Warum holt mich der Teufel nicht? Bei ihm ist es bestimmt schöner als hier. Eva Braun, dagboek, 2 maart 1935 Het motto is de fascinatie van Mulisch voor Hitler
Mulisch, H., Siegfried: een zwarte idylle, Uitgeverij de bezige bij, Amsterdam, 2001, 1e druk, 213 blz. (1e druk: februari 2001) Verdieping De schrijfstijl is de echte ‘Mulisch-stijl’ zoals je het ook leest in de Procedure en de Ontdekking van de hemel. Dat wil zeggen dat het een leuke stijl is. Aan het begin van het boek is het meer verhalend, tot de hoofdpersoon in gesprek raakt met een bejaard echtpaar. Daar komt hij een vreemd verhaal te weten, waardoor hij in zijn hotelkamer begint te fantaseren. In die fantasieën komen Mulisch’ vage redeneringen en ke
is van veel filosofen en theologen duidelijk uit de verf. Een vergelijkenis tussen Friedrich Nietzsche en Hitler: (citaat) “’…Ik heb altijd begrepen, dat zijn [Nietzsches] bedenksels Hitler hebben geïnspireerd.’ ‘Dat heb je verkeerd begrepen, en je bent de enige niet. Hij was het eerste slachtoffer van Hitler.’ ‘Volgens mij was die toen nog niet eens geboren.’’Zo is het. En daar raak je meteen aan het punt, waar ik op uit ben. Luister’ (einde citaat) Dan vertelt hij een verhaal dat Nietzsche op dezelfde dag krankzinnig wordt als Hitler verwekt wordt. Waarom dit samenvalt weet hij niet, maar hij wil het niet afdoen als toeval. Dus komen er dan al die vergelijkingen. De plaats waar het afspeelt is Wenen. Mulisch heeft Wenen gekozen omdat het de plaats is waar Hitler ook geleefd heeft, waar Freud vandaan komt en zo nog een paar van de belangrijke personen, die hij in dit boek citeert. In het begin speelt het in een zaal in de Hofburg, waar de hoofdpersoon, een schrijver, genaamd Rudolf Herter, een lezing houdt over een van zijn boeken. Dan verschuift het naar een bejaardentehuis in een buitenwijk van Wenen, en het eind speelt zich af in het Hotel Sacher. Het verhaal speelt zich af op een dinsdag, woensdag en donderdag in november 1999. Dit kom je te weten doordat hij een boek geeft aan het bejaarden echtpaar, waar hij in schrijft: (citaat) Voor Ullrich Falk, die in de tijden van het kwaad, een onvoorstelbaar offer bracht aan de liefde. En voor Julia. Rudolf Herter, Wenen, November 1999. (einde citaat) Er zit een lange flash-back in naar de jaren 1933-1945. Het verhaal speelt zich wel chronologisch af. Er zitten geen round characters in het verhaal, daar is het te kort voor. De enige die er een beetje op lijkt, is Hitler zelf, wat ook Mulisch bedoeling geweest is. Mulsich vergeleek Hitler met een dirigent, die, met zijn rug naar de zaal, opkomt, bevelen uitdeelt, en dan weer met zijn rug naar de zaal afgaat. In dit boek probeert hij: (citaat) “een gefingeerde spiegel op te hangen, waarin we zijn gezicht alsnog te zien krijgen.” (einde citaat) De opening is in medias res. Rudolf Herter komt aan op een vliegveld in Wenen, waar het verhaal zich dan in 3 dagen afspeelt. Het is geschreven in een auctorieel perspectief, gezien vanaf Rudolf Herter. Je leest zijn gedachten, maar alleen wat hij ook daadwerkelijk zegt, en je leest wat hij hoort en ziet. Van niemand lees je de gedachten, alleen van Eva Braun in een (verzonnen) stuk dagboek van haar. Het centrale probleem is de vraag Wie was Hitler? Kan je achter zijn ware aard komen, door hem in een situatie te plaatsen, die echt gebeurd kan zijn? Het antwoord van Harry Mulisch is: ja, dat kan. Hij was Niets. De titel slaat op de naam van de zoon van Hitler, waarover gefantaseerd wordt in dit boek, Siegfried. Harry Mulisch is zelf Joods, dus ik kan goed begrijpen dat hij wat heeft met Hitler. Zelf vind ik, ondanks wat die man allemaal gedaan heeft, het buitengewoon interessant om dingen over hem te lezen.
