Zakelijke gegevens
Dirk Ayelt Kooiman, Montyn, Uitgeverij de Harmonie, Amsterdam, 1982
De eerste reactie
Ik heb dit boek gekozen, omdat ik van andere leerlingen gehoord heb, dat het een mooi boek is. De tweede reden is, dat ik graag boeken lees die verband houden met de Tweede Wereldoorlog. Ik vind het een interessant boek, omdat het je een goed beeld geeft van wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd en de manier waarop de hoofdpersoon in het Duitse leger terechtkomt. Mensen die in het Duitse leger vechten worden gezien als slecht, maar uit dit boek blijkt dat hij helemaal niet slecht is. Hij komt door bepaalde omstandigheden in het Duitse leger terecht. Het is ook een spannend boek en de spanning wordt op de meeste punten goed opgebouwd. Op andere plekken in het boek, zoals op het moment dat Montyn en Hein de vrouw helpen om een trein op te blazen, is het boek een beetje voorspelbaar. Ik had al heel snel het voorgevoel, dat de vrouw daarna weg zou zijn en dat bleek de waarheid te zijn. Het boek is zeer origineel, want er zijn maar een paar boeken verschenen die de Tweede Wereldoorlog van deze kant (van een ‘fout’ persoon) beschrijven. Zo kan je een beter beeld krijgen van wat er werkelijk gebeurd is. De meeste boeken eindigen aan het einde van de oorlog of vlak daarna, maar dit boek beschrijft het verdere leven van Montyn. Uit deze beschrijving blijkt dat hij het heel moeilijk heeft met alles wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd en dat hij het niet kan verwerken. Ik vind het een heel mooi boek, doordat je echt met de hoofdpersoon meeleeft en hem toch waardeert, hoewel hij ‘fout’ is. Verdieping
Samenvatting

Jan Montyn wordt in 1924 geboren in Oudewater. Hij wordt daar opgevoed in een streng Calvinistisch gezin. Hiertegen begint hij te rebelleren. Jan is vaak bij de Jeugdstorm te vinden, mede omdat hij in zijn puberteit gevoelens voor jongens begint te krijgen. In Oostenrijk, waar hij met Hein (een vriend) op weersportkamp is, leert Jan de echte oorlog kennen: hij krijgt opdracht een trein te laten ontsporen. Hij heeft nu de vrijheid geproefd en als hij wordt opgeroepen voor de arbeidsdienst, kiest hij al snel voor de Kriegsmarine. Dit tot groot verdriet van zijn ouders. Jan krijgt al spoedig met tegenslag en geluk te maken, want twee keer wordt zijn boot getorpedeerd en twee keer overleven Hein en hij deze aanslagen. Hierna worden ze omgeschoold tot frontsoldaat, omdat de marine niet genoeg schepen voorradig heeft. Ook hier heeft Jan weer geluk, maar Hein niet, hij sterft. Jan stort hierdoor in en wordt ook nog getroffen door een granaat. Hij wordt opgelapt en op transport gezet. De boot waarop hij zit, wordt ook weer getorpedeerd. Een arts die zich tot hem aangetrokken voelt, redt hem. Na een verblijf in een gewoon ziekenhuis mag hij weer naar huis. Hij bemerkt daar weer de 'kleinburgerlijke' sfeer, die hem zo benauwt. Hij gaat van huis en wordt langs een rivier gestationeerd. Dit front stort in. De Duitse heerschappij valt en Jan wordt met vele anderen in een kamp geplaatst. Hieruit weet hij snel te ontsnappen. Jan vertrekt met een ander naar Frankrijk en neemt dienst in het vreemdelingenlegioen. Dit bevalt hem niet en hij keert terug naar Nederland. Hier geeft hij zich, om niet nader beschreven redenen, aan. Misschien om niet constant op de vlucht te hoeven zijn. Nadat hij zijn lichte straf heeft uitgezeten, besluit hij beroepssergeant te worden. Hij krijgt ook een