Feitelijke gegevens Titel: Stille zaterdag
Oorspronkelijke titel: idem
Auteur: Désanne van Brederode
Verschijningsdatum 1e druk: 4 november 2011
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 252
Uitgeverij: Querido
Verfilmd als: nvt
Verslag geschreven door: Kees van der Pol Biografie auteur Désanne van Brederode is geboren in Utrecht, 1970 en studeerde filosofie. In 1994 debuteerde ze met de veelbesproken roman Ave verum corpus/Gegroet waarlijk lichaam. Naast haar romans, waarin ze de tijdgeest op de hielen zit, schrijft Van Brederode ook artikelen en houdt ze lezingen over levensbeschouwelijke onderwerpen. In het politieke televisieprogramma Buitenhof heeft zij een gesproken column. De flaptekst De zaterdag voor Pasen. Maurice Benders is alleen thuis, vrouw en tienerzoon zijn een paar dagen naar Rome. Leegte overvalt hem. Gemis? Misschien. Alleen mist hij niet zijn gezin maar de vrouw op wie hij ondanks zichzelf jarenlang verliefd was. Met de protestantse burgemeester Sara Mijland kon Maurice zijn wonderlijke, strikt persoonlijke katholieke geloof eindelijk delen. Alsof ze dachten in dezelfde beeldentaal en voelden met dezelfde zintuigen. Juist daardoor werd hun intieme vriendschap een beproeving – een beproeving die om een offer leek te vragen. In deze verstilde roman blikt Maurice Benders terug op een verbroken verhouding, terwijl elders in de stad Sara Mijland hetzelfde doet. Een omzien met grote gevolgen. Motto Het motto is een bekend gedicht van Gerrit Achterberg “Verschijning.”
Terwijl het regent tussen u en mij
is elke afstand bezig te vermind’ren. Ieder figuur aanschuwt zijn overzij
Zonder zich door de stof te laten hindr‘en. En vage sluiers nemen omtrek aan. Een omgekeerde orde is op handen. Ik zie uw ogen in de regen branden. Om mijn gelaat liggen uw natte handen. Ga niet meer heen. Of laat mij medegaan. Het is heel toepasselijk om in deze roman met een Orpheusmotief een gedicht van Achterberg als motto te kiezen. Hij is meers de Nederlandse dichter bij uitstek die in zijn gedichten altijd weer de gestorven geliefde in zijn gedichten wilde oproepen. Eerste zin van het boek Sara Mijland is dood. Geschept door een personenauto. De bestuurder overschreed de toegestane maximumsnelheid niet. Quotes “Op zijn twaalfde, de leeftijd waarop katholieke kinderen het Heilig Vormsel ontvingen, ging Maurice naar een openbare scholengemeenschap, waar de mogelijkheid tot deelname niet eens ter sprake was gekomen. Pas twee jaar later was hij weer eens naar de kerk gegaan, om na afloop een gesprek aan te vragen met de pastoor met de kapotte bril.” (blz. 204) 'Hij had haar verbijsterd aangehoord. Nog nooit had hij een katholiek ontmoet die beweerde dat hij pijn had als hij een keertje de communie had overgeslagen - maar Sara had dat wel. Ze was zo graag opgestaan, spontaan, ze had zich zo graag in de rij gevoegd om... ja, om deel te hebben aan het sacrament.' Maurice had haar overenthousiaste sms’jes over kunst helemaal niet nodig. Sterker nog, hij had háár helemaal niet nodig. Henriëtte en zijn zoon waren hem het beste wat hem ooit was overkomen, dat had hij haar al heel vaak laten blijken – en al bij de eerste keer had een haast dweepzieke eerbied voor de onbekende echtgenote opgevat. Alsof het om een populaire schoolgenote ging, twee, drie klassen hoger dan zijzelf. (blz. 191) Samenvatting Proloog Het is 3 april 2010 en Stille Zaterdag. Maurice Benders krijgt bericht dat zijn ex-vriendin Sara Mijland, ex-burgemeester van Amsterdam, (47) door een ongeval om het leven is gekozen. Zijn eigen vrouw Henriëtte en zijn zoon Thomas maken op die dag samen een stedentrip naar Rome en ze zijn dus niet aanwezig. Het lijkt min of meer op een zelfmoord, maar er