Samenvatting Rudolf Herter, een beroemd schrijver uit Amsterdam, schrijver van het magnum opus, van ongeveer 1000 bladzijden, Uitvinding van de liefde [lees: ontdekking van de hemel] komt met zijn vriendin Maria aan op het vliegveld in Wenen. Daar geeft hij een lezing over zijn boek en doet hij enige interviews. Dankzij een interview dat hij heeft met Sabine, wat ook op de televisie wordt uitgezonden, komt hij op het idee Hitler in een gefantaseerde proef-opstelling te plaatsen. Als hij in zijn kamer in het hotel Sacher, waar hij, als gerenommeerd schrijver, overnacht, terugkomt, begint hij aantekeningen te maken over dit idee en praat hij erover met Maria. Die vindt het een nogal belachelijk idee. De volgende dag geeft hij de lezing. Na eerst wat over zijn boek vertelt te hebben, een stuk eruit voorgelezen te hebben en vragen over het boek beantwoord te hebben, gaat hij boeken signeren. Als hij eigenlijk wil vertrekken naar het geplande Vin d’Honneur, komt er een bejaard echtpaar op hem af. Ze vertellen hem op de televisie gezien te hebben. Dan volgt dit gesprek: (citaat) “…Maar toen zei u opeens iets over Hitler. Het was snel voorbij en we weten niet of we u goed begrepen hebben.’ ‘Vast wel.’ ‘U ziet dat Hitler steeds onbegrijpelijker wordt. En toen zei u iets over fantasie. Dat u hem met de fantasie wil vangen.’ ‘In een net,’ knikte Julia [de bejaarde vrouw] ‘Zo was het precies.’ Falk keek Herter aan. Er was iets scherps verschenen in zijn blauwe ogen. ‘Misschien kunnen wij u helpen.’ Verbluft beantwoordde Herter zijn blik. Hij wist zo snel niet wat hij moest zeggen. ‘Met de fantasie?’ ‘Nee, daar heeft u geen hulp bij nodig. Met iets werkelijks. Om te zien wie hij was.’ Opeens waren de verhoudingen opgedraaid. Opeens zat hij niet meer als de grote schrijver in een pronkzaal tegenover een eenvoudig, onzeker echtpaar, maar was hij zelf de onzekere geworden.” (einde citaat) Omdat Herter nu geen tijd heeft, spreken ze af dat hij bij hen langskomt morgen. Dat doet hij ook en dan vertelt Ullrich Falk zijn verhaal. Falk was is in 1933 al een nazi. Hij kwam elke avond in een café, waar hij werkte, na een opleiding gedaan te hebben aan de middelbare hotelschool, en met zijn nazi-vriendjes dan van alles besprak. Zelf Seyss-Inquart kwam er een keer. Hij kwam in contact met Julia, wier vader hem Mein Kampf te lezen gaf. Hij deed in 1934 mee aan een putsch in Oostenrijk. In 1936 kwam in het café een bediende van Hitler, die een man zocht die goed kon bedienen en wiens vrouw in de huishouding kon werken. Men achtte Ullrich geschikt. De opdracht was dat hij moest komen werken in de Berghof [niet het bejaardentehuis in Winterswijk, maar Hitlers buitenverblijf op de Obersalzberg] in Berchtesgaden. Na beiden een eed van totale geheimhouding van alles wat ze zouden horen afgelegd te hebben, werden Julia en Ullrich Falk in dienst genomen bij de Führer, die door zijn personeel de chef genoemd werd. Natuurlijk kwamen ze ook in contact met diens vriendin, Eva Braun, een ‘reine Ariër’, met wie Julia snel bevriend raakte. Alles ging zijn gangetje, tot Julia en Ullrich door Borma
ontboden werden, om naar de chef te komen. Ze waren meteen doodsbang, normaal belde hij even als ze nodig waren. Wat ze te horen kregen viel echter mee; Eva Braun bleek zwanger te zijn van Adolf, Adi zoals zij hem noemde. Omdat de relatie tussen Adolf en Eva nog niet openlijk bekend was, alleen bij ingewijden, moest er gespeeld worden dat het kind een kind was van de Falks. Door te spelen dat juffrouw Braun naar Italië was, merkte alleen de 7 ingewijden iets van de zwangerschap van Eva. Ook na de geboorte komt het niet uit dat Siegfried, zoals het kind heet, kind van Hitler is. Tot op een dag Ullrich het bevel krijgt het kind te doden. Bormann, van wie hij het bevel krijgt, vertelt niet waarom. Ullrich doet het, met pijn in zijn hart. Dan wordt de familie Falk overgeplaatst naar Den Haag, waar ze in de huishouding van Seyss-Inquart moeten werken. Uit het stuk dagboek van Eva Braun dat Mulisch schrijft, blijkt dat het was omdat Himmler stukken vervalst had, waar uit bleek, dat zij geen ariër zou zijn. Dit kon natuurlijk ansoluut niet, en daarom moest het kind doet. Echter, Eva bewijst dat het niet klopt, en vermoed dat Himmler dit gedaan had om ook opvolger van Hitler te kunnen worden, en Siegfried niet. Herter vind het een ongeloofwardig verhaal maar gelooft het. Hij gaat terug naar zijn hotel, waar hij op een bandje een redenering opneemt waarom Hitler niets is, de tegenhanger van een god, de nul onder de mensen. (citaat) “Misschien had Carnap ook even aan zijn lievelingswetenschap moeten denken: de wiskunde. Daarin is het paradoxale getal nul maar liefst een natuurlijk getal, dat door vemenigvuldiging elk andere getal vernietigt. In de wiskunde nult de nul, - de nul is de Hitler onder de getallen.” (einde citaat) Ook maakt hij de al eerder genoemde vergelijking tussen Hitler en Nietzsche, waar Nietzsche goed vanaf komt. Aan het einde van het boek vindt Maria Herter opeens dood in de slaapkamer van het hotel. Zoals ook in De ontdekking van de hemel: Herter weet iets dat niemand weet, en gaat dood door een spontane hartstilstand. Max [in De ontdekking van de hemel] ontdekt het Totale Andere en gaat dood door een meteoriet. In De procedure wordt Victor Werker opeens vermoord zonder aanleiding aan het einde van het boek. Dit vind ik toch een beetje vreemd: in de drie nieuwste boeken van Harry Mulisch zet hij zo een element, zodat je het boek dichtklapt met een gevoel van ‘waar slaat dat dan nou weer op’. Mening Ook over dit boek van Harry Mulisch ben ik erg positief. Een aanrader voor iedereen die een niet te dik, maar leuk boek wil lezen en zich interesseert in de Duitse geschiedenis. Alleen die doden, die Mulisch verwerkt in zijn boeken (zie vorige alinea) vind ik erg vreemd. Hopelijk komt hij op de Bulkboekdag en kom ik daar meer over hem te weten.