Titel: Montyn
Auteur: Dirk Ayelt Kooiman
Uitgeverij: Wolters-Noordhoff
Plaats van uitgave: Groningen
Jaar van uitgave: 2005
Jaar van eerste druk: 1982
Aantal bladzijden: 319 blz

Eerste reactie:
Keuze: In 2005 kregen we bij school een aanbieding om via Lijsters een aantal boeken voor een goedkope prijs te bestellen. Hier ging ik op in. Eén van die boeken was Montyn, en nadat ik het boek gelezen had wist ik zeker dat ik daar ooit een verslag voor Nederlands van zou willen maken.
Inhoud: Nadat ik dit boek in 2005 voor het eerst had gelezen, was mijn eerste indruk iets in de trend van: ‘Wow.’. Dit omdat ik nog nooit een boek had gelezen dat de Tweede Wereldoorlog op een manier beschreef zoals Montyn dat deed.

Het verhaal, de gebeurtenissen, de ontberingen en emotionele momenten… ik leg later uit wat ik precies hiermee bedoel.

Samenvatting:
Het verhaal begint in Thailand. Hier praat Jan Montyn met Ted, een oude oorlogsveteraan, en kijkt op zijn leven terug. Jan is opgegroeid in Oudewater (Hij wordt geboren in 1924). Zijn ouders zijn erg gelovig. Zijn vader is zelfs dominee bij deze orthodox-protestante gemeente. Jan heeft een hekel aan dat geloof gekregen, en breekt ermee. Hij blijft wel bij z'n ouders wonen.
Tijdens de bezetting wordt Jan lid van de jeugdstorm, de jeugdafdeling van de NSB. Daar ontmoet hij Hein. Samen gaan ze twee keer op kamp in Oostenrijk als training om soldaat te worden. Als ze weer thuis zijn besluiten ze bij de Duitse marine te gaan. Ze komen op een mijnveger terecht en lijden bij de tweede keer uitvaren schipbreuk.
Ze worden kort daarna naar het Koerland gestuurd om in de loopgraven te vechten tegen de Russen. Dit is de eerste keer dat Jan echte zware trauma's oploopt. Hein overleeft het niet en hij alleen omdat hij gewond raakte en weg mag omdat hij niet meer in staat is om te vechten. Hij krijgt twee weken verlof en gaat terug naar Oudewater. Daar is hij echter niet meer welkom omdat hij de Duitsers heeft geholpen.
Na zijn verlof moet Jan opnieuw tegen de Russen vechten. De oorlog is dan al bijna voorbij. Ze worden teruggedreven richting het westen en Jan wordt krijgsgevangen gemaakt door de Amerikanen.
Hij ontsnapt (de beveiliging is niet sterk) en meldt zich aan bij het Franse vreemdelingenlegioen. Hij voelt zich er niet "thuis" en deserteert.
Hij gaat naar Vught en geeft zichzelf aan. Hij moet de gevangenis in.

Als hij uit de gevangenis komt gaat hij bij z'n vader in de zaak werken. Iedereen kijkt hem met de nek aan en daar kan Jan niet tegen. Hij meldt zich in 1950 aan als vrijwilliger voor de Korea-oorlog. Hij raakt weer gewond en komt terecht in een ziekenhuis in Tokio waar hij Yoshika ontmoet met wie hij trouwt. Yoshika vindt een andere man en Jan gaat terug naar Nederland waar hij nu als ‘held’ wordt ontvangen.

Hij kan nergens rust vinden en nu hij eenmaal niets meer om handen heeft komen de beelden van de oorlog steeds naar boven. Hij besluit beroepssoldaat te worden en hij krijgt van zijn overste de opdracht een Grenadiers-museum in te richten. Hij misbruikt zijn tekentalent om schilderijen te vervalsen en te verkopen. Ook organiseert hij feesten voor rijke lui en huurt daarvoor hoertjes in. Deze feesten, die soms dagen doorgaan, lopen vaak uit op een orgie. In deze tijd doet Jan alles wat God verboden heeft. Na een mislukte zelfmoordpoging wordt Jan opgepakt en doorgestuurd naar een psychiatrische inrichting waar hij zijn levensverhaal op moet schrijven. Dit help hem en wordt op vrije voeten gesteld.


Hij gaat in Amsterdam werken en ontmoet Thom, een jongen met wie hij een relatie krijgt. Thom is van huis weggelopen en Jan vangt hem op. Als Thom zelfmoord pleegt gaat Jan Vietnam om daar met kindertransporten te helpen van Vietnam naar Nederland, voor Terre des Hommes. Dit doet hij ook in vele andere landen. Terug in Amsterdam ontmoet hij de liefde van zijn leven: Sonja. Ze verhuizen naar Frankrijk en krijgen hier een dochtertje, Carolynne, voor wie, zoals uit de laatste paar regels van het boek blijkt, het boek geschreven lijkt te zijn.

Schrijfstijl:
Kooiman heeft Montyn geschreven op een droge manier. Hiermee bedoel ik dat hij de gebeurtenissen in dit boek vaak op een manier beschrijft, alsof het de normaalste zaak in de wereld is.
De bombardementen op Dresden, I.G. Farben en het marinecomplex waar Jan zat, de verschrikkingen die Jan onderging aan het Oostfront, de dood die overal was tijdens de Tweede Wereldoorlog, het idee dat elk moment je laatste kon zijn… dit alles is natuurlijk alles behalve normaal. Toch krijgt Kooiman het voor elkaar dit te beschrijven op een manier waarbij je flink aan het denken word gezet over de Tweede Wereldoorlog, de Korea-oorlog, de vietnamoorlog en eigenlijk elke oorlog die er ooit is geweest en die nu aan de gang zijn.

