Mosje en Reizele door Karlijn Stoffels

Gegevens van de Roman: Titel, auteur, datum en plaats van eerste uitgave. Karlijn Stoffels: Mosje en Reizele. Informatie over datum en plaats van eerste uitgave: Copyright © 1996 by Karlijn Stoffels. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijzen ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Em. Querido’s Uitgeverij b.v., Singel 262, 1016 AC Amsterdam. Gegevens van de auteur: maatschappelijke achtergrond + titels en data van andere werken. Er staat in dit boek niets vermeld over de auteur Karlijn Stoffels.
Titelverklaring: welke titelverklaringen zijn er mogelijk? Mosje en Reizele, dit zijn de hoofdpersonen, dus een makkelijke en goede titel. Dit is zo, omdat Mosje haar leert kennen in het weeshuis in Warschau. Hoofdpersoon: Mosje Schuster = ongeveer 14 jaar. (1939) Hoe ontwikkelt de hoofdpersoon zich gedurende de gebeurtenissen qua gedrag/karakter? Erg goed, niet angstig voor de Duitsers. Hij haat de Joden wel. Hij vindt ze er vreemd uitzien. Ze lopen in zwarte pakken. Het karakter blijft in het hele boek hetzelfde. 5a. Bijpersonen: Reizele = Mosje ontmoet dit meisje in het Poolse weeshuis. (14 jaar) Dokter Korczak = eigenaar van het weeshuis. (ongeveer 45 jaar in 1939). Ook wel bekend van de radio, maar door Duitsers heeft hij niets meer met de radio te maken gehad. Leidde het weeshuis vanaf 1911. Yossel, Mietek, Boruch en Jozef = Jongens uit het weeshuis. Ontmoeten Mosje. Leeftijden zijn niet bekend en worden niet in het boek weergegeven. (zal ongeveer wel net zo’n leeftijd hebben als Mosje). Kasia = Meisje dat leeft in Krakau. (tussenperron waar Mosje uit de trein werd gegooid) Kasia werd verliefd op Mosje, Mosje niet op Kasia. Mordechai Gebirtig = Man in Kazimierz die teksten schreef. Ook een tekst die Mosje ging halen, maar hij was er niet meer. Hij was gevlucht. Leeftijd niet bekend. Zalewski = bol en lelijke vrouw, werkte in weeshuis en strafde de kinderen veel te hard, dokter Korczak niet zo. (ongeveer 50 jaar). Er zijn nog wat andere personen die haast geen betrekking hebben op de hoofdpersoon. Zij komen maar één of twee keer in het verhaal voor. Bijvoorbeeld Esther en Tadeusz. Welke bijpersonen maken een ontwikkeling in gedrag/karakter voor? Omschrijf die veranderingen. Geen enkele bijpersonen veranderen in het verhaal. Alleen Dokter Korczak wel. Hij behandelde Mosje in het begin wel aardig goed en sprak aardig, maar daarna was hij best streng.
Wat vinden deze bijpersonen van de handelingen en het karakter van de hoofdpersoon? Dokter Korczak was eerst heel aardig tegen Mosje, om het naar z’n zin te krijgen. Maar daarna werd hij streng. Ruimte: Waar (land, plaatsen) spelen de gebeurtenissen zich af? Het speelt zich het grootste gedeelte af in Warschau, Polen. In Krakau, Kazimierz en Goclawek (zomerkamp). En in het begin en het einde in Israël. In welk milieu (bij wat voor een mensen) speelt het verhaal zich af? Het speelt zich af bij Joden en Polen. Kinderen in het weeshuis zijn Joods en Pools. Ook bij een boerenfamilie in Krakau en bij soldaten. Mosje weet alleen niet wat voor een soldaten, omdat ze half-Duits praten. Ze kunnen dus ook Polen zijn. Had het verhaal zich ook op een andere plaats of in een ander milieu kunnen spelen? Nee, dit had niet in een andere plaats kunnen afspelen, omdat juist Polen werd aangevallen door de Duitsers. Dat is het verhaal, de oorlog. Tijd: In welke tijd (jaartal!) speelt het verhaal zich af? Waaraan merk je dat? Het speelt zich eerst af in 1939 in het weeshuis, daarna het zomerkamp in 1940, In het najaar - 1940 in Krakau en Kazimierz, 1941 weer terug in Warschau nadat Mosje in Krakau en Kazimierz was geweest. Welke vooruitwijzingen of flashbacks komen in het verhaal voor? Er komen wel veel flashbacks in het verhaal voor. Het verhaal begint in Israël daar vertelt Mosje iets, dan begint hij het verhaal te vertellen en dan aan het eind van het verhaal is de wederontmoeting met Reizele. In dat hoofdstuk vertelt hij veel over wat er gebeurd was in Polen.