aanbieding om een museum met antieke legervoorwerpen op te zetten. Maar zijn geweten laat hem niet los. Zijn slechte geweten knaagt aan hem, omdat hij aan de kant van de Duitsers heeft gevochten. Hij krijgt last van angstdromen, woedeaanvallen en psychoses. Dan doet een rekruut er aangifte van dat Jan bij hem in bed is gaan liggen. Hij wordt opgepakt, veroordeeld en krijgt een status-5, wat inhoud dat hij volledig ontoerekeningsvatbaar verklaard wordt en volledig voor militaire dienst wordt afgekeurd. Daarna komt hij in een inrichting terecht. Nadat hij uit de inrichting is gekomen, legt hij zich weer toe op de kunst en organiseert kindertransporten uit Vietnam naar Europa. Daar wordt hij door de Vietnamese politie opgepakt omdat hij zonder stempel van Noord- naar Zuid-Vietnam is gereisd. Het boek eindigt nogal apart. Jan krijgt een dochter, Carolynne. De laatste regel luidt: "Dit is de wereld Carolynne. We zullen ons best doen dat je het goed krijgt." Personages
De hoofdpersoon is Jan Montyn. Jan Montyn krijgt een Calvinistische opvoeding waartegen hij zich later erg afzet. Hij wil meer avontuur en zoekt dat bij de vijand. Hij wil meer vrijheid en vreemd genoeg helpt hij Duitsland, dat juist die vrijheid wil verwoesten. Hij is erg militaristisch ingesteld. Door zijn innerlijke onrust zoekt hij het gevaar op en kan al snel niet meer zonder. Hij is ook biseksueel. Jan gaat zonder een echt doel door het leven. Hij neemt de dingen zoals ze lopen. Jan Montyn wil in zijn jeugd weg uit het milieu van zijn ouders, dat hij als beklemmend ervaart. Hij wil vrij zijn en zich niet aan de regels van de kerk houden. Door de oorlogen verandert Jan en gaat hij een dubbelleven leiden. Aan de ene kant is hij oprichter van een museum en aan de andere kant organiseert hij orgiën en is hij alcoholist. Hij leeft op het randje van de afgrond. Hij probeert zelfmoord te plegen, maar dat mislukt. In de inrichting hervindt hij zichzelf, maar hij is nog steeds niet helemaal gezond. Door de komst van Hi-en en zijn dochter komt hij weer in balans en kan hij een normaal leven leiden. Jan Montyn laat zich leiden door het lot en daardoor ontstaan er vervelende situaties. Deze situaties waren waarschijnlijk niet ontstaan als hij zich door zijn verstand zou laten leiden. Ik vind het goed als iemand zijn lot volgt, maar soms is het verstandiger om niet alleen het lot te volgen, maar ook je verstand te gebruiken. Ik vind Jan Montyn een sympathieke man die probeert om zijn leven in rechte banen te houden, maar daar telkens niet in slaagt. Ruimte
Het verhaal speelt zich af op verschillende plaatsen, waarvan Oudewater, Koerland en Vietnam de belangrijkste zijn. De ruimtelijke beschrijvingen zijn van groot belang voor het verhaal, omdat de hoofdpersoon door de gebeurtenissen in zijn leven een grote verandering ondergaat. Hiervoor zijn de ruimtelijke beschrijvingen van groot belang, zodat je als lezer een beter beeld krijgt van de problemen, waarmee de hoofdpersoon te maken krijgt. Ook kan je je door de ruimtelijke beschrijvingen beter in het verhaal inleven. In het hoofdstuk: ‘De loopgraven van Koerland’ zijn de ruimtelijke beschrijvingen van groot belang, omdat deze beschrijvingen heel belangrijk zijn voor de indruk van het gebied voor de lezer en je begrijpt ook waarom Montyn hier in zijn verdere leven problemen van ondervindt. Tijd
