Zakelijke gegevens Betje Wolff en Aagje Deken
Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart. Uitgeverij J.M.Meulenhoff, Amsterdam 1854. derde druk. 235 bladzijden. Genre: psychologische roman. a. Samenvatting Sara Burgerhart is enig kind en wees. Na de dood van haar ouders heeft Abraham Blankaart de voogdij gekregen, een vrijgezelle oude man. Deze reist echter graag en zit in momenteel in Frankrijk. Daarom woont Sara bij haar tante Suzanne Hofland. Dit is een sekreet van de bovenste plank, die alleen maar uit is op het geld van Sara dat zij als toeziend voogd zal krijgen. Ze laat Sara in pauper kleding lopen en slecht voedsel eten. Ook mag Saartje niet zoveel muziek maken als ze zou willen en moet ze streng volgens de bijbel leven. Sara pikt het niet langer en vlucht weg. Ze gaat bij weduwe Spilgoed wonen die ze tevens als vriendin beschouwt. Met alle mensen in het huis raakt Sara goed bevriend. Eindelijk heeft ze de vrijheid om te doen wat ze wil en de jongemannen dienen zich aan. Voor Sara is dit leven helemaal nieuw en elke uitnodiging neemt ze aan. Ondertussen houdt ze haar voogd en haar vriendinnen op de hoogt van haar ondernemingen. Ze wil nog niet trouwen ook al willen al die mannen haar. Ze kan ook eigenlijk niet kiezen, want ze zijn allemaal leuk voor uitstapjes. Hendrik Edeling is de meest serieuze vrijer, hij verklaard zijn op rechte liefde aan Saartje. Maar Sara is meer geïnteresseerd in de charmante R. hij neem haar overal mee naar toe. Wat zij niet weet is dat hij alleen uit is op de liefdesdaad, zo naïef is ze nog. Edeling schuift ze af, ze zegt hem alleen zijn vriendschap te willen. Ondertussen is Blankaart bezig in Frankrijk met de vader van Edeling over te halen om het huwelijk toe te staan. Deze is namelijk tegen, omdat Sara gereformeerd is en Hendrik is Luthers. Op een gegeven moment zegt de lieve weduwe tegen Sara, dat ze met zichzelf te koop loopt door al haar uitstapjes met verschillende mannen. Sara schrikt ontzettend en belooft de weduwe voortaan alles te doen wat deze zegt. Nog een laatste keer spreekt ze met R. af. Deze afspraak stond al en ze kon hem echt niet afzeggen want dat zou onbeleefd zijn. Helaas wordt dit een drama. R. ontvoert Sara min of meer naar zijn landhuis. Hier probeert hij haar aan te randen. Sara kan echter ontsnappen doordat de dochter van de tuinman haar uit het huis smokkelt. Helemaal overstuur komt ze thuis, waar haar ‘familie’ haar opvangt. Ze is nog dagen ziek en overstuur. De heer Edeling komt haar bezoeken en is zeer bezorgd. Door alle gebeurtenissen beseft Sara dat ze liefde voelt voor Hendrik. Ondertussen is Abraham Blankaart erin geslaagd de vader van Hendrik over te halen het huwelijk goed te keuren. En zo gebeurt het dat Sara en Hendrik trouwen en heel gelukkig zijn met elkaar. Om het geluk te bezegelen krijgen ze ook nog een zoontje, die ze Jan noemen. In de narede trouwen er nog meer vriendinnen van Sara. Anna Willis trouwt met ds. Smit, Aletta Brunier trouwt met Willem Willis en Adriana Nijverhart met Cornelis Edeling. De anderen vergaat het minder goed. Tante Hofland wordt beroofd door broeder Benjamin en Cornelia Slimpslamp, wat leidt tot een sentimenteel excuus van tante aan Sara, en Cornelia Hartog gaat samenwonen met freule Van Kwastama. b. het verhaal is geschreven in briefvorm. De lezer ziet het leven van Saartje door haar correspondentie met vriendinnen, vrienden en haar voogd. Ook deze schrijven brieven terug en naar elkaar. Het verhaal vindt plaats in Amsterdam, want daar woont Sara. De hoofdpersonen: Sara Burgerhart, een vrolijke meid die nog veel moet leren, iedereen is dol op het intelligente meisje die altijd voor iedereen klaar staat. Hendrik Edeling, een keurige jongeman met alleen maar goede bedoelingen, hij is verliefd op Sara en steekt dit niet onder stoelen en banken. Abraham Blankaart, de voogd van Sara, zij is niet het enige kind onder zijn hoede, doordat Abraham nog altijd vrijgezel is, vraagt een ieder gunsten van hem, die hij ook graag (vooral door financiële hulp) doet.
