Transit door Hella S. Haasse

1.Volledige titelbeschrijving
Hella Haasse: Transit, 1994 (1e druk, boekenweek geschenk)

2.Motto
In dit boek word geen motto genoemd.

3.Genre
Het boek is een psychologische roman Xenia en Cluysman zijn eigenlijk twee personen met een prbleem. Zij proberen elkaar daarmee te helpen. Er zijn veel overeenkomsten tussen Cluysman en Xenia. Ze zijn allebei op reis Xenia in de wereld en Cluysman in zijn hoofd.

Het verhaal is een zoektocht naar de achtergelaten vrienden, maar ook een zoektocht naar hoe je zou 'moeten' leven, boe je in deze wereld je weg kunt vinden, een zoektocht naar zichzelf Het meisje heeft nog maar één manier uitgeprobeerd: helemaal op zichzelf te overleven. Ze heeft geleerd mensen van zich af te houden, terwijl ze juist een hartstochtelijk verlangen naar gemeenschappelijkheid had. Dat ideaal is al vroeg gestrand.


Iks 'had de werkelijkheid waarin ze leefde altijd vlak gevonden, een stripverhaal op een strook die eindeloos werd afgerold.' 0.5 1). Nu kreeg ze door de gesprekken met Cluysman 'bij vlagen begrip voor een onvermoede veelvormigheid. De strip won aan diepte.' Een gezegde van de man bleef door haar hoofd spoken: 'Onvermogen om dimensies te beseffen ontmenselijkt.' Ze werd nieuwsgierig naar dingen die ze eerst gewoon voor kennisgeving had aangenomen.

De oude man en het meisje zijn allebei eenzaam en zetten zich af tegen de 'moderne maatschappij', maar elk op een andere manier.

4.Samenvatting:
Iks heeft na vierjaar havo. anderhalfjaar gezworven door Europa en komt nu terug in Amsterdam, waar ze haar middelbare-schooltijd heeft doorgebracht. Meteen al op het stationsplein herkent ze in een vieze zwerver haar vriend Daan; met hem en haar vriendin Alma had ze eigenlijk de reis willen maken.

Ze kan hem niet echt bereiken en als ze Alma's naam noemt, vlucht hij weg. e gaat op zoek naar Alma, die verhuisd blijkt. Niemand weet waar ze nu woont en wat ze precies doet. Ze zijn destijds op Iks initiatief van school gegaan, hebben een baantje gezocht en woonden met z'n drieën op een kleine etage. Dat alles om voor hun wereldreis te sparen en te oefenen in samen e dingen doen. Ze wilden het echte leven meemaken. Door de verliefdheid tussen Alma en Daan en vooral de slaafse houding van Daan ten opzichte van Alma, is hun driemanschap stuk gegaan. Iks kon het niet langer aanzien en s alleen weggegaan. Tijdens haar reis is ze erachter gekomen, dat de andere wee niet laf waren geweest, maar hadden beseft dat ze niet toe waren aan zo'n onderneming.

Is ze Daan's moeder opzoekt, geeft die haar de schuld van zijn mislukte leven. e denkt dat hij verslaafd aan drugs is. Dit kan Iks niet geloven. Wanneer ze eet dat dit inderdaad nooit het geval is geweest, is ze zo moedig om dat nog e gaan vertellen. Daan is dan al gestorven.

Voor een toevallige ontmoeting op een parkbankje vindt ze een bosje sleutels et adreslabel. Ze besluit die eerlijk terug te brengen. Wanneer er niemand opendoet, gaat ze naar binnen. Daar ontdekt ze boven, achter een Anne Frankuisachtige boekenkast een oude man die zich voor de wereld verstopt heeft: Arnold Cluysman. Ze neemt zijn aanbod aan en blijft voorlopig voor hem zorgen en zijn verscheurde notities uitzoeken. Door het bij elkaar zoeken van De puzzelstukjes met nogal zware tekst, die ze vervolgens in hun verband voorleest aan de oude man, en door de gesprekken met hem over hoe ze leeft. dringen er nieuwe gedachten bij haar door.