Het boek zit namelijk zo in elkaar: Hoofdstuk 1 (begint op bladzijde 7) speelt zich af in Israël en vertelt het begin van het verhaal in Polen. Hoofdstuk 2 (begint op bladzijde 15) speelt zich allemaal af in Polen. Hoofdstuk 3 (pas weer op bladzijde 149) de ontmoeting met Reizele na lange tijd. Heel hoofdstuk 2 is het verhaal. Perspectief: met welk soort verteller heb je in dit boek te maken? Je hebt te maken met de verteller Mosje. Hij vertelt het verhaal. Mosje = hoofdpersoon. Inhoud: Het verhaal gaat in het eerste hoofdstuk over Mosje. Hij heeft de 2e wereldoorlog meegemaakt in Polen, Warschau. Warschau is de hoofdstad van Polen. Polen werd in 1939 aangevallen door de Duisters. Mosje ging in die tijd (1939) naar een weeshuis. Mosje is een goed verzorgd kind, maar de andere jongens en meisjes in dat weeshuis niet. Hij wordt eerst medische onderzocht door dokter Korczak. Er was ook een mager grauw mannetje. Hij was de conciërge van het weeshuis. Er was ook nog een bol en lelijke vrouw. Zij had wel honderden wratten op haar hoofd, volgens Mosje. Hij ontmoet daar ook Reizele. Zij woont al een tijdje in het weeshuis. Mosje wordt in het begin aardig behandeld, omdat hij er goed uitziet. Daarom wordt hij in het weeshuis ook Mosje genoemd en niet een willekeurig nummer, zoals de andere in het weeshuis. Het weeshuis is erg groot en ziet er goed uit (in die tijd in ieder geval wel). De moderne badkamers hadden tenminste grote badkuipen en dat was in die tijd erg luxe. Mosje heet van zijn achternaam Schuster. Mosje leeft in Warschau met erg veel joden om hem heen. Maar er lopen ook erg veel jongeren rond die voor de Duitsers zijn. Zij plunderen veel winkels en discrimineren de mensen ook veel. Als Mosje naar de markt wil gaan wordt hij geslagen en slaat terug, maar dat is niet zo’n goed idee, want de jongens slaan hem allemaal terug. Dan rent hij pas weg. Hij rent terug naar het weeshuis. Daar zijn er jongens aan het voetballen. Als er een bal per ongeluk naar hem toe wordt geschoten, schiet hij keihard terug, alleen dan de verkeerde richting. Een ruit moet het ontgelden. Zalewski (vrouw, bol en lelijk) pakt Mosje hard aan. Hij moet in de kelder kolen gaan scheppen. Dan komt de dokter binnen. De Duitsers zijn Polen binnengevallen. Ze gaan allemaal naar de radio luisteren en Mosje hoeft niet meer te werken in het tehuis, door de Duitsers…27 september. Verder gebeuren er een aantal dingen in het weeshuis die niet zo belangrijk zijn, bijvoorbeeld dat er iemand weg was gelopen en dat iedereen dacht dat hij opgepakt of mishandeld was op straat, maar toen kwam hij rustig aanlopen en zij dat hij bij een rivier was gaan kijken enz. Wel houden ze in het weeshuis een soort van rechtbank. Ze gaan met z’n allen beslissen wat wel en niet mag. Iemand wilde als zij ging slapen ’s nachts, wilde zij bij het raam liggen, toen dat niet kon, ging ze op iemand anders haar bed liggen. Dat zijn wat kleine dingentjes. Het weeshuis wordt wel vaak bezocht door gasten uit het buitenland, omdat dit weeshuis door dokter Korczak erg beroemd is geworden. Hij stichtte dit weeshuis in 1911. Hij is een beroemde dokter. Ook dit keer werd het weeshuis bezocht door rijke lui uit het buitenland. De dokter heeft hier totaal geen zin in. Reizele gaat voor de gasten piano spelen en zingen. Ze zingt over Mosje en zet hem voor schut. De gasten gaan weer weg. De kinderen krijgen een verrassing van het weeshuis. Ze gaan naar een zomerkamp in Goclawek. (op bladzijde 66 begint het zomerkamp,… er zijn geen hoofdstukken) Het zomerkamp speelt zich af in een soort boerderij. Een kamphuis. Het is daar gezellig. Er zijn ook dieren rond het kamp. Als ze een wandeling gaan maken door het bos ontmoeten ze Duitsers. Ze zijn wel aardig en vragen om medicijnen en verband. In Polen hebben alleen Joodse dokters nog medicijnen en verband, maar dat is meestal al gestolen. De weeskinderen moeten op het kamp ook nog wel veel werkjes doen. Zoals de dieren voeden, schoonmaken, koeien melken enz. Mosje doet veel dingen samen met Reizele. Ze houden wel een beetje van elkaar. Dan gaat het verhaal naar 1940 – Warschau. Ze zijn weer in het weeshuis net na het zomerkamp. Ze zijn allemaal een beetje bruin geworden en ze hebben veel dingen in het weeshuis opgeknapt, zoals het schilderen van de muren. Al het fruit en groentes die ze met het zomerkamp hebben geplukt en gemaakt, worden in het weeshuis opgegeten en bewaard. De Duitsers worden steeds