Verwerkingsopdracht In hoeverre is Sara Burgerhart zelfstandig en geëmancipeerd? Wat ik leuk vond om te lezen maar waar ik mij ook over verbaasde, waren de ideeën over normen en waarden in die tijd. Om eerst te bedenken dat de dames die dit geschreven hebben ontzettend vooruit strevend waren omdat het niet gebruikelijk was dat vrouwen ook boeken schreven, blijkt hun gedurfdheid ook uit het karakter van Sara. Sara is namelijk alles behalve een dom, afhankelijk meisje. Ook al is ze heel verdrietig om het verlies van haar ouders, is ze heel goed in staat om zichzelf te redden. Deze zelfstandigheid wordt ook haar ‘fout’ want door haar ontzettend losbandige gedrag komt ze in de problemen. Dit brengt dus ook de moraal mee. De schrijfsters vertellen omslachtig dat het goed is om zelfstandig te zijn, maar dat je niet te overmoedig moet worden. In het begin leeft de lezer mee met Sara. Zij moet bij haar tante wonen omdat haar voogd het drukker heeft met zichzelf, maar ondanks dat heeft ze hem lief. De tante behandelt haar niet goed, dus besluit Sara te vluchten. Door een slimme truc sluit ze de huismeid op waardoor ze kan ontsnappen. Dit wekt bewondering op bij de lezer. Dat een zo hulpeloze jonge meid zo’n beslissing kan nemen. Maar ze blijkt niet zo zelfstandig te zijn als ze zelf denkt, want ze vlucht zo onder de vleugels van weduwe Spilgoed. Deze leert haar wijze levenslessen, die ze zelf nooit had kunnen bedenken. Sara is wel de slimste in het huis, want de andere meisjes die er wonen zijn of niet helemaal goed bij hun hoofd of een stuk dommer. Sara steekt er met kop en schouders bovenuit. Daarom valt ook elke mannelijke bezoeker voor haar. Naast haar intelligentie en muzikale vermogen heeft ze ook nog eens een mooi gezichtje. Voor de tijd waarin dit geschreven is, is Sara dus een soort supervrouw, ze krijgt alles voor elkaar wat ze wil. Sara lijkt volmaakt gelukkig in haar nieuwe situatie met haar vele vriendinnen, die echter allemaal Sara aan de man proberen te krijgen, want daar heeft ze toch echt de leeftijd voor. Zelf vindt zij zich nog veel te jong en te gelukkig om te trouwen. Hier blijkt dus dat het eigenlijk nog maar een kind is, al is ze hier al een jaar of twintig. Mede door het aandringen van haar vriendinnen en de vrijgezelle mannen om haar heen, probeert Sara een man uit te zoeken. Hier verliest het boek haar geëmancipeerde karakter, want vanaf hier draait het alleen nog maar om mannen. Het is duidelijk dat Sara compleet afhankelijk is van haar keuze uit de mannen voor haar levensgeluk. Dat proberen de vrouwen om haar heen haar ook duidelijk te maken. Helaas is Sara, nu afgeschilderd als een naïef meisje niet in staat zelf een verstandige keuze te maken. Ze valt als een blok voor de charmes van R. terwijl deze een zogenaamde ‘lichtmis’ is. Een benaming voor een losbandige rokkenjarig. Ondanks dat Blankaart en haar vriendinnen haar nog zo gewaarschuwd hadden voor dit type mannen gaat Sara toch in op zijn voorstellen. Zelf zegt ze hem alleen maar te ‘gebruiken’ voor de leuke uitstapjes die hij met haar onderneemt, ze vindt dat ze alles aan moet grijpen wat in haar bereik ligt. Hier begint Sara dus hoogmoedig te worden en zoals het spreekwoord al verraadt, hoogmoed komt voor de val. En die val komt er. R. probeert Sara aan te randen. Begrijpelijk is Sara gekrenkt in haar waardigheid. Ze ziet in dat ze hoogmoedig was en wil de rest van haar leven alleen nog maar naar wijze adviezen luisteren die ze daarvoor nogal eens in de wind geslagen had. Volledig onderdanig trouwt ze met Hendrik Edeling, de serieuze jongeman die haar het meest te bieden heeft. Ze maakt hem volmaakt gelukkig door ook nog een zoon te baren. Het geluk kan niet op, maar van emancipatie of zelfstandigheid is weinig meer over. In dit opzicht maken de schrijfsters zichzelf een beetje belachelijk. Het verdient veel lof dat zij een van de eerste