Saartje Tadema door Thea Beckman

ARME WEESKINDEREN? Saartje Tadema moet samen met haar broer Dirk naar het weeshuis het burgerweeshuis, omdat allebei hun ouders waren overleden. Ze hadden ook nog een broertje die Jacob heette. Alleen die mocht nog niet naar het weeshuis toe omdat hij nog te jong was. Saartje mag naar het kinderhuis omdat ze 7 jaar is zijn mag ook naar school toe. Dirk mag naar het jongenshuis en hij mag ook naar de timmerschool omdat zijn vader bij de VOC-werf had gewerkt. Saartje krijgt andere kleren aan. Ze mag haar oude kleren uit doen, en kleren aan doen die alle kinderen in het kinderhuis dragen. Saartje moet op school naast Jan zitten. Saartje kan al lezen. Dat heeft ze geleerd uit het hanenboek van Dirk. S’avonds om 7 uur eten ze kregen pap waaruit ze met ze vieren uit een pot het moesten opeten ze kregen ook nog een dikke snee brood en een kroes bunbier. Saartje lag samen met nog twee kinderen in een krib. DIRK Dirk kreeg ook andere kleren aan hij kreeg een donkere muts die hij drie jaar lang moest dragen. Als hij naar de kerk wou moest hij zijn eigen hoed opzetten. Als die versleten is moest hij zelf een hoed kopen als hij daar geld voor had. Als hij het weeshuis zou verlaten zou de erfenis uitgekeerd krijgen. Hij krijgt ook nog een vertrekpremie. Dirk moest naar school hij moest alles vertellen wat hij al geleerd had en wat hij al wist. Hij moest een psalm overschrijven die alle nieuwe kinderen moesten overschrijven. Hij ontmoette naar school een nieuwe vriend. Klaas liep op hem af en stelde zich voor aan Dirk. Klaas was ook nog niet lang in het weeshuis. Ze raakte aan de praat. Ze praatte over vroeger. Ze sliepen bij elkaar in dezelfde kribbe en vielen naar lang gepraat te hebben allebei in slaap.
WENNEN Saartje kwam er al snel achter dat het streng geregeld was met de tijden. Alles ging altijd precies op tijd. Ze werden s’morgens al vroeg wakker gemaakt het was toen zelfs nog niet eens licht. Ze aten dan een stuk grof brood met kaas, een beker melk, en soms een appel als ontbijt. Dan werd er altijd een stukje uit de bijbel gelezen en gebeden. Dan gingen ze naar school om elf uur hadden ze pauze dan mochten ze buiten spelen. Om twaalf uur gingen ze eten. Dat was vaak verschillend. Zo waren alle dagen hetzelfde. Als er iets kapot ging werd het niet vervangen. Er waren weinig boeken. Saartje had geen vriendinnen SAARTJE DE LASTPOST Saartje verveelde zich altijd in de klas. Als ze iets vroeg aan meester Jansen over het waarom werd hij boos. Daardoor bleef Saartje met haar vragen zitten waarop ze zo graag een antwoord op gehoord had. Saartje zat vaak te denken maar volgens de meester Jansen en de moeders was dat niet goed want de regenten dachten wel voor haar dat hoefde zij niet te doen. Saartje kreeg een vriendin het was een meisje van dertien en ze woonde in het
meisjes huis, maar ze mocht af en toe toezicht houden op de kinderspeelplaats. Geesje had ook een broer in het jongens huis. Op een zondag middag gebeurde er een wonder buurvrouw Geraarts kwam Saartje bezoeken. Ze had suikertjes mee gebracht voor haar
Saartje vroeg aan buurvrouw Geraarts of ze een boek voor haar mee wou nemen! CONFLICTEN Saartje verveelt zich in de klas. Ze ziet op eens een nieuwe boekje staan die ze nog niet kent. Het gaat over de ambachten. Als ze uit school komt mogen ze buiten spelen. Geesje moet toezicht houden op de kleine kinderen. Ze zegt tegen Saartje dat ze misschien wel een boek kan mee nemen uit het meisjes huis. Een paar dagen later krijgt Saartje van Geesje een boek uit het meisjes huis. Op een dag komt er een regentessen langs om te kijken of alles goed gaat en alles schoon is. Ze ziet het boek liggen van Saartje dat ze van Geesje heeft gehad. Vraagt aan Saartje hoe oud ze is. Meester Jansen was woedend dat ze een boek uit het meisjes huis had gestolen (zo dacht hij althans. Saartje moet het boek terug leggen. Ze is boos dat er geen betere boeken zijn. Een paar weken later komt de onder meester met een land kaart aan die hij voor Saartje gemaakt heeft. Meester Jansen ziet het weer en vind dat zoon kaart niet voor meisjes is maar voor jongens en weer word het haar afgepakt. Op een dag komt er weer een regentessen langs. Saartje zij de tafel een tafel op en vroeg of ze nu niet op haar billen werd geslagen. De regentes schrok en werd boos. Saartje moest een verklaring afleggen bij de binnenmoeder. KOBBELTJE Jacob kwam in het weeshuis daar was hij nu oud genoeg voor. Saartje noemde hem altijd kobbetje ze had het bij gehouden. Kobbetje kende Saartje helemaal niet meer. Hij wou naar huis. Hij vond het niet leuk in het weeshuis. Saartje moet naar het meisjeshuis. Ze was te goed op school. Ze vond het helemaal niet leuk nou kon ze haar broertje niet meer zien.