is geen afscheidsbrief. Maurice vraagt zich af wat er is gebeurd. Hij en Sara hadden ruim drie jaar een platonische liefdesrelatie. Boek I Maurice Benders, kunstenaar die ook een tv-programma heeft, ontmoet Sara Mijland, de burgemeester van Amsterdam, als zij hem voor een advies uitnodigt het stadhuis van kunstwerken te voorzien. Sara is via een kleine christelijke partij in Amsterdam benoemd en is ongeveer 44 jaar als ze Maurice ontmoet. Ze zegt dat ze er niet helemaal met haar gedachten bij is, omdat ze op die avond in september 2006 een speech moet houden bij een stille tocht die georganiseerd wordt ter gelegenheid van het overlijden van Marlon Hartkamp, een jongen die geëxperimenteerd heeft met drugs. Nu wil het toeval dat Maurice deze jongen goed heeft gekend. Hij kwam als vriendje van zijn zoon Thomas vaak bij hem over de vloer. Hij had overigens een hekel aan het ventje. Hij ziet Sara ’s avonds terug op de televisie, wanneer ze in een praatprogramma haar mannetje goed staat. Dan wordt ook de voorgeschiedenis van Sara verteld. Ze is afkomstig uit een zwaar christelijk gezin uit de Biblebelt (Nunspeet) Ze ging in plaats van theologie politicologie studeren . Ze trouwde met Johan, een predikant. Maar het is allemaal niet zwaar genoeg en ze raakt in onmin met haar familie. Johan steunt haar als ze later burgemeester van Amsterdam wil worden. Ze wordt gekozen, wat heel bijzonder is, want een bestuurster van een kleine christelijke partij wordt normaal gesproken geen burgemeester van de hoofdstad. Maurice Benders is opgegroeid in een niet-gelovig gezin. Toen ze van uit Utrecht in een Brabants dorpje gingen wonen, had hij zich aangetrokken gevoeld tot het Rooms-katholieke geloof o.a. door de vertellingen van zijn juf. Zijn vader ging vaak vreemd en zijn ouders daarom later gingen scheiden. In God ziet Maurice op dat moment een meer betrouwbare vader. Op school moet hij al enkele pesterijen meemaken, want niet iedereen vindt het leuk als je gelovig bent. Hij wil ook gedoopt worden, voordat hij misdienaar wordt. Ook medestudenten plagen hem wel om zijn godsdienstige opvattingen, maar Maurice vindt dat niet zo erg. Na de eerste kennismaking lunchen Maurice en Sara een keer. Ze hebben het over politiek en kunst. Maurice vertelt Sara dat hij Marlon heeft gekend. In het laatste hoofdstuk van dit deel wordt al duidelijk dat de verhouding tussen Sara en Maurice beëindigd is, omdat hij niet verder wilde. De reden daarvan wordt nog niet bekend gemaakt.
Boek II In dit deel bekent Sara dat ze geen seks meer heeft met haar eigen man, predikant Johan. Nadat ze drie kinderen hebben gemaakt, is alle lust bij hem weggegaan. Sara is overigens een heel charmante en aantrekkelijke vrouw. Ze proberen het nog een keer via een verblijf in een vakantiepark , maar het lukt hem niet. Sara heeft wel degelijk behoefte aan seks, maar ze legt zich erbij neer, masturbeert niet en wil ook niet vreemd gaan. Dat mag overigens wel van Johan, die zegt dat hij er begrip voor heeft als ze een andere man voor de seks zou nemen. Maurice is een kunstenaar met een filosofische inslag. Hij heeft een keer een essay geschreven over het verval van een roos en Sara heeft uit dat essay geciteerd bij de toespraak over Marlon. Maurice had voor de ouders van Marlon een boekje met herinneringen samengesteld, want de jongen kon namelijk ook heel goed tekenen. Henriëtte had dat een goed idee geleken, maar zijn zoon Thomas denkt er heel anders over. Hij vindt het juist niet leuk dat zijn vader dat heeft gedaan. Hij had een hekel aan Marlon, die hem pestte en die zijn vader altijd ophemelde. De jaloezie over de vader-zoonrelatie speelt hierbij een rol. Er komt wat symboliek in de roman terecht, wanneer Sara