Publieke werken door Thomas Rosenboom

‘Publieke werken’ van Thomas Rosenboom (1998) Publieke werken is een roman die pakt, ondanks, of misschien wel dankzij, de voorliefde van Rosenboom voor archaïsche taal. Hij schildert met prachtig doordachte penseelstreken zijn verhaal op het netvlies van de lezer. De negentiende-eeuwse personages komen dan ook bijzonder goed uit de verf. Het verhaal neemt de lezer mee naar afwisselend Hoogeveen (Drenthe) en Amsterdam. De in Drenthe woonachtige apotheker Anijs is begaan met het lot van een groep joodse turfstekers in het naburige armendorp. Anijs’ neef, de vioolbouwer Vedder, woont in Amsterdam. Op de plek van zijn huis zal een hotel worden gebouwd. Vedder ziet hier een kans tot onderhandelen liggen. Anijs en Vedder hebben elkaar sinds hun jeugd niet meer gezien, maar vanaf het moment dat een van de joden een viool bij Anijs brengt, lijken de levens van beide mannen als tentakels in elkaar te grijpen. Na een bezoek aan Anijs in het kader van taxatie van de viool, raakt Vedder ook bewogen met de joden. Hij wil het vermogen dat hij mogelijk uit de onderhandelingen van zijn huis kan verkrijgen aanwenden om de groep joden naar Amerika te laten gaan. De lezer verwacht echter al vanaf het moment dat Vedder makreel gaat kopen op de vismarkt in Amsterdam dat het gezamenlijke plan van Vedder en Anijs niet goed af zal lopen. In de vismarkt cirkelen ooievaars rond die niet meer naar buiten kunnen en waarmee uiteindelijk het onvermijdelijke zal gebeuren: ze storten dood neer tussen de vis. Rosenboom schrijft: `Bij gebrek aan veilige rustplaatsen konden zij alleen nog maar in de hoogte rond blijven vliegen, in grote kringen langs de ramen waarin alweer andere ooievaars zaten, net zolang tot zij ten slotte van uitputting, kramp of al dood neervielen tussen de vis en de mensen.' De twee hoofdpersonages, Anijs en Vedder, schijnen allebei te lijden aan een minderwaardigheidscomplex en gedragen zich juist grootst. Grootster dan ze zich eigenlijk kunnen veroorloven, wat hen tragisch maar juist ook sympathiek maakt. Overigens is Publieke werken historisch gezien zeer interessant. De lezer wordt een uniek kijkje gegund in de sociale kwestie die in die tijd actueel was. Daarnaast werd de historische kern ervan al snel blootgelegd door belangstellenden. In Hoogeveen bleek in de negentiende een sociaal-liberale apotheker gewoond te hebben, die Christoffer Radijs heette. Vedder heeft nooit bestaan, maar zijn buurman, kleermaker Carstens, wel. En de kleine oude huisjes aan de Amsterdamse Prins Hendrikkade, die tot op de dag van vandaag onderdeel van het Victoriahotel uitmaken, bleken destijds uit protest tegen een laag uitkoopbod niet aan de bouwmaatschappij te zijn verkocht. In de twee pandjes zit inmiddels een souvenirwinkel, die na het uitkomen van Publieke werken extra veel bekijks schijnt te trekken. De oude apotheek van Hoogeveen zou ik ook wel eens willen zien. Een pelgrimspad daar naar toe ontbreekt helaas nog.