SAARTJE DOET HAAR BEKLAG Saartje werd de volgende dag gewassen en gekamd kreeg nieuwe kleren aan en nieuwe schoenen. Saartje nam afschijt van haar broertje die het helemaal niet leuk vond dat ze weg ging want ze speelde altijd met hem. Nu Saartje in het meisjes huis zat was ze wel bij Geesje en dat was wel leuk. In de meisjesschool had je vooral naaldvakken. Op een zondag ziet ze opeens buurvrouw Geraarts door de poort verschijnen. Ze had een boekje voor Saartje mee gebracht het was een oud boekje. Saartje was dol gelukkig met het boekje. Saartje was zo verdiept in het boek dat ze niet merkte dat ze moesten eten. De binnenmoeder zag haar en pakte het boekje af. Saartje pikte dit niet en ging die woensdag naar de regentessen toe om haar beklaag te doen. Ze vroegen wat er was. Saartje zij dat haar boekje was afgepakt, en dat ze altijd straf krijgt als ze aan het denken is. De jongste regentenes nam het voor haar op dat ze geen straf kreeg. DE GEUR VAN DE VRIJHEID Saartje was nu 15 jaar. Ze had alle boeken in het meisjes huis al gelezen. Ze mocht op een dag samen met Geesje naar buiten toe om boodschappen te doen. Het was voor Saartje de eerste keer dat ze zonder toezicht de poort uit mocht. Saartje zag veel boeken winkels en wilde ze allemaal in om ze van binnen te bekijken. Saartje keek haar ogen uit in de stad. Geesje keek bij een kraampje met linten. 'Wat zou ik die graag willen hebben', zei ze tegen Saartje alleen we hebben geen geld. Er stond een man achter hen die zei: 'nou, dan betaal ik er toch één'. Geesje kreeg ook nog een roos van de man. Ze sprak met de man af dat hij zondag langs zou komen. DE OPSTAND De timmerloods van de jongensplaats was flink bouwvallig geworden. Daarom werd die nu opgeknapt. Dirk en zijn vriend Klaas moesten nu ergens anders werken. Ze moesten bijna al hun geld afstaan. Klaas wilde graag mee met een schip varen. Dirk wilde dit absoluut niet. Doordat de jongens nu meer vrijheid hadden maakte ze daar dankbaar gebruik van. Ze moesten altijd om acht uur terug zijn maar dat deden ze lang niet allemaal. Zo gingen er een paar jongens er ver over heen. Ze werden verklikt. De scheen dat ze met zen vieren naar een verdachte kroeg waren geweest met lichte vrouwen. Daardoor kregen alle jongens een uitgangsverbod. Dat namen de jongens niet. Toen ze aan het eten waren begonnen ze met eten te gooien. Iedereen ging mee. De vier jongens werden weggehaald en iedereen moest naar de slaapzaal toe om te gaan slapen. Ze kwamen er achter wie de jongens hadden verraden en sneden hun kussens open. En zo gingen alle kussen kapot. De vier jongens mochten kiezen of weg uit het weeshuis zonder de normale premie of tekenen voor een reis naar de oost op een van de VOC-schepen. Drie kozen de reis één koos het andere. Geesje had nog steeds contact met de jongen van de markt die david heet. David kwam uit een hoge familie. Zijn ouders vonden Geesje wel aardig maar omdat ze uit het weeshuis kwam was ze niet goed genoeg daarom hadden Geesje en david geen contact meer. DROMEN VAN ZELFSTANDIGHEID Geesje ging weg. Ze ging werken in een herberg. Toen Saartje 16 jaar was vroeg ze aan de binnenmoeder of ze niet weg mocht uit het weeshuis. Ze kon alleen weg uit het weeshuis als ze eerst haar belijdenis deed in het voorjaar van 1723 deed Saartje