Het verhaal speelt zich af van het begin van de Tweede Wereldoorlog tot 1975, op het moment dat hij bezig is met kindertransporten van Vietnam naar Europa. Het verhaal is chronologisch, maar het ene deel wordt veel uitgebreider beschreven dan het andere deel. Het verhaal begint in 1975 en daarna gaan het terug naar de tijd van de Tweede Wereldoorlog. Het hele verhaal is een hele lange flashback. Na de flashback kom je weer terug in 1975. Het verhaal heeft een open einde, want Jan Montyn is nog steeds niet over zijn problemen heen, maar hij heeft al wel een paar stappen in de goede richting gezet. Perspectief
Het verhaal is het ik-perspectief, dit perspectief is zeer onbetrouwbaar, omdat je weet dat de ik-persoon onder psychiatrische behandeling is. Ook is er bij een ik-perspectief geen andere verteller, zodat het verhaal niet van meerdere kanten wordt belicht. Je wordt heel erg beïnvloed door het perspectief, want je begrijpt beter waardoor de persoon zo handelt en de manier waarop de persoon denkt. Je gaat de hoofdpersoon steeds meer waarderen en je begrijpt waarom hij zich zo voelt. Stijl
Het taalgebruik in het boek is helemaal niet moeilijk. Heel af en toe staat er een moeilijk woord, maar dat gebeurt maar zelden. Ik vind ook niet dat er moeilijke, lange zinnen in het boek staan. Het taalgebruik is dus makkelijk. Er zitten weinig tot geen dialogen in, dus ik kan niet zeggen of het taalgebruik past bij de personages. Thematiek
Hoofdgedachte: Door karakterologische kenmerken, (innerlijke onrust, claustrofobie) door gebrek aan maatschappelijk en politiek inzicht en door bijzondere omstandigheden kan iemand in verschrikkelijke en mensonterende situaties terechtkomen, waardoor hij voor de rest van zijn leven geestelijk zwaar beschadigd raakt. Het thema is zeer goed uitgewerkt, omdat je aan het einde van het boek echt een goed beeld hebt van het thema. Het thema wordt heel goed verduidelijkt door het verhaal rondom Jan Montyn. Je krijgt een voorbeeld rondom het thema. Ik vind het een hele goede en originele manier om een thema uit te werken. Motieven: 1. Wat oorlog met iemand kan doen. Montyn verandert door de oorlog compleet. Hij raakt aan de drank. Hij kan niet meer zonder gevaar. 's Nachts herhaalt de oorlog zich in zijn dromen. 2. Rusteloosheid. Na de Tweede Wereldoorlog kan Montyn niet meer zonder gevaar, daarom meldt hij zich eerst aan bij het Vreemdelingenlegioen, vervolgens gaat hij vechten in Korea en daarna in Vietnam. Als museumoprichter in het leger doet hij nog gekkere dingen, zoals kijken hoe lang je met je ogen dicht op een Harley kunt rijden. 3. Identiteitsproblemen. Als museumoprichter krijgt hij ook identiteitsproblemen. Hij gaat een dubbelleven leiden. Zijn ene ik is museumoprichter, zijn andere ik is organisator van orgieën, slaapt met rekruten en is alcoholist. 4. De drang om te overleven. In het boek gaat Montyn een aantal keren bijna dood, maar daarna vat hij de wil weer op om te overleven en met aardig wat geluk komt hij er toch weer bovenop. 5. Geluk. Montyn heeft ondanks alle ellende die hij heeft meegemaakt enorm veel geluk. Bijvoorbeeld wanneer hij in Korea in een ravijn valt. Hij heeft dan erg veel geluk. Een normaal mens zou dood geweest zijn. Ook op het moment dat hij met ernstige wonden van granaatscherven een ‘schot naar huis’ krijgt. De boot waar hij in ligt wordt net buiten de haven getorpedeerd, maar juist hij wordt gered. 6. Isolement. Montyn groeit op in Oudewater, in een plattelandsmilieu en in een politiek en maatschappelijk isolement. Het isolement zorgt ervoor dat hij als jongen geboeid raakt door de Jeugdstorm. 