Spaanschen Brabander door G.A. Bredero

Motivatie van mijn keuze Ik heb voor dit boek gekozen, omdat wij voor het vak Nederlands een eindopdracht moesten maken over een boek uit de 17e eeuw. Op bladzijde 48 van het verwerkingsboek van de methode “Globe Laagland” die wij gebruiken, staan een paar namen van auteurs met titels erbij. Daar heb ik er één van uitgekozen. Ook heb ik me wel een klein beetje laten leiden door het feit dat wij al een stuk van het boek bekeken hebben bij opdracht 15 op bladzijde 33 van ons boek. Het boek is een toneelstuk, bestaande uit 5 bedrijven die elk weer zijn onderverdeeld in zo’n 7 scènes. Het is niet zo dat ik me interesseer in (toneel)stukken uit de 17e eeuw. Samenvatting van de inhoud Het boek gaat over de Antwerpenaar Jerolimo Rodrigo. Hij is naar Amsterdam gegaan om schuldeisers te ontlopen. Hij vindt zichzelf behoorlijk goed en vindt de Amsterdamse cultuur en taal maar “lomp”. Hij neemt ook een knecht in dienst: Robbeknol, een zwerver uit Embden. Robbeknol moet van Jerolimo (net als hijzelf) Brabants gaan spreken, zich netjes kleden en zuinig leven. In het huis is er helemaal niets te eten en Robbeknol gaat bedelen. Hij geeft ook Jerolimo te eten, omdat hij een paar hoeren had afgewezen die hem wouden trakteren. In het derde bedrijf (een soort hoofdstuk) vertelt een stadsomroeper dat bedelarij door het stadsbestuur verboden is. Als Robbeknol dit hoort is hij erg ontdaan, maar hij vindt toch een andere manier om aan geld te komen. Hij gaat voorlezen uit het Evangelie voor Trijn Snaps, Els Kals en Jut Jans (spinsters), waarvoor ze hem geld geven. Nadat Robbeknol een begrafenisstoet op straat heeft gezien, waarbij een vrouw klaagde, dat haar man naar een huis moest, waar wordt gegeten, noch gedronken, komt hij helemaal overstuur thuis. Robbeknol denkt namelijk dat dit het huis van Jerolimo is. Als Jerolimo echter thuiskomt, lacht hij Robbeknol eerst uit maar kalmeert hem daarna. In het vierde bedrijf houden Byateris, een koppelaarster (het komt in de praktijk meer neer op een bordeelhoudster), en Gierige Geraart, de huiseigenaar een gesprek over allerlei zaken, onder meer over het geld, dat ze nog van Jerolimo te goed hebben. Ze kloppen aan, maar Jerolimo wimpelt ze af. In het vijfde bedrijf komt Jerolimo niet meer in voor, hij is gevlucht naar Vianen. Gierige Geraart die weer om zijn geld komt, pikt dit niet en haalt de schout en de notaris erbij. Er is in het hele huis echter niets meer te vinden dan een bed, dat de schout meeneemt. De schuldeisers waaronder ook een schilder, een goudsmid en een tinnegieter krijgen niets. De schout wil Robbeknol gevangen nemen, maar door smeken van de spinsters wordt hij vrijgelaten.
Persoonlijke reactie Het thema van het boek zouden 2 begrippen kunnen zijn: Bedrog en Cultuurverschillen. Beide zal ik toelichten. Bedrog, omdat Jerolimo iedereen bedriegt, hij doet zich voor als een rijke heer van stand, maar in werkelijkheid is hij qua trots en armoede niets anders dan een Spanjaard. Vandaar ook de titel (“Spaanschen Brabander”). Hierbij heb ik het over trots, maar zeker niet over eergevoel, want dat heeft een persoon als Jerolimo niet (naar mijn mening), hij bedriegt iedereen, “leent” geld en bezittingen die hij niet teruggeeft en vlucht als de schuldeisers hun bezit komen ophalen. Het thema is op zich wel grappig en zeker ook actueel (in deze tijd worden ook zeer veel mensen bedrogen). Het is vooral leuk om te lezen hoe Jerolimo het steeds weer lukt om mensen te laten denken dat hij van zeer hoge komaf is. Het mooie is dat hij er zelf nog in gelooft ook. Nog mooier is dat zijn knecht Robbeknol de enige is die het in de gaten lijkt te hebben, hij zet hem dan ook regelmatig voor schut, ookal heeft hij medelijden met zijn meester die hem overigens geen rooie cent geeft. Bijvoorbeeld: Jerolimo: “Wat vind je van mijn haar, is het niet mooi blond?” Robbeknol: “Ja, net een konijn, met dat grijs erdoor wordt het al aardig bont.” (r.508+509) Zoals u ziet is dit stuk tekst in rijm geschreven, maar niet alleen dit, het hele boek!! En om eerlijk te zijn wordt je daar helemaal flauw van. Het thema van het boek zou ook de cultuurverschillen tussen verschillende bevolkingsgroepen kunnen zijn. Iedereen vindt zijn eigen afkomst het best en de taal