op weg is naar haar overleden moeder, maar waar ze nog niet is aangekomen; soms lees je een stukje van de tegenwoordige tijd en dan weer een flashback. Tijsprongen
Er zijn tijdsprongen. In het verhaal worden stukken tijd overgeslagen. Sylvia zou een paar dagen naar haar ouders gaan. Sylvia kwam op de afgesproken dag niet terug. Karin belde op dat Alfred er met Sylvia vandoor was. Laura zocht Sylvia op, maar ze kon Sylvia niet overreden terug te komen. De weken daarna voelde Laura zich ellendig. Eind juli kwam Sylvia even langs om haar paspoort te halen. Ze ging met Alfred naar Londen. Op een avond in augustus kwam Sylvia terug. Ze was zwanger. In dit gedeelte wordt een stuk tijd overgeslagen. Tijdsverdichting
In het begin van het boek is er meteen sprake van tijdsverdichting. Laura geeft een korte samenvatting wat haar is over komen. “Er zijn mij een paar dingen over komen, - niet alleen de dood van mijn moeder.” 4. Verhaallijnen
Er zijn twee verhaallijnen: de liefdesgeschiedenis van Laura en Sylvia duurt ongeveer een half jaar, de reis naar Frankrijk duurt iets langer dan een week. 5. Spanning
De structuur van het boek heeft wel degelijk invloed op de spanning vanwege de gebeurtenissen. Het verhaal is opgeschreven als een flashback, dat is op zich wel vreemd, maar ook verrassend als je bij het laatste hoofdstuk bent aangeland. Het verhaal is soms wel spannend, bijvoorbeeld als de moeder van Sylvia plotseling op bezoek komt of dat Alfred met Sylvia alleen wil praten. Je weet vaak niet wat er precies gaat gebeuren en dan kan soms de spanning hoog oplopen. Het verhaal is een flashback, het is goed te volgen, tot het laatste hoofdstuk, daar moest ik af en toe terug lezen om helemaal de tijd te vatten. Die opzet vind ik erg goed en leuk, het geeft het verhaal een extra dementie mits het goed wordt uitgevoerd. Ook het slot vond ik erg goed, omdat ik niet hou van een einde als; ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’, dat vind ik namelijk erg saai. Dit verhaal eindigde met een moord en dat vond ik een aardige afwisseling op andere boeken. 6. Verhouding verteltijd en vertelde tijd
Panoramische/Scènische vertelwijze
Het verhaal wordt scenisch verteld, omdat de gebeurtenissen nauwkeurig, gedetailleerd en precies worden verteld, waarbij het lijkt alsof je ze meemaakt. Bijvoorbeeld, wanneer Laura voor het eerst met Sylvia praat. “Woon je in…………. Ik vind het best” (Blz. 21 t/m 22) Vertelde tijd
De vertelde tijd duurt ongeveer één jaar. Vertraging “Eind juli kwam ik van het museum thuis en vond in de bus een blaadje, dat uit een agenda was gescheurd: “Om 8 uur kom ik weer langs, ik moet je even spreken. – Sylvia” Versnelling “Waarom bouwt hij zijn leven op een leugen?” “Omdat ik het wil.” “En waarom wil je het?” Zij zweeg. Zij zou het niet zeggen. Na een tijdje vroeg ik: “Wanneer ga je?” (Blz. 99) 7. Historische tijd. Het verhaal speelt zich waarschijnlijk af in de eerste helft van de jaren zeventig. B. Oordeel
In de mediatheek heb ik gezocht naar recensies. Ik heb de volgende twee gevonden. Bron: Het Parool

Publicatiedatum: 25-10-1975
Recensent: Hans Vervoort
Bron: De Volkskrant
Publicatiedatum: 08-11-1975
Recensent: Kees Fens
Ik ben het met alle twee de recensenten eens. Het is een duidelijk en hecht verhaal, vol verrassende wendingen. Wat ik mooi vond aan het boek, is het onvermijdelijke einde van de liefdesroman; de dood. Mulisch heeft ook gekozen voor meerdere verhaallijnen. Je zou op het eerste oog zeggen dat er twee verhalen door elkaar lopen, maar in zekere zin is er een drievoudige, want herinneringen aan Laura’s jeugd zijn tussen de delen van de twee verhalen opgenomen. Een opvallende herinnering betreft het weglopen van huis op tienjarige leeftijd. De tocht ging naar WEG, dat wil zeggen, het was op een verdwijnen gericht uit het leven en dus in de dood. De tocht lijkt op de reis naar Zuid-Frankrijk op microformaat. Ook vind ik het mooi, hoe Mulisch de lezer steeds aan veel vermoedens overlaat, door de zwijgzaamheid van de mensen tegenover elkaar – door de ikvorm kan die zwijgzaamheid gehandhaafd blijven, er kan niet meer verteld worden dan de “Ik”, die tussen alle zwijgers in zit, weet. Ik vind het een leuk boek om te lezen, met een mooi verhaal. Het is een boek die je makkelijk weg leest.