Ze neemt een baantje als huisvuilophaler en blijft haar vrienden zoeken. Van een bekende taxichauffeur krijgt ze een aanwijzing over Alma, die bij een escortservice zou werken.

Cluysman's afgezonderde leven wordt danig in de war geschopt door Iks aanwezigheid, maar hij vindt dat eigenlijk ook fijn. Ze herinnert hem aan vroeger toen hij, al van middelbare leeftijd, in Parijs een tijdje met driejongelui heeft opgetrokken die later bijna zeker bij een moord betrokken bleken te zijn. Nu voelt hij zich schuldig en medeplichtig door zijn gemakkelijke, afzijdige houding. Iks laat hem een totaal andere houding zien.

Op haar zoektocht naar Daan en Alma komt ze erachter dat Alma inderdaad in de prostitutie beland is en waarschijnlijk ook in de drugscene. Via een onguur type, dat van haar de sleutels van Cluysmans huis wil hebben, krijgt ze een tip. Ze verweert zich dapper, maar wordt steeds verder door hem in het nauw gebracht. Daan komt ze op een avond tegen en ze neemt hem mee naar huis. Als Cluysman dit ontdekt en ertegen protesteert, loopt Daan weg. De volgende morgen wordt hij doodgevroren in het park gevonden. Dit is voor Iks het breekpunt met Cluysman. Ze verwijt hem egoïsme en lafheid: Wanneer ze van een heroïnehoer hoort, dat Alma met een man mee naar Antwerpen is gegaan, besluit ze haar daar te gaan zoeken en te helpen. Ze laat Cluysman achter, die haar vraagt terug te komen en op zijn kosten haar studie af te maken. Ze zegt hierop geen ja en geen nee (waarmee ze vroeger al door haar naam gepest werd: 'k zei nie ja, 'k zei nie nee).


De man die haar de sleutels wil ontfutselen geeft ze het nakijken en ze lift richting Antwerpen. Maar ze voelt dat deze week bij Cluysman iets in haar denken heeft veranderd.

5.Hoofdpersonen
Iks (= X = Xenia) Westervliet, een ongeveer achttienjarige vrouw die geen ouders meer heeft. Misschien leeft haar vader nog wel, maar die is toen zij nog heel jong was van haar moeder gescheiden en heeft sindsdien geen contact meer opgenomen. Haar moeder is na een tweede huwelijk overleden aan kanker en haar stiefvader gedroeg zich tijdens haar moeders ziekte niet al te vaderlijk. Al snel had hij een nieuwe vriendin en waren ze Xenia liever kwijt dan rijk. Ze heeft zich altijd buitenstaander gevoeld, behalve een tijd met haar vrienden Alma en Daan. Met hen wilde ze een wereldreis gaan maken om te 'ontdekken wat de grootste gemene deler is van mens-zijn' (P. 14).

Ze gaat uiteindelijk alleen aan het zwerven en denkt dat haar vrienden voor de gemakkelijkste weg kiezen. Eenmaal terug, enigszins gedesillusioneerd over de mogelijkheden van haar reis en over wat ze aan mensenkennis heeft opgedaan, ontmoet ze meteen Daan die er als een vieze zwerver bijloopt. Ze wil hem helpen en haar vriendin Alma zoeken.

Xenia is dus voluit haar naam (ze laat zich lks noemen, wat veel lijkt op Ik, maar ook op X, de onbekende). Deze naam betekent in het Grieks vreemdelinge en gastvriendin. De oude man heet en leeft als een kluizenaar. Zo zien we een ontmoeting tussen de vreemdelinge, de voorbijganger die de toekomst nog voor zich heeft en helemaal in het heden en de buitenwereld leeft en de oude 'kluizenaar' die zich van de wereld heeft afgezonderd en vooral in het verleden en in zijn binnenwereld leeft. Van vreemdelinge wordt zij zijn gast en gaat hij haar zien als een vriendin. Ze hebben elkaar wat te leren.