en de gewoonten ook. Dit botst nog wel eens in dit boek (verbaal). Helaas is dit in deze tijd ook nog aan de orde en dan niet alleen verbaal. Beide thema’s kunnen wat mij betreft, maar bedrog vind ik toch het meest voor de hand liggend. Verder zou ik het boek niet aanraden, vooral omdat al dat gerijm al snel begint te vervelen. Als je wat wilt weten over het leven in de 17e eeuw in Amsterdam is het misschien wel leuk. Wel leuk was de taal. Het is moeilijk te begrijpen als je er geen Nederlandse vertaling naast hebt (dit was wel het geval bij dit boek gelukkig), maar het is gewoon mooi als je ziet dat veel woorden uit onze tijd verbasteringen zijn van het 17e-eeuwse Nederlands. Politieke achtergronden Het verhaal speelt zich af in de tijd van Tachtigjarige oorlog (1568-1648) met Spanje. Door die oorlog vluchtten veel mensen van het zuiden naar het noorden van het land. Ook de kooplieden die voornamelijk uit Antwerpen kwamen (toen nog het handelscentrum). Antwerpen, dat toen nog bij Nederland hoorde was in Spaanse handen gekomen. Daardoor nam Amsterdam die status van Antwerpen over. Chauvinisme was er aan de orde van de dag, zo ook Andries: ”Wie brachten hier bedrijvigheid en handel? Dat waren wij!” (r. 1032) Andries is ook zo’n vreemdeling die in Amsterdam is komen wonen en wat hij zegt klopt, door al die nieuwe bewoners groeide de handel in Amsterdam en de stad breidde uit. Sociaal-economische achtergronden Door de vreemdelingen in de stad verloederen de oude Amsterdamse normen en waarden. Je kunt dit goed afleiden uit de uitspraken van de Amsterdammer Jan Knol: ‘Jan Knol: Lang zo slecht niet, kun je beter zeggen. Want met die lui van buiten kregen we hier in de buurt veel doortrapte schavuiten. Want wat de vreemdelingen hier naartoe hebben gebracht of gehaald, dat moet, verdorie, veel te duur door ons worden betaald. De ouderwetse degelijkheid waar wij zo vaak van spreken is onder al dat nieuwe bedrog vrijwel bezweken. Waar is nu nog de eerlijkheid en de Hollandse trouw? Je zou ver moeten zoeken als je die vinden wou. Toen was een woord een woord, nu moet je alles precies beschrijven als je voor gemene oplichters bespaard wilt blijven.’ (r. 1022 t/m 1031) De Spaansche Brabander hoort ook bij de literatuur die bijdroeg tot het creëren van een eigen stedelijke gedragscode. Slecht gedrag wordt hierbij graag uitgemeten. De personages Jan, Andries en Harmen zijn personen uit de lagere klassen en voorbeelden van slecht gedrag (overmatig drankgebruik, oplichting, hoerenloperij, het slaan van vrouwen en “duistere” zaken). En natuurlijk is Jerolimo, de grote oplichter, een voorbeeld van slecht gedrag. Jerolimo voelt zich dan wel alsof hij tot de hoogste stand behoort, de stand van de adel, maar hij behoort ook gewoon tot de laagste klasse. Culturele achtergronden Bredero was lid van de Amsterdamse rederijkerskamer d’Eglentier. Als er wat gebeuren ging in de stad, dan werden de rederijkers ingeschakeld. Dat was dan ook de reden dat Bredero zoveel kon vertellen in het stuk over de stad, hij was van alles op de hoogte. Ze discussieerden veel over de nieuwe opvattingen over het geloof (de hervorming) en de ideeën over de Renaissance en het humanisme. Uit het boek blijkt dat het Amsterdamse volk negatief tegenover de hervorming stond. Literaire stromingen en genres De Spaansche Brabander is een blijspel (zie opdracht 15) met een sombere kant. Er komt veel (soms flauwe) humor in voor, heel typisch voor die tijd. De sombere kant heeft te maken met armoede, ziekte, de dood enzovoorts.
Functie voor het publiek Het waarschuwt de mensen (vooral als je kijkt naar de hedendaagse politiek) voor de vervaging van normen en waarden. Het zorgt dat je op de hoede bent voor bedriegers. Evaluatie De Spaanschen Brabander is het eerste en ook meteen het laatste boek uit de 17e eeuw dat ik zou lezen. De eerste paar bladzijden waren nog wel leuk, maar na een tijdje begint het gerijm een beetje monotoon door de “drammen”. Ik ben blij dat ik het gehad heb en ik vind dat ik er ook nog redelijk vlot doorheen ben gekomen. De verdiepingsopdracht heb ik gemaakt aan de hand van het boek en het informatieboek, waar ik wat informatie over Bredero heb uitgehaald (dit was wel noodzakelijk, anders waren sommige vragen onmogelijke opgaven geweest).