7. Claustrofobie. Montyn heeft angst voor gesloten ruimtes. Al vrij vroeg openbaart deze angst zich, bijvoorbeeld als hij moet werken in een machinefabriek in Waddinxveen. 8. Dromen. De dromen, die meestal in de tegenwoordige tijd worden beschreven, spelen in het werk een opvallende rol. Tijdens hevig oorlogsgeweld droomt Jan over Oudewater, niet als een saai, provinciaal stadje, dat hij was ontvlucht, maar als een lieflijk, arcadisch landschap. Omgekeerd droomt hij, terug in Nederland, juist van oorlogsverschrikkingen
Het verband tussen het thema en de titel is heel makkelijk te bepalen. Montyn is de hoofdpersoon in het boek en aan de hand van zijn belevenissen wordt het thema duidelijk gemaakt. Plaats in de Literatuurgeschiedenis
Dirk Ayelt Kooiman wordt geboren op 1 januari 1946 in Amsterdam. In deze stad studeert hij enkele jaren filosofie en geschiedenis. Tevens is hij redacteur van Soma (1968-1972) en de Revisor (vanaf 1973). Hij debuteert met de verhalenbundel Manipulaties (1971). Een deel van zijn boeken bestaat uit pseudo-autobiografische teksten, die over een hoofdpersoon gaan, die zich van zichzelf, de wereld en zijn verleden vervreemd voelt. Door wisselingen van perspectief en een niet-chronologische verteltrant voelt de lezer deze vervreemding uit het boek vloeien. Verder staat de kunst, literatuur, muziek of beeldende kunst centraal in zijn roman Een romance (1973) en in zijn verhalenbundel Souvenirs (1974). Kooimans schreef ook een aantal filmscripts. De Vara-serie uit 1978, Prettig weekend, meneer Meier, die door Orlow Seunke bewerkt is, is de bekendste. De grote stilte uit 1975 wint als enige een prijs: de Van der Hoogtprijs in 1977. Zijn totale oeuvre wordt gevormd door verhalenbundels, romans, essays en novellen. In de tijd waarin het boek Montyn is geschreven, zijn er veel verschillende stromingen. Een aantal schrijvers zet zich af tegen de werkelijkheidsillusie van de literatuur en ze maken in hun teksten gebruik van vervreemdingseffecten, zoals ready-mades. Ook is er een realistische traditie en een complexere literatuur zonder werkelijkheidspretentie. In deze tijd zijn er dus een heleboel verschillende stromingen. In deze stromingen is alleen geen echte stroming te vinden, waarin dit boek thuishoort. Het boek past beter bij de schrijver dan bij de tijd waarin het boek geschreven is, omdat D.A. Kooiman vooral pseudo-autobiografische werken op zijn naam heeft staan. Montyn is een biografie over het leven van Jan Montyn. Ook speelt het verleden van de hoofdpersoon altijd een centrale rol in de boeken van D.A. Kooiman. Beoordeling
Ik wil graag nog een boek lezen van dezelfde schrijver, want ik vind het een heel mooi boek. De passage die mij het meest aanspreekt is de passage als hij terugkeert naar Oudewater en hij zich niet op zijn gemak voelt. Dit is de eerste passage waarin je merkt dat het niet goed met hem gaat. Je ziet dat hij een beetje tussen twee werelden in begint te leven. Het is een boek, dat een combinatie is van een roman en een biografie. Het gaat om de levensloop van de hoofdpersoon en ik ga er dan vanuit dat alle belangrijke gebeurtenissen correct zijn beschreven. Van een paar verhaalelementen ben ik niet overtuigd van de waarde voor het verhaal. Het gaat hierbij om de ‘feestavonden’. Ik raad iedereen, die graag boeken over de Tweede Wereldoorlog leest, aan om dit boek te lezen, want er wordt een hele andere kant van de Tweede Wereldoorlog belicht.