meer actiever in Polen en ook veel meer in Warschau. Joden worden hun huizen uitgejaagd. Er wordt meer gecontroleerd. De Jodenbuurt waar alle Joden uit de huizen gejaagd worden is erg druk. Er liggen veel Joodse bezittingen op straat en die laten ze er ook liggen. De Jodenbuurt wordt de Getto van Warschau genoemd. In een andere wijk van Warschau zit een internaat waar Mosje heen wordt gestuurd, omdat je daar vakken geleerd wordt. Het is een soort school. Reizele wil er niet heen. Ze hoort in het weeshuis, vindt ze. Voordat Mosje naar het internaat gaat wil hij nog iets doen voor Reizele. Iemand in Kazimierz heeft teksten die Reizele heten. Reizele zelf vindt die (muziek) teksten erg mooi, maar kon er nooit aan komen. Mosje gaat ernaar toe, met een vrachtwagen. Alleen dan wel stiekem. Een paar dagen lang zat hij in de vrachtwagen zonder eten. Wanneer hij daar aankomt zoekt hij de muziekschrijver. Hij vindt het pand, maar het is leeg. Er is wel een vrouw die weet waar de papieren liggen. Mosje heeft ze en nu moet hij weer snel naar het plein gaan waar de vrachtwagen stond, die over enkele minuten de terugreis gaat maken naar Warschau. Mosje haalt de vrachtwagen niet en is dus te laat. Hij gaat weer terug naar de vrouw en de vrouw zegt dat hij met de trein moet gaan. Als hij op het perron aankomt koopt hij een kaartje naar Warschau. Hij zit ook met Joden in de trein. Plotseling komt er een controle van de politie. Ze kijken of er geen Joden in de trein zitten, want dat was verboden door de Duitsers. Er zitten wel Joden in, maar die hebben geen Jodenster op en Mosje herkend ze. Hij zit ook met een Jood naast hem. Als de controle er is zegt de vrouw dat hij uit de trein moet, omdat zij denkt dat het een Jood is, maar dat is dus eigenlijk niet zo. Hij wordt de trein uitgegooid en komt terecht op een tussenperron. Daar ontmoet hij een boerenfamilie. Hij mag er tijdelijk slapen en dat vindt hij best leuk, omdat ze daar natuurlijk niet zo streng zijn als in het weeshuis vroeger. Mosje haat de Joden nu nog meer! Mosje ontmoet een meisje. Zij heet Kasia. Ze is 13 jaar. Mosje gaat op de boerderij slapen ergens op een hooiberg. Daar slaapt Kasia ook. Ze is verliefd op Mosje geraakt en wil hem zoenen, maar dat wil Mosje niet. Kasia is veel sterker dan Mosje en het gebeurd toch. Mosje vlucht weg en gaat de weg naar Warschau zoeken. Hij loopt langs verbrande huizen en lijken in greppels. Hij komt in een bos terecht en daar hoort hij mensen die steeds dichterbij komen. Hij rent snel weg. Hij hoort veel honden blaffen, dus er kunnen herten gejaagd worden. Maar dan als hij over een beekje is komt hij soldaten tegen en de soldaten pakken hem op. Hij krijgt droge kleren als hij zegt wat hij hier doet. Hij zegt dat hij naar Warschau wil. Doordat iemand van de soldaten informatie moest verzamelen ging Mosje mee en kwam aan in Warschau. Wat een geluk! Als hij daar aankomt mag hij Warschau nog niet in, daar moeten ze voor betalen. Het laatste geld van Mosje moet hij geven aan de poortwachter. Hij nadert Reizele. Ze is best blij. Hij geeft de tekst aan Reizele. Hoofdstuk 3 begint op bladzijde 149. Het verhaal slaat over naar Tel Aviv, 1995. Hij vertelt dat het slecht afgelopen was met het weeshuis in de tweede wereldoorlog. De dokter van het weeshuis ging zelf bedelen om de kinderen eten te geven, omdat ze broodmager waren. Verder vertelt hij niets meer over de oorlog. Mosje heeft een soort reünie in Israël, maar dat wordt niet zo goed uitgelegd in het boek. In ieder geval, hij ontmoet daar oude mensen, iedereen kent hem. Dan opeens ziet hij iemand met een lange vlecht. Ze lijkt wel erg sprekend op Reizele. EINDELIJK! Hij ziet Reizele weer terug. Wat een geluk! Hij ziet Reizele eindelijk. Verder wordt er niets over vertelt: over hoe het afgelopen is met Mosje en Reizele na de 2e wereldoorlog. Zijn ze nou uit elkaar gegaan? Dat is wel raar. Mosje zal dan wel naar het internaat gegaan zijn en Reizele in het weeshuis gebleven zijn. Maar wel een goed geschreven boek. Fantasie/werkelijkheid: Kan dit verhaal ook in de werkelijkheid voorkomen? Leg goed uit waarom dat wel of niet zou kunnen. Dit verhaal zou in de werkelijkheid voorgekomen zijn. In de tweede wereldoorlog zou dit een waar gebeurd verhaal geweest kunnen zijn. Allemaal erg geloofwaardig. Alles wat er gebeurd op straat (in Warschau) is ook zo echt gebeurd. Afloop: Open of gesloten einde. Gesloten einde, Mosje ziet Reizele weer terug.