Anderen personen in het boek
Arnold Cluysman, een oude man die slecht ter been is en zich als een kluizenaar heeft teruggetrokken in een deel van zijn huis. Hij denkt genoeg te hebben aan zijn innerlijk leven en wil met de buitenwereld niets te maken hebben. Die buitenwereld komt onverwachts binnen in de gedaante van Xenia, die hem in verwarring brengt met haar onbezonnen betrokkenheid bij haar vrienden en met haar kennis van veel zaken waar hij zich al jaren afzijdig van houdt. Hij bezint zich op zijn houding van afzondering en gaat inzien dat hij hierdoor ook dingen heeft laten gebeuren. Daardoor voelt hij zich medeplichtig. Tijdens Iks verblijf in zijn huis blijkt hij best te kunnen lopen; ze brengt hem ertoe letterlijk de buitenwereld in te stappen.

Daan, de vriend van Xenia, heeft zich mee laten slepen in het plan om van school af te gaan en een andere weg te kiezen dan stomweg doorleren en studeren, hoewel hij daar eigenlijk juist goed in was. Door zijn verliefdheid op Alma raakt hij nog verder van zijn spoor af, hij gaat zwerven en vriest uiteindelijk dood in een park.

6.Perspectief
In Transit is sprake van een personale vertelsituatie die af en toe onderbroken wordt door notities van Cluysman. Deze zijn in de ik-vorm geschreven en herkenbaar aan de cursieve druk. In het personale gedeelte ligt het perspectief bij Iks.

7.Structuur

Het verhaal is chronologisch verteld en word zo nu en dan afgewisseld met een notatie van Cluysman. Het is een verhaal met een ander verhaal erdoorheen.

Het verhaal van Xenia's zoektocht naar Alma wordt afgewisseld met fragmenten uit de persoonlijke notities die Cluysman maakt over de gebeurtenissen, herinneringen die ze in hem oproepen en citaten uit vroegere aantekeningen, die hij met behulp van Iks uitzoekt en herstelt, nadat een aantal bladzijden als gevolg van de opruimwoede van een huishoudelijke hulp waren versnipperd. Deze fragmenten zijn meer dan alleen een aanvulling op het verhaal; zij vormen een reflectie die de beschreven situatie een bredere context wil geven en probeert te duiden. Ze geven de lezer een handreiking om zich te bezinnen op het verhaal achter het verhaal.

8.Tijd
De verteltijd van de novelle is op het eerste gezicht acht dagen. Van zondag tot en met zondag. Dat is af te leiden uit de titels an de hoofdstukken. Maar die indicatie moet wel met een korrel zout genomen worden. De gebeurtenissen gaan daarvoor te snel. Iks werkt dan binnen een dag als vuilnisophaler, en daardoor malen ambtelijke molens niet snel genoeg. Bij de eerste zondag is tijdverdichting bijna niet aanwezig. De overige dag aanduidingen moeten symbolisch gezien worden.

9.Ruimte
De stad wordt niet genoemd, maar het is moeilijk niet aan Amsterdam te denken. De foto op het omslag toont het Centraal Station van Amsterdam. Het park waar Iks Fennechien ontmoet en waar Daan overlijdt, is het Vondelpark. Het huis van Cluysman staat in 'Oud-Zuid'

De ruimte die Iks zich wilde verwerven, was de wereld. Dat lukt haar niet en ook 'Groot-Europa' krijgt geen gezicht in de novelle. Het Zuidfranse strand, Parijs, en het dorpje in Beieren waar Iks even dienster in een kroeg is, krijgen een beetje profiel. Een 'thuisruimte' heeft zij nooit gekend. Van de camping van haar stiefouders neemt zij de grootste afstand. Het kosthuis in 'de stad' verlaat ze moeiteloos en later constateert ze in de novelle dat de stad waarin ze haar jeugd en schooltijd heeft doorgebracht haar vreemder is dan veel andere plekken in Europa.

