A. Algemeen
Titel
Evert Hartman, Oorlog zonder vrienden. 21ste druk, Rotterdam, 1995. Oorspr. Druk 1979. De schrijver
De schrijver Evert Hartman is in de Nederlandse plaats Dedemsvaart geboren. Hij is op 7 april 1994 overleden. Biografie: Toen Evert Hartman 10 was, verhuisde zijn familie naar Kampen. Na de HBS en militaire dienst ging hij sociale geografie studeren aan de Rijksuniversiteit in Utrecht. Hij sloot deze studie in 1965 af, maar was toen al begonnen met lesgeven. Hij was docent aardrijkskunde op een middelbare school in Hoogeveen. Hij bleef daar lesgeven tot 1972, toen ging hij zich helemaal op het schrijven richtte. Hij had in 1973 gedebuteerd met een roman voor volwassenen. Na nog drie romans verscheen in 1979 zijn eerste jeugdboek. Evert Hartman was getrouwd en had twee zoons. B. Genre
Een historische, avonturenroman. Ik kies voor dit genre omdat is geschiedenis wel heel gaaf vind en omdat mijn broer zei dat ik dit boek echt moest lezen. C. Onderwerp

Het boek is een herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. Het gaat vooral over de houding van landgenoten tegenover NSB’ers en hun familie. D. Thematiek
Beoordeel mensen niet op wat hun (voor)ouders doen of hebben gedaan. E. Samenvatting van de inhoud
Arnold is bij de Jeugdstorm, en zijn vader is lid van de NSB. Beiden zijn ervan overtuigd dat zij volk en vaderland het beste dienen door het nieuwe bewind te steunen. Vele mensen vinden hen ‘fout’ en laten dat ook duidelijk merken. Pesten en treiteren zijn aan de orde van de dag en Arnold wordt zelfs afgetuigd. Maar Arnold ziet niet in waarom hij ‘fout’ zou zijn, want hij gelooft heilig in wat de partij propageert. Hij helpt de Duitsers en geeft klasgenoten aan, ook al zit dit laatste hem niet lekker. Op een dag komt hij erachter dat iemand ondergronds werk doet en tegen alle orders in besluit hij hierover thuis te zwijgen. Als hij hoort dat diegene in gevaar is, besluit hij om haar te helpen. Hij wil haar waarschuwen en wacht bij haar huis op haar. Alleen ze vertouwt hem niet en komt niet meer buiten. Als er dan na een paar weken een overval wordt gepleegd in het huis van Marloes verwijt ze hem dat hij haar verraden zou hebben. Er kwam ook een nieuwe leerling in zijn klas: Piet Bergman. Die jongen kwam uit Hilversum. Die hield geen blad voor zijn mond en gaf openlijk commentaar op de jongens in de klas. Arnold vond dat wel leuk. Op een dag wordt Arnolds vader directeur van een distributiekantoor. Arnold gaat er in de vakantie werken. Op een gegeven moment kwam er een overvaller in een regenjas binnen. Hij ‘gijzelde’ Arnold en dwong meneer Westervoort om alle kaarten die hij in de kluis had te geven. Dat deed hij. Arnold werd weer meegenomen en zo kon de overvaller ontsnappen. Die bonkaarten werden bij Marloes opgeslagen. Daarom wilde Arnold haar waarschuwen. In de winter moest Arnold kolen gaan halen. Hij moest een tijdje wachten op de meneer van wie hij de kolen zou krijgen. Toen hij voetstappen hoorde zag een oude klasgenoot van hem staan. Achter hem ook een. De twee jongens sloegen hem in elkaar en gingen weg. Deze twee jongens hadden hem vroeger in een kleine schuit opgesloten. Op die boot lagen allemaal gestolen spullen. In het ziekenhuis hoorde Arnold wat voor verwondingen hij had: een steek in zijn nieren, twee gebroken ribben en een gebroken arm. Na een paar dagen kwam er een verzetsstrijder naast hem te liggen. Daarmee kreeg hij een goede relatie. Toen Arnold beter was en weer naar huis mocht, ging hij bij hem op bezoek. Hij had het pistool van zijn vader gepakt en die in een doosje met koekjes gedaan. Die bracht hij naar de verzetsstrijder. Daarmee kon hij ontsnappen. Na een paar weken was het Dolle dinsdag. Meneer Westervoort vluchtte met zijn gezin. Op het station moest Arnold ‘even naar de WC’. Hij vluchtte over het hek weer terug... F. Hoofdpersoon