Maurice vertelt dat ze naar zijn tv-kunstprogramma over Orpheus en Eurydice heeft gekeken. De geliefde die niet meer terugkeert, als je achterom kijkt. Zelf kent ze een identiek verhaal uit de Bijbel met de geschiedenis van de vrouw van Lot. Het is natuurlijk geen toeval dat beide klassieke verhalen hier in deze roman worden opgevoerd, want het is een vooruitwijzing naar de dood van Sara. Ze bekennen elkaar nu hun liefde, maar ze spreken nadrukkelijk af dat ze geen seks met elkaar zullen hebben. Het huwelijk met Henriëtte is daarvoor bij Maurice te heilig. Ze hebben dus een zuiver platonische relatie. Maurice denkt meer en meer na over de verhouding die hij had met Marlon. Thomas had de jongen steeds meer buiten de deur gehouden. Wie had er nu eigenlijk verraad gepleegd? Maurice had de stiekeme jongen immers ook gehaat. Was hij daardoor mede schuldig aan de zelfmoord met drugs? Soms heeft hij wel het verlangen om een keer echt seks en overspel te hebben. Maar hij had het nooit gedaan, omdat hij zijn zoon door een eventuele scheiding niet in dezelfde positie wilde brengen als hij vroeger zelf had meegemaakt. De relatie met Sara had ruim drie jaar geduurd. Toen ze een keer op werkbezoek was in Parijs, had ze het beeld van Rodin gezien ”De kus”. Het gaat hier om een verboden die verwijst naar het verhaal van Dante en een overspelige zwager en schoonzus. Ze had het toen begrepen. Het verlangen naar de lichamelijke liefde druipt van het beeld. Maurice is wel werkelijk verliefd op haar en na een ruzietje bekent ze dat ze ook verliefd op hem is. Boek III Op Stille Zaterdag denkt Sara na over het laatste sms’je dat ze in oktober van Maurice had gekregen. Hij had namelijk de liefde opgezegd per sms’je. Ze had net besloten om het ambt van burgemeester neer te leggen, waardoor ze misschien meer tijd voor elkaar zouden hebben. Ze had het sms’je niet bewaard. Vlak voor de kerst (anderhalf jaar na de dood van Marlon) ontmoet Maurice de moeder van de jongen bij hem thuis. Ze rouwt nog steeds en ze vindt dat maar vreemd. Haar man Lex was al zeven jaar een “notoire vreemdganger” en nu begrijpt Maurice beter dat Marlon zijn heil bij hem gezocht had. Lex had het met een “christelijke trut” aangelegd die hem wilde redden van zijn ongelovige vrouw. Daarom had ze nu zo’n hekel aan gelovigen gekregen, bijvoorbeeld aan het programma “Hour of Power” dat immers alleen om de schijnheilige vader-dominee en zijn zoon ging. Sara heeft in de gesprekken met Maurice vaak laten weten dat ze de rituelen van de katholieke kerk miste: dat geldt bijvoorbeeld sterk voor het ter communie gaan. Daaraan had ze graag deelgenomen. Hun vriendschap blijft: Maurice is min of meer haar adviseur geworden. Ze nodigt hem in september 2009 uit om naar haar weekendhuisje in Gelderland te komen. Van zijn vrouw mag Maurice blijven slapen, maar dat doet hij niet. Hij geeft haar het boek van Boenhoffer terug, waarin ze ooit haar liefde aan hem heeft verklaard, maar dat had hij niet opgemerkt. Maurice denkt nu dat Sara wil scheiden van haar man, maar ze heeft hem nodig als adviseur. In de lokale politiek is er een soort bouwfraude; een pooier (Mosselman) heeft twee ambtenaren omgekocht die toezeggingen hebben gedaan nadat ze een hoer hebben gevisiteerd. Bovendien heeft Sara een vorm van kanker: ze is geopereerd en er zijn vlekjes in haar buik weggehaald. Ten slotte is ook haar moeder kort ervoor overleden. Ze is dus eigenlijk een beetje overspannen en ze heeft besloten zich terug te trekken als burgemeester. Benders moet haar helpen om de verklaring op te stellen. Dat lukt, want de pers is daarna heel soepel ten opzichte van haar en de bouwfraude wordt niet in haar schoenen geschoven. Bovendien is zijn huwelijk