Belangwekkender nog is het gebrek aan 'ruimte' dat Cluysman zichzelf gunt. Hij gelooft in de innerlijke wereld, maar zoals Iks vaststelt, de feitelijke ruimte die hij zichzelf toemeet, heeft veel weg van een 'luxegevangenis'. Zijn ruimte bestaat uit zijn financiële mogelijkheden.

10.Thematiek
De poging om volwassenheid te bevechten tegen de achtergrond van de moderne maatschappij met drugs, dat is het thema van deze novelle. Iks wil iets met haar leven, ze wil zich een doel stellen ook als zij geconfronteerd wordt met de scherven van haar eerdere doelen. Zij immers was verantwoordelijk voor de drie die de school verlieten om een wereldreis te maken. Zij voelt dan ook het scherpst de nederlaag: Daan is aan lager wal geraakt, overlijdt bijna binnen handbereik en Alma is op zijn minst zoek en waarschijnlijk in levensgevaar. De jeugd anno jaren negentig heeft het heel wat moeilijker dan de jeugd in de jaren zestig. Die kon zich vasthouden aan het ideaal van 'de verbeelding aan de macht'. Toen waren er idealen, zoals de 'tegenspeler' Cluysman telkens duidelijk maakt in zijn aantekeningen. Nu is er de straat met drugsverslaafde hoeren en zwervers die uit vuilnisbakken eten. Kennelijk heeft Iks verblijf bij Cluysman een positieve invloed op haar gehad. Dat blijkt wanneer zij zich (op blz. 91) voor het eerst voorstelt als Xenia (en niet als Iks) Bij 'Kluizenaar' had ze haar naam (dus: haar identiteit) hervonden.

Thematisch zijn er overeenkomsten aan te wijzen tussen het eerste boekenweekgeschenk dat Hella Haasse schreef, Oeroeg (1948), en Transit. Beide novelles over vriendschap en in beide gevallen is er sprake van een overgangssituatie. In Oeroeg ging het over de overgang van Nederlands-Indië naar zelfstandig Indonesië. In Transit is de harde overgang van een jeugd vol idealen naar een hedendaagse volwassen werkelijkheid het onderwerp van aandacht.


11.Motieven
Ik heb in dit boek geen motieven kunnen vinden.

12.Titelverklaring
Transit betekent doortocht of doorreis; het verhaal gaat over een mens op doorreis in haar eigen leven en in de wereld. Letterlijk genomen is de hoofdpersoon ook even op doorreis bij de oude man, waar ze een week is.

13.Taalgebruik
Het woordgebruik in Transit is uitgesproken modern. Iks ga uit haar dak van goede 'house'. Zo zijn er nog talrijke voorbeelden van woordgebruik uit de jaren negentig. Dat is opvallend voor een 76-jarige schrijfster die uit placht te blinken door verheven woordgebruik in lange, zachtaardige historische romans.

B Secundaire informatie

1.Gegevens over de auteur
Hella S. Haasse (de S. staat voor Serafia) is in Batavia in Nederlands-Indië geboren op 2 februari 1918. Haar moeder was pianiste en haar vader Inspecteur van financiën bij het Gouvernement. Hella Haasse beleefde haar jeugd in het land dat nu Indonesië heet. Zij bezocht er het gymnasium. Tussen 1924 en 1928 woonde zij bij familie in Nederland omdat haar moeder in Europa een kuur in Davos moest doormaken. Na haar terugkom in Indië lag haar belangstelling bij lezen en toneelspelen. Zij las de historische romans van Hugo, Scott en Van Lennep. Ze schrijft ze als elfjarige een roman over religieuze problematieken. De school leerde haar zich te interesseren voor mythen, s gen en de Nederlandse literatuur. In 1938 ging Hella Haasse definitief naar Nederland. In haar studie specialiseerde zij zich in Scandinavische en Germaanse heldensagen. Maar toen ze merkte dat de Duitsers die verhalen gebruikten voor hun eigen doel einden brak ze de studie af. Politiek actief werd ze niet; ze nam ook geen deel aan verzetsgroepen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wel schreef zij gedichten die in 1945 gebundeld werden in Stroomversnelling. In 1943 deed zij eindexamen aan de toneelschool, maar in verband met de verplichte inschrijving als lid van de Kultuurkamer was haar toneelloopbaan snel voorbij Vanaf dat moment, in 1944, hield zij zich met schrijven bezig. Het boekje Oeroeg, dat in 1948 werd uitgereikt als boekenweek geschenk, betekende een doorbraak. Vanaf dat moment werd zij veel gelezen en ontving zij veel literaire prijzen.