vrouwelijke schrijfsters waren, maar dit verhaal kan net zo goed door een man bedacht zijn. Beoordeling Ik vond het op zich wel een leuk boek, alleen het langdradige gezwets werd soms een beetje vervelend. Ik zou het wel willen aanraden zodat anderen ook een mening kunnen vormen over dit boek. Over de schrijfsters: Betje Wolff: Elizabeth (Betje) Wolff-Bekker wordt geboren op 24 juli 1738 in Vlissingen en overlijdt op 5 november 1804 te ’s Gravenhage. Betje wordt geboren in een welvarend koopmansgezin. Na een kort liefdesavontuur met Mattheus Gargon in 1755, trouwt ze in 1759 met de dan 52-jarige predikant Adriaan Wolff uit Beemster, die ze kent door intensieve briefwisselingen. In 1763 debuteert ze met haar eerste verzenbundel Bespiegelingen over het genoegen, waarin ook Brieven over den weg tot het waar genoegen is opgenomen. Naast haar verzen schrijft ze ook bijdragen voor het spectatoriale tijdschrift De Gryzaard (1767 – 1769). Ze raakt bevriend met ds. Cornelis Loosjes, oprichter van het tijdschrift Vaderlandsche letteroefeningen. Aagje Deken: Agatha (Aagje) Deken wordt geboren op 10 december 1741 in Amstelveen en overlijdt op 14 november 1804 in ’s Gravenhage. Al op jonge leeftijd raakt Aagje haar ouders kwijt. Ze wordt opgevoed in het weeshuis van de Collegianten in Amsterdam en gaat werken voor de familie Bosch. Ze raakt bevriend met het ziekelijke dochtertje, Maria Bosch. Met haar schrijft ze in 1775 de dichtbundel Stichtelijke gedichten. Samen voorstanders van de Franse Revolutie. Het begin van de briefwisseling tussen Betje en Aagje dateert van 1776. Aagje en Betje worden hartsvriendinnen. Als ds. Wolff in 1777 overlijdt, verbreekt Betje haar lidmaatschap van de Nederlands Hervormde Kerk en trekt Aagje bij haar in. In 1778 verhuizen ze naar De Rijp. Samen publiceren ze Brieven over verscheidene onderwerpen (2 delen, 1780-1781) en Economische liedjes (3 delen, 1780-1790). In 1782, als Betje en Aagje zich vestigen op ‘Lommerlust’ in Beverwijk, verschijnt het werk dat beiden blijvende roem bezorgt: Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart (niet vertaald) Ander werk: Brieven van Abraham Blankaart (1787-1789, 3 delen), Wandelingen door Bourgogne (1789), Mejuffrouw Cornelia Wildschut, of De gevolgen van de opvoeding (1793-1789, 6 delen), Geschrift eener bejaarde vrouw (1802, onvoltooid). BETJE WOLFF EN AGATHA VAN FOREEST. HET VERHAAL In het jaar 1774 werd heel Holland opgeschrikt door een ongekend schandaal. De rijke en knappe weduwe Agatha van Foreest trouwde met haar veel jongere huisknecht Jan Schenk. De jongeman was bovendien rooms-katholiek wat ondenkbaar was binnen de regentenfamilies waar de officieel erkende religie de gereformeerde was of zoals wij nu zeggen Nederlands-Hervormd. Agatha was toen 38 jaar, maar zoals we op haar portret in het Westfries Museum kunnen zien, in de bloei van haar leven. Agatha bezat onder meer een enorm huis aan het Grote Oost in Hoorn, een soort stadspaleis, maar bovendien een prachtig buiten in de Beemster. 's Zomers ging zij zoals de meeste regenten uit Hoorn, naar het buiten in de Beemster. In die tijd stonden in de Beemster vele buitens met prachtige tuinen waar rijke families uit Amsterdam en Hoorn graag verbleven. Zij genoten daar van de rust en de schoonheid van het platte land, wandelden in de tuinen, organiseerden feestjes en maaltijden en ontvingen hun gasten. Het leven in de stad 's zomers was niet erg aangenaam door het vele lawaai van de scheepswerven bijvoorbeeld, de stank van bedrijven zoals leerlooierijen en brouwerijen. Overal lagen smerige afvalhopen en het water was erg verontreinigd. Op het platteland was het veel gezonder. Midden in de Beemster woonde Betje Wolff met haar 32 jaar oudere dominee. Aan het huwelijk van het jonge meisje uit Vlissingen met dominee Wolff zit een heel verhaal vast. Toen Betje 16 jaar was en in een keurig koopmansgezin woonde