Arnold Westervoort is de hoofdpersoon in dit boek. Arnold is aan het begin van het boek, schat ik, 14 jaar. Arnold’s vader is een erg fanatieke NSB’er die denkt zo zijn vaderland te helpen. Arnold denkt, doordat zijn vader ook NSB’er is dat de NSB goed is, maar in de loop van het verhaal krijgt hij toch zijn twijfels. Arnold is lid van de Jeugdstorm, dat is zeg maar de juniorafdeling van de NSB. Hij hoort op school allerlei dingen over Joden die in strafkampen worden gemarteld en vermoord. Aan het eind van het boek helpt hij zelfs een verzetstrijder (Jeroen) uit het ziekenhuis te ontsnappen. Arnold heeft een eenzaam karakter. In de les is hij stil en zit vaak met zijn gedachten ergens anders. Hij is erg gevoelig, is vaak bang en twijfelt vaak aan zichzelf en andere. Arnold wordt veel gepest en dit loopt vaak uit op een vechtpartij. G. Plaats
Het verhaal speelt zich af in de provincie Utrecht. Dit kun je uit het verhaal opmaken omdat de schrijver vertelt dat als Arnold met de bus naar de verjaardag van Anton Mussert in Utrecht gaat, hij een half uur onderweg is. Verder speelt het verhaal zich af bij Arnold thuis, op school, in het ziekenhuis, in het bos, op straat, in de woonboot, in het station en bij het station. H. Tijd
Het verhaal speelt zich af in de 2e wereldoorlog. Dit wordt vaak genoeg gezegd en ook de termen NSB en verzet wijzen hierop. De vertelde tijd is precies donderdag 30 april 1942 tot en met dinsdag 5 september 1944. Het boek is in een chronologische volgorde beschreven. Dat is al te zien omdat het boek op 30 april 1942 begint en op 5 september 1944 eindigt. I. Perspectief
Vanuit de personale verteller. J. Spanning
Er zit zeker spanning in dit verhaal. Het is vooral spannend als Arnold opgesloten wordt in de woonboot. Je zit zelf dan heel de tijd met de vraag of hij bevrijdt zal worden. Heel spannend is ook het stukje waarin Arnold Jeroen gaat bevrijden uit het ziekenhuis. Vooral als Arnold ook een geweer via de koekjestrommel aan Jeroen geeft. Dan is het wel heel spannend, je weet natuurlijk niet of de andere mensen in het ziekenhuis erachter komen dat hij een geweer heeft. K. Opbouw
Het verhaal is verdeeld in hoofdstukken. Elke dag wordt ongeveer beschreven. Dus het lijkt ook op soort dagboek. Maar er wordt gebruik gemaakt van tijdverdichting, omdat er natuurlijk een lange tijd verstrijkt in het boek waarin toch eigenlijk niet zo boeiende dingen gebeuren en anders wordt het natuurlijk saai. Dus niet precies elke dag is beschreven. Er zijn wel flashbacks naar het verleden. L. Mening

Ik vind het een heel mooi boek. Het is knap geschreven. De stemming is wisselend. De ene keer is Arnold tevreden over zichzelf, maar de andere keer tobt hij met zichzelf. De spanning is daardoor groter. Als hij bijvoorbeeld in het ziekenhuis ligt en zijn verhaal vertelt aan Jeroen. Hij vertrouwt hem helemaal. Maar als hij aangevallen wordt door Martin Jonkers en Karel Rot is hij weer heel angstig. Ook binnen de familie is de spanning soms om te snijden. Die afwisselingen vergroten de spanning in het hele boek. Een ander goed punt van het boek is dat je het van de andere kant bekijkt. Het is nu niet de neergeschoten piloot die onderduikt bij een boer, maar het zoontje van een NSB’er die er veel aan doet om die piloot op te sporen. Die andere benadering van de Tweede Wereldoorlog is heel leuk en soms ook mooi. Door de lengte van het boek vervalt het ook niet een saai voorgekauwd verhaal. Het is ook humoristisch op sommige plaatsen. Zoals in het ziekenhuis: Jeroen zegt op een gegeven moment tegen de Duitse soldaat: “Jawohl, Herr Obersturmbannunterofficiersführer.” Als je dat zo midden in een verhaal ziet staan, moet je gewoon lachen. Dit verhaal kan ook echt gebeurd zijn. Er zitten wel dingen in waar van je zegt, die kunnen niet. Maar voor een groot deel kan het waar zijn. Zo’n jongen als Arnold had het inderdaad slecht en die jongens uit zijn klas deden zo. Ze dachten niet aan de gevoelens van Arnold. Hij was ook een mens! Natuurlijk, hij had ook jongens aangegeven, maar daar hadden ze het soms zelf naar gemaakt.