2.Bijzonderheden over de roman

Het boek is opgedragen aan de kleindochter van de schrijfster; de gesprekken van Iks en Cluysman, en hun leeftijdsverschil doen sterk denken aan zo'n relatie tussen grootouder en kleinkind.

4.Verwerking van de recensie

Recensie 1

1. Volledige Titelbeschrijving
Titel: Wegloopstertje op loden schoenen
Uit: Vrij Nederland, Datum: 19-03-1994
Auteur: Diny Schouten

2. Welke informatie is van belang?
De belangrijke informatie in deze recensie heb ik met roze onderstreept.

3. Hoe word de recensie beoordeeld, positief, negatief en waarom? De recensie is zeer negatief beoordeeld, de schrijfster vond het een boek zonder humor op een scene na. De citaten die dit bevestigen zijn met roze en oranje onderstreept.

4. Wat is voor jou de waarde van de recensie?
De bron heeft wel waarde, er komt duidelijk een mening in naar voren komt. De mening word ook goed uitgelegd met voorbeelden.

Recensie 2


1. Volledige Titelbeschrijving
Titel: Kostbaar geschenk van Haasse
Uit: Provinciale Zeeuwse Courant, Datum: 11-02-1994
Auteur: H.W.

2. Welke informatie is van belang?
De belangrijke informatie in deze recensie heb ik met roze onderstreept.

3. Hoe wordt de recensie beoordeeld, positief, negatief en waarom?
De recensie is positief over het boek. De recensent vind het een kostbaar geschenk van Haasse. De citaten die dit bevestigen zijn met roze en oranje onderstreept.

4. Wat is voor jou de waarde van de recensie?
De bron heeft wel waarde, omdat er argumenten worden gegeven voor de positieve beoordeling, toch komen de argumenten zwak op mij over.

C. Persoonlijke beschouwing
Ik vond Transit een goed boek. Het heeft heel duidelijk een diepere betekenis, alleen had ik die niet meteen achterhaald. Ik vind het heel mooi dat Xenia die eigenlijk ook op de vlucht is voor zichzelf --> de wereldreis, iemand die ook op de vlucht is helpt. Iks en Cluysman zijn allebei op zoek naar zichzelf en ergeren zich ook allebei aan de wereld om hun heen, waar ze niets goeds aan vinden.

Net als in Vals Licht speelt in dit boek niet de drugs de hoofdrol, maar het speelt wel op de achtergrond. Iks heeft met een groepje vrienden afgesproken nooit aan de drugs te gaan ze vinden het troep. Als Iks terugkomt van de doorreis die ze eigenlijk met die twee vrienden zou maken, lijkt het of een van hen aan de drugs is, maar hij is het niet. Alma de andere vriendin is hoertje en Iks is alleen naar haar opzoek --> dit vind ik heel mooi want toch vergeeft ze het zichzelf dus niet dat ze haar twee vrienden in de steek heeft gelaten. Iks voelt zicht dus heel schuldig. Ook Cluysman voelt zich schuldig over iets dat in het verleden gebeurt is, daarom sluit hij zichzelf op. Dit vind ik heel bijzonder, want er zijn verschrikkelijk veel overeen komsten tussen Iks en Clyusman ook al zit er twee generaties verschil tussen.