in Vlissingen met haar vader en broers, haar moeder was gestorven, werd ze hopeloos verliefd op een vaandrig van even in de twintig. Haar vader en broers vonden dat helemaal geen geschikte partij. De minnaar was zonder werk en had geen goede vooruitzichten. De vrolijke Betje liet zich schaken door haar vriend en was enkele dagen van de aardbodem verdwenen. Haar familie was woedend. Toen ze enkele dagen later weer boven water kwam werd ze vrijwel opgesloten. De vaandrig werd met een schip naar Indie gestuurd, zover mogelijk bij Betje vandaan. Heel Vlissingen roddelde over de arme Betje. En er was niemand meer die met haar wilde trouwen, want een meisje dat van huis was weggelopen met een vriendje was voor geen enkele nette jongen van die tijd meer een goede partij. Betje die een leuke meid was en bovendien heel intelligent, schreef brieven met mensen in het hele land. Een dominee van 52 op zoek naar een vrouw hoorde van Betje en schreef haar een brief. Na wat heen-en-weer geschrijf stuurde Betje een getekend portret om te laten zien hoe ze eruit zag. Het leek de dominee wel wat. Hij reisde van Middenbeemster naar Vlissingen. Een enorme onderneming in die tijd met trekschuiten, koetsen en veerboten. Hij zag Betje, sprak met haar en vroeg haar
onmiddellijk ten huwelijk. Betjes vader en broers waren bijzonder opgelucht dat het ondeugende meisje toch nog een nette man vond. Het huwelijk werd snel geregeld en Betje trok met haar echtgenoot naar de Beemster. Zij woonde er vele jaren met de oude dominee Wolff, die erg goed voor haar was en haar zoveel mogelijk vrij liet. De twee hadden een soort vriendschappelijk verhouding met elkaar. Betje vond haar man een goede sul. Maar nooit vergat ze het vriendje uit haar jeugd. Ze schreef later eens aan een goede vriend dat ze geen pen op papier had gezet als ze met de jongen zou zijn getrouwd, maar haar leven zou hebben doorgebracht met hem te vertroetelen. De winters in de Beemster waren lang en saai. Als de wegen te modderig waren en er ijs in de vaarten lag kwam er niemand op bezoek en er werden geen brieven of boeken bezorgd. Iedere avond na het eten zaten Betje en haar dominee in de kamer van de pastorie. De hond Pretty lag te slapen, Betje en haar man lazen of schreven brieven. Als de dominee naar bed ging zat Betje vaak nog uren te schrijven voordat ze in haar eigen kamertje alleen in de bedstee kroop.De zomers waren heel wat gezelliger. Betje die vol grapjes zat en over alles mee kon praten, werd overal uitgenodigd. Ze zat aan tafel bij de rijke mensen, ontbrak op geen enkele feestje. De oude dominee klaagde erover dat hij zijn jonge vrouw zo weinig zag. Toen iedereen schande sprak van de verhouding tussen Agatha van Foreest en haar huisknecht, was Betje een van de weinigen die de verliefde weduwe verdedigde en fel voor haar opkwam. Ze vond weinig begrip. De regenten konden het niet erg waarderen dat een van hen onder haar stand trouwde. Agatha stoorde zich nergens aan en besloot het huwelijk door te zetten. Ze vertaalde het als eerste aan haar kinderen. De twee oudste zoons, inmiddels 19 en 17 jaar oud trokken woedend hun degen en joegen hun aanstaande stiefvader letterlijk de laan uit. Het huwelijk ging toch door. Agatha wachtte tot het najaar, toen alle regenten weer naar de stad waren. Ze trouwde in de Beemster tot grote waardering van Betje die wenste dat zij destijds een huwelijk had doorgezet. Agatha leefde gelukkig met haar jonge man. Betjes leven ging voorbij met het schrijven van boek. Nadat haar man gestorven was ging ze samenwonen met haar vriendin Aagje Deken.Samen schreven de dames boeken zoals Sara Burgerhart, het werden bestsellers waarmee Aagje en Betje beroemd werden. Agatha van Foreest koos voor haar hart en is nu vergeten. Betje Wolff leed een leven lang aan liefdesverdriet maar behoort tot op de dag van vandaag tot de bekende Nederlanders uit het verleden.