belijdenis kreeg haar oorijzers aangemeten en veroverde daarmee nog iets meer vrijheid. Saartje moest eten naar het jongenshuis brengen en gaf een briefje aan haar broer of ze elkaar konden ontmoeten. Hij kwam. Ze praatte over vroeger. Over Dirk zijn vriend Klaas die een paar weken geleden de knoop had door gehakt dat hij mee ging met een schip naar west. Ze waren te ver uit elkaar gegroeid DE HERBERG-OP-HET-IJ De tijd ging voorbij en Saartje was 17 geworden. Op een zondagmiddag ging ze naar het IJ. Ze ging naar een herberg die op palen was gebouwd. Deze herberg was voor mensen die te laat aan kwamen en die de stad niet meer in konden. Ze vroeg of ze werk voor haar hadden daar. De herbergier stelde haar allemaal vragen maar Saartje. Er zaten een paar mannen die zich er mee gingen bemoeien. Een man met blond en blauwe ogen hielp haar. Ze kreeg het voor elkaar om daar te komen werken. Ook al had ze flink moeten praten tegen de herbergier.
HET NIEUWE LEVEN De binnenmoeder vond het helemaal geen goed idee dat Saartje daar ging werken, maar Saartje deed het toch. Ze kreeg een deel van haar erfenis en een vertrek premie die tegen viel omdat ze eerder het weeshuis verliet. Ze kocht tweede hans kleren. Daarna zocht ze nog even haar broer dirk op. Dirk vond het helemaal geen goed idee dat Saartje in de herberg ging werken. Saartje kreeg een klein kamertje boven op de zolder. Saartje werkte al weer een tijdje in de herberg, toen ze aan de schipper vroeg of ze misschien een keer een boek van hem mocht lenen. Ze mocht ze lezen. Wanneer mannen aan Saartje wouden zitten sloeg ze hard. Als Saartje een vrije zondag had ging ze naar Jacob toe maar die interesseerde het niet zo veel. Gerrit kwam veel in de herberg. Hij werkte voor de postmeester en voelde zich daardoor heel wat. Hij zat vaak aan Saartje maar dan sloeg ze hem hard waardoor hij het weer even niet deed. AUKE DE FRIES Het was een koude winter geweest. Maar in februari viel opeens de dooi waar veel Amsterdammers blij mee waren. Er kwamen veel ijsschotten naar het IJ toe. Maar het werd nu echt gevaarlijk. De ijsschotten kwamen steeds dichter bij naar de herberg. De vrouw van de herbergier Elisa ging met haar kind naar haar moeder voor als het te gevaarlijk werd. De rest van de bewoners gingen er ook vandoor. Na een paar dagen kantelde de ijsbergen en was er geen gevaar meer. In juni kwam Auke weer langs. Auke vroeg hoe het met haar was. Hij vroeg of ze die zondag met hem mee ging en dat deed ze ze gingen eerst naar de kerk. Toen gingen ze naar het plantsoen. S’avonds gingen ze naar de schouwburg. Saartje vond het prachtig. De volgende dag ging Auke weer verder. NOGMAALS AUKE DE FRIES Eind september was Auke er opeens weer. Auke wilde wijn. Ze was zo zenuwachtig dat ze morste en de helft er over heen gooide. Toen Saartje bezig was ving ze een stukje van een gesprek op tussen de schipper en Auke die het hadden over trouwplannen. Ze schrok en Elisa vroeg of alles wel goed met haar was. Toen moest Saartje de borden van de tafel van Auke halen. Auke vroeg of ze er bij kwam zitten maar dat wou ze niet. Even later probeerde hij het nog een keer. Saartje ging bij hem op de bank zitten. Auke vroeg: 'Saartje Tadema, wil je met me trouwen?' Saartje zei: 'ja'. Ze zouden samen in Harlingen gaan wonen