met de mooie Henriette overeind gebleven. Epiloog Op Paaszondag ziet Maurice dat er niet al te veel aandacht in de media wordt geschonken aan de dood van de ex-burgemeester. Het wordt als een triest ongeval beschouwd. Maar op dinsdag komt de politie aan de deur. (Zijn vrouw en zoon zijn nog steeds in Rome) Het laatste bericht dat ze op haar telefoon had ontvangen, was immers van hem geweest. Toen hij namelijk zijn vrouw had uitgezwaaid op het vliegveld bij het vertrek naar Rome, was hem een panische angst overvallen. Daarna had hij ineens besloten dat hij Sara terug wilde en hij had haar een uitnodigende sms gestuurd. Die had ze ontvangen tijdens het boodschappen doen. Waarschijnlijk was ze daarna in gedachten verzonken de straat overgestoken. Omdat ze het bericht had ontvangen en eigenlijk hetzelfde had willen besluiten (ze heeft het briefje uit het boek van Boenhoffer vlak voor Pasen naar hem toegestuurd) Dat ontvangt hij dus pas na haar dood. De boodschap was dat ze altijd bij hem wilde zijn. Titelverklaring Sara Mijland sterft op Stille Zaterdag, de zaterdag voor Pasen. Stille Zaterdag is in de symboliek van de kerk de dag dat je moet nadenken over het sterven Christus. In deze roman wordt het vervangen door het nadenken van Maurice over zijn relatie met Sara. Lijst met belangrijkste personages/karakters Maurice Benders
Sara Mijland Analyse van de personages/karakters Maurice Benders is een kunstenaar die een televisieprogramma heeft over kunst. Bij toeval ontmoet hij Sara die zijn advies wil over de kunst voor het stadhuis. Later ontmoeten ze elkaar tijdens lunchafspraken. Hij wordt verliefd op haar maar is ook min of meer haar politiek adviseur. Op een bepaald moment snappen ze dat er meer is dan vriendschap. Maar Maurice is heel stellig: hij wil geen lichamelijke liefde met Sara, omdat zijn huwelijk hem heilig is. Hij wil bovendien niet dat zijn zoon in een echtscheidingszaak wordt betrokken, zoals hem dat zelf is overkomen en dat ook bij Thomas het geval is. Maurice heeft een eigen opvatting over het geloof. Als kind van niet-gelovige ouders heeft hij zich als kind aangetrokken gevoeld tot het rooms-katholieke geloof. Hij wordt er wel mee gepest, maar dat kan hem niet schelen. Als hij ouders is, gelooft hij niet zo sterk in de dogma’s als wel in de aparte waarden van het geloof. Hij is een verlichte katholiek. Op den duur wordt het verlangen naar Sara toch te groot en hij stuurt haar een fataal sms’je. Sara Mijland is een vrouw van middelbare leeftijd die in de Biblebelt sterk christelijk is opgevoed. Ze gaat echter haar eigen weg en dat heeft een breuk met haar familie tot gevolg. Ze trouwt met Johan en moet helaas constateren dat hij na hun derde kind geen lust meer heeft in seks. Zelf heeft ze er wel behoefte aan, maar ook zij weet zich in haar relatie met Maurice lichamelijk te beheersen. Er ontstaat een hechte vriendschap, waarbij ze Maurice ook gebruikt als politiek adviseur. Dat gebeurt o.a. bij de bouwfraude. Ze heeft er weinig schuld aan, maar ze vindt toch dat ze moet aftreden, omdat ze eindverantwoordelijk is. Kort daarna maakt Maurice de relatie uit. Een half jaar gaat ze haar eigen gang en zoekt geen contact met hem. Maar vrijwel gelijktijdig met Maurice stuurt ze hem een berichtje (nl. een briefje dat eerst in het boek van Boenhoffer zat) Dat krijgt hij na haar dood. Zij krijgt zijn sms’je kort voor haar dood. Zo eindigt een tragische liefde. Genre Psychologische roman