Ruimte
Het (waargebeurde) verhaal speelt zich af op heel veel verschillende plaatsen binnen en buiten Europa. Jan is een man van het avontuur… de verschrikkingen van de oorlog zijn dan misschien erg, alles beter dan de saaie, plattelandse, dorpse ‘avonturen’ die hij in Oudewater beleeft. Hierdoor komt hij onder andere in Polen, Frankrijk, Korea, en vele landen in Azië terecht.
Het tijdsbestek van dit hele verhaal is ongeveer Montyn zijn hele leven, wat een groot deel van de 20e eeuw beslaat.

Verhaalfiguren
De allerbelangrijkste persoon in dit verhaal is natuurlijk Jan Montyn. Er zijn een paar personen die een grote invloed hebben gehad op het leven van Montyn, en dus ook in het boek een rol van betekenis spelen.
- Piet, Jan zijn kindervriend. Wanneer hij op onvoorstelbare jonge leeftijd sterft is Jan diep geroerd.
- Hein, Jan’s vriend in de jaren voor de oorlog en tijdens de oorlog. Wanneer hij sterft, laat het diepe sporen na in Montyn’s leven.
- Thom, een kunstzinnige jongen waarin Montyn zichzelf ontdekt toen hij zo jong was. Montyn wilde hem behoeden voor gevaar, maar daarmee redt hij Thom uiteindelijk niet. Hij pleegt zelfmoord.


Vertelwijze
Kooiman heeft het verhaal zo geschreven, dat alles vanuit Montyn z’n oogpunt is beschreven. Wat Jan beleeft, beleef jij als lezer. Oftewel, het ik-perspectief.

Thema:
Het thema van het boek is hoe Montyn, een vrijheidslievend mens, die er niet tegen kan opgesloten te zitten in een fabriek of kleine ruimte, bijna als vanzelf verzeild raakt in het gebeuren dat ‘oorlog’ heet.
Montyn zal na de oorlog altijd onder spanning staan. Die spanning wordt slechts ontladen door steeds het gevaar weer op te zoeken.
Als motieven zou je onder andere kunnen noemen de woede-aanvallen van Montyn en het terugkeren naar Oudewater, maar er dan zo snel mogelijk ook weer proberen weg te komen.
Het verband tussen de titel en het thema is duidelijk. Montyn is de achternaam van Jan Montyn, de persoon waar het hele boek om gaat.

Het werk is voor het eerst gepubliceerd in 1982.

Achtergrondinformatie over Dirk Ayelt Kooiman:
Dirk Ayelt Kooiman wordt geboren op 1 januari 1946 in Amsterdam. In deze stad studeert hij enkele jaren filosofie en geschiedenis. Tevens is hij redacteur van Soma (1968-1972) en de Revisor (vanaf 1973). Hij debuteert met de verhalenbundel Manipulaties (1971). Een deel van zijn boeken bestaat pseudo-autobiografische teksten, die over een hoofdpersoon gaan die zich van zichzelf, de wereld en zijn verleden vervreemd voelt. Door wisselingen van perspectief en een niet-chronologische verteltrant voelt de lezer deze vervreemding uit het boek vloeien. Verder staat de kunst, literatuur, muziek of beeldende kunst centraal in zijn roman Een romance (1973) en in zijn verhalenbundel Souvenirs (1974). Kooimans schreef ook een aantal filmscripts. De Vara-serie uit 1978, Prettig weekend, meneer Meier, die door Orlow Seunke bewerkt is, is de bekendste. De grote stilte uit 1975 wint als enige een prijs: de Van der Hoogtprijs in 1977. Zijn totale oeuvre wordt gevormd door verhalenbundels, romans, essays en novellen.

Beoordeling:
Verhaalelementen die voor mij een positieve werking hadden waren er in overvloed. Het verhaal werd gigantisch ontroerend & aangrijpend door gebeurtenissen als wanneer Jan zijn vriend Hein verliest, de wanhopigheid van de oorlog op het Oostfront meemaakt, enzovoort, en zovoort.

De gebeurtenissen tijdens de reddingsactie na de bombardementen in Dresden vind ik één van de meest aangrijpende momenten uit het hele boek. Hoewel andere gebeurtenissen ook in de buurt komen.
Dit boek is vergelijkbaar met films als ‘Schindlers list’ en ‘Der Untergang’. Die laten namelijk beide ook de waanzin van de Tweede Wereldoorlog zien.
Het thema van dit boek is zeer origineel. Montyn heeft een identiteitsprobleem na de Tweede Wereldoorlog, omdat hij zoveel verschrikkingen heeft meegemaakt. Dit vind je dus allemaal terug in het boek, na de gebeurtenissen van WOII, en dat is interessant en spannend om te lezen.
Het taalgebruik in dit boek was niet overdreven moeilijk. Je moet wel geen enkele regel overslaan, anders kun je sommige belangrijke details missen.

Mijn eindoordeel over dit boek is: het lezen waard. Boeken over de Tweede Wereldoorlog vind ik vaak al interessant om te lezen. Dit boek beschrijft echter het leven van iemand die meevocht met de Duitsers tijdens WO2, en het leven van hem erna. Dat is bijzonder en controversieel, en het wordt gelijk een stuk interessanter om te lezen.