Uitgewerkte thematiek en motieven “Stille zaterdag” is een roman die twee thema’s met elkaar verbindt. Een positieve houding ten opzichte van het christelijk geloof wordt in deze roman uitgewerkt. Dat komt in de Nederlandse literatuur niet zo vaak voor. Meestal wordt er geschreven over het negatieve resultaat van een christelijke opvoeding. (Wolkers, Siebelink, ’t Hart, Franca Treur, Ellen Heimerikx). In dit verhaal heeft Maurice zich zelf tot het rooms-katholieke geloof bekeerd. Hij vindt het geloof aantrekkelijk o.a. door de mooie verhalen van de juffrouw en hij voelt zich aangetrokken door het mystieke. Ook de relatie van vader en zoon (God en Jezus) spreekt hem aan. Dat komt waarschijnlijk door de opvatting van zijn vader die het gezin in de steek heeft gelaten en Maurice in de mening heeft gesterkt dat God een betere vader is. Later is hij niet strak kerkelijk, maar hij blijft wel in de normen en waarden van de kerk geloven. Ook Sara heeft het geloof nooit vaarwel gezegd. Wel is ze een wat liberalere houding toegedaan dan haar ouders, die haar dat wel kwalijk hebben genomen. Maar ze trouwt toch met een dominee, die overigens ook liberaal is. Ze gaat geen theologie maar politicologie studeren en onderscheidt zich in de kleine partij. Wel moet ze in Amsterdam wat water in de politieke wijn doen, omdat een kleine christelijke partij andere principes heeft dan hoofdstedelijke linkse partijen. Toch weet ze zich ook hier staande te houden door een pragmatische houding ten aanzien van de meeste stadsproblemen (drugs, seks, multiculturele samenleving) Typisch is dat de streng calvinistisch opgevoede Sara een hang heeft naar de rituelen van de roomse kerk bijv. naar de communie. De achtergrond van die neiging zou ook wel een zijn grond kunnen vinden in het eenzaamheidsgevoel dat de geliefden ook hebben: bij het ter communie gaan maak je immers deel uit van een gemeenschap. Deze twee mensen vinden elkaar in een mooie, maar in feite onmogelijke liefde. Ze voelen zich tot elkaar aangetrokken en Sara ontbeert in haar huwelijk op dat moment zelfs de lichamelijke liefde. Je zou dus als lezer verwachten dat ze best met Maurice naar bed zou kunnen gaan. Maar hij heeft zich voorgenomen om zijn huwelijk niet in gevaar te brengen. Seks zou dat ongetwijfeld hebben gedaan. In hun relatie wordt een keer gesproken over de liefdesrelatie van Orpheus en Eurydice. Maurice maakt er namelijk een programma over. Orpheus mag niet terugkijken op zijn liefde, omdat Eurydice dan voor de tweede keer zou sterven. Sara kent een zelfde geschiedenis uit der Bijbel met Lot en zijn vrouw. Ook zij kijkt achterom wat de dood ten gevolge heeft. Het zijn beide vooruitwijzingen naar de dood van Sara. Op het moment dat Maurice haar een sms’je stuurt (zijn vrouw is naar Rome en hij voelt een panische angst) waarin hij aangeeft eigenlijk terug te willen naar Sara, wordt haar dat fataal. Ook hier zou de ijzeren liefdeswet van Orpheus en Lot gelden. Wie terugkijkt naar het verleden, moet dat duur bekopen. Op een dag om na te denken, Stille Zaterdag, laat Sara het leven en is de liefdesrelatie dus vergeefs. Op Paaszondag zal ze niet opstaan, zoals haar Grote Voorganger. Een derde motief dat een rol speelt, is de vader-zoonverhouding die op diverse wijzen wordt uitgewerkt. Maurice zijn vader is vreemdgegaan en daardoor heeft hij een scheiding meegemaakt. Dat wil hij zijn eigen zoon niet aandoen. In God heeft Maurice op dat moment een betrouwbaardere vader gezien en dat had hem in het geloof zo aangetrokken. Het is natuurlijk niet voor niets dat het Paasevangelie in deze roman dan ook een rol speelt. Jezus is door zijn Vader naar de aarde gezonden om de zonde van de mensen weg te nemen. De vader-zoonverhouding komt ook terug in de verhouding die Marlon heeft met zijn vader die ook al vreemd ging. Daardoor voelde Marlon zich aangetrokken tot Maurice die hij bewonderde en over wie hij altijd goede dingen vertelde. Maurice had zelf moeite met de jongen gehad evenals zijn zoon Thomas die jaloers was op de relatie die Marlon met zijn vader onderhield. Thomas werd namelijk gepest door Marlon. Maar in de religie was die twijfel er over God de vader en zijn zoon Jezus nooit geweest. Dat sterkt Maurice in de epiloog. Structuur en perspectief . Het verhaal heeft een proloog- en een epiloog. Daarnaast zijn er drie delen die Boeken worden genoemd. Alle titels hebben te maken met kleuren. In de pro- en epiloog is er een directe lijn naar het heden van Stille Zaterdag. In de drie delen wordt voornamelijk (en op chronologische wijze) het verleden van de buitenechtelijke relatie verteld. Proloog : Lood
Boek I : Purper en Oranje ( onderverdeeld in hoofdstuk 1-6) Boek II : Wit en Zwart (hoofdstuk 7-12) Boek III: Rood en Groen (hoofdstuk 13-18) Epiloog: Goud
Het perspectief is meervoudig. Er zijn twee personale vertellers te weten Maurice Benders en Sara Mijland. Ze vertellen allebei in de o.v.t. Ze wisselen elkaar af in de hoofdstukken. De tijd en het decor van de handeling De tijd wordt heel nadrukkelijk in de tekst aangegeven. Het heden begint op zaterdag 3 april 1910, Stille Zaterdag. De ex-geliefde van de hoofdpersoon wordt doodgereden. In het heden wordt de situatie beschreven van de Paasdagen erna en de dinsdag die erop volgt. Maar in feite is het verhaal een lange flashback vanaf het eerste moment dat Maurice Sara Mijland ontmoet. Dat gebeurt in september 2006. Hij heeft daarna ruim drie jaar een relatie met haar. Deze relatie wordt in de delen erna beschreven. In oktober 2009 maakt hij via een sms’je een einde aan deze relatie. De vertelde tijd is dus ongeveer 3 en een half jaar. Het decor is de stad Amsterdam. Sara Mijland is daar burgemeester en Maurice is een kunstenaar. Beiden wonen in Amsterdam. In haar jeugd heeft Sara in de Biblebelt (Nunspeet) gewoond, voordat ze haar man Johannes leerde kennen. Maurice heeft een deel van zijn jeugd doorgebracht in Brabant, waar hij gevoelig werd voor het RK-geloof. Het decor is dus ook van symbolisch belang voor het verhaal. De protestantse Sara versus de Rooms-katholieke Maurice worden samengebracht in het “ goddeloze” Amsterdam. De stijl Af en toe zijn er nogal wat filosofische bespiegelingen in de roman.
Slotzin De druppel na de val. Die sprong. Dat ogenblik en steeds die blik. Voordat je ons verlaat. Verlaat me niet. Beoordeling Scholieren.com Voor scholieren die niet veel religieuze kennis hebben, is de roman waarschijnlijk niet al te aantrekkelijk om te lezen. Er gebeurt namelijk niet al te veel aan spannende gebeurtenissen in het verhaal. Er komen ook nog heel wat verwijzingen naar de Bijbel en de rituelen van het geloof in de roman voor. Wie wel kennis van Bijbelse zaken heeft, zal de roman misschien wat meer kunnen waarderen. Toch zijn er ook nog wel wat filosofische en kunstzinnige (o.a. naar Orpheus) bespiegelingen, die de spanning uit het verhaal halen. Natuurlijk valt het boek op de boekenlijst wel te combineren met andere boeken over het geloof: daarbij kun je denken aan - Jan Siebelink Knielen op een bed violen - Franca Treur Dorsvloer vol confetti - Ellen Heimerikx Wij dansen niet - Maarten ’t Hart Het vrome volk - Jan Wolkers Terug naar Oegstgeest
De amusementswaarde voor de gemiddelde scholier (Havo en vwo) is dus niet zo groot. De literaire waarde: twee punten. Recensies De roman werd in recensies niet al te positief ontvangen. Daarvoor werd het verhaal als te oninteressant beschouwd. http://www.cultuurbewust.nl/site/literatuur-36306-stille-zaterdag-grijpt-de-lezer-niet/ http://www.nrclux.nl/page/nl/product/868196/ http://www.volkskrant.nl/wca_item/Boeken_detail/453/218474/Stille-zaterdag.html
http://www.literairnederland.nl/2011/11/25/een-lange-preek/