Met onbekende bestemming door Maya Rasker

De Complete titelbeschrijving Maya Rasker, Met onbekende bestemming. Amsterdam 2003 (vierde druk) [2000] Het Voorwerk
Het boek Met onbekende bestemming van Maya Rasker bevat het volgende motto: Als met water zelf, met de gedachte
spelen dat je ooit en eindelijk
zult weten wat het is
Het is regen geweest, een rivier, een zee, hier was het, hier heb ik het gezien
En zie ik water en weet niet wat het is. Dit gedicht is afkomstig van Rutger Kopland. Het hele gedicht wijst op het raadselachtige van de herinnering. Gideon, de hoofdpersoon, vraagt zich af of alles wat hij met zijn vrouw Raya heeft beleefd, wel echt zo was en geen leugen. Het boek heeft ook een opdracht. Deze luidt: voor mijn dochters, Felix en Akke. Het genre van het boek Met onbekende bestemming is een psychologische roman met thrillerachtige elementen. Het boek heet Met onbekende bestemming omdat op een nacht Gideons vrouw verdwijnt. Gideon gaat met behulp van een koffer met brieven op zoek naar zijn vrouw en hun verleden. Van die zoektocht is de bestemming nog onbekend, Gideon weet niet wat hij zal vinden gedurende de tocht. Met onbekende bestemming komt voor het eerst voor kort na de verdwijning van Raya Mira. Raya verdwijnt nadat ze in het café is geweest, de barman verklaard dat ze na het stiften van haar lippen is verdwenen met onbekende bestemming. Over de Auteur Maya Rasker is in 1965 geboren. Met onbekende bestemming was haar debuut als romanschrijfster. Voor dit boek schreef ze essays, onder meer voor de Trouw. Daarnaast schreef ze ook filmscenario’s en reisverhalen. Haar debuutroman werd bekroond met het Gouden Ezelsoor in 2001 en de Vrouw&Cultuur Debuutprijs in 2002. Verder werd het boek genomineerd voor de ECI-prijs Schrijvers van Nu. Er zijn vertalingen van Met onbekende bestemming verschenen in Amerika, Spanje, Hongarije en Duitsland. Na Met onbekende bestemming schreef Maya Rasker in opdracht van het Noord Nederlands Toneel het stuk Collateral Damage in 2001. Hierna heeft ze nog een roman geschreven in 2003 genaamd Rekwisieten. Korte weergave van de inhoud

Het verhaal Met onbekende bestemming gaat over de relatie tussen Gideon Salomon en Raya Mira. Ze ontmoeten elkaar op een feestje, worden verliefd, trouwen en krijgen een dochter op 31 augustus 1991 Lizzy. Lizzy sterft helaas op haar vijfde verjaardag. Precies een jaar later, op 31 augustus 1997, verdwijnt Raya. Ze is sigaretten gaan halen en niet meer teruggekomen. De barman heeft haar nog gezien maar daar loopt het spoor dood. In het begin had Gideon nog hoop, maar uiteindelijke takelt hij af. Zijn vriend Jelle schiet hem te hulp. Jelle voorkomt dat Gideon compleet gek wordt. Een jaar na de verdwijning van zijn is Gideon weer redelijk opgeknapt. Nu is hij in staat om op zoek te gaan naar Raya, naar hun relatie, hun verleden, wat was waar en wat niet. Hij haalt herinneringen op aan hun huwelijk en aan hun dochter. Zo herleeft hij het ongeluk met hun dochter. Deze viel door onoplettendheid van Gideon door het ijs en bijna was ze dood geweest. Hij denkt terug aan de tijd dat Raya op een schip zat en hij alleen voor de opvoeding van Lizzy stond. Een koffer van Raya helpt ook bij zijn zoektocht. In deze koffer bevinden zich een fotoalbum, brieven en notities. Ook komt hij een brief tegen aan hem gericht. Deze verklaart de dood van hun dochter Lizzy. Raya kon de druk van het moederschap niet aan en heeft op een ochtend hun dochter vermoord. De vijf verhaalaspecten
Onderwerp Wat is volgens jou het onderwerp van de tekst? Omschrijf het onderwerp in enkele woorden of in één zin
Het onderwerp van de tekst is het omgaan met de geboorte en opvoeding van een kind. Wordt er in het boek een bepaalde visie op het onderwerp gegeven? Welke visie en ben jij het daarmee eens? Leg uit waarom wel/ niet. Ik denk dat in Met onbekende bestemming naar voren komt, dat er bij moeder- en vaderschap meer komt kijken dan luiers verschonen en eten geven. Raya is uiteindelijk bezweken onder de druk van het moederschap en Gideon had in het begin moeite met het vaderschap, hij vond het nutteloos. Voor hem was het moeilijk liefde voor de baby te voelen. Dit wordt door aanstaande ouders misschien te makkelijk gezien, volgens Maya Rasker. Ik denk dat ze daarom ervoor heeft gekozen om een kant van het ouderschap te laten zien, waar weinig aandacht aan besteed wordt. Gebeurtenissen Welke gebeurtenissen vind jij het belangrijkst in het boek en waarom? Vind je dat die belangrijkste gebeurtenissen goed beschreven worden? Waarom wel/ niet? De belangrijkste gebeurtenis in het boek is het overlijden van de dochter van Gideon en Raya. Dit vond ik ten eerste vreemd omdat op de achterflap staat dat Raya op de zesde verjaardag van hun dochter verdwijnt. Deze blijkt dan alleen al dood te zijn. De dood op zichzelf is wel duidelijk beschreven, de oorzaak echter niet. De reden van de dood van Lizzy wordt pas op de laatste paar bladzijdes verteld. Je verwacht niet dat er nog een ontknoping komt want er wordt niet naar toegeleefd, maar de ontknoping is wel verrassend. Beschrijf de gebeurtenis in het boek die de meeste indruk op je heeft gemaakt en maak duidelijk waarom. De bovenbeschreven gebeurtenis is ook meteen de gebeurtenis die het meest indruk op me heeft gemaakt. Ik weet natuurlijk niet welke gevoelens bij de geboorte van een kind komen kijken, maar ik vond het vrij vreemd dat Raya haar dochter vermoord. Dit maakte veel indruk op me. Je hoort wel eens dat een vader of moeder zijn of haar dochter vermoord, maar dat is omdat een van de ouders geestelijk niet helemaal goed is, of het kind heeft iets verschrikkelijks gedaan. Dit is natuurlijk geen excuus, maar in het boek komen de bovenstaande scenario’s niet naar voren. Raya leek geestelijk in orde, ze vroeg zich wel dingen af over het moederschap, maar gedurende het boek kreeg ik niet de indruk dat ze tot zoiets in staat zou zijn. Ook kwam Lizzy niet als een onhandelbaar kind over. De gebeurtenis kwam nogal onverwacht en is moeilijk te begrijpen, daarom zal het op mij veel indruk gemaakt hebben. Personages Vind je de personages in dit boek herkenbaar en ‘levensecht’? Waarom? Ik kan me moeilijk identificeren met de personages in het boek. Dit komt omdat ze met hele andere aspecten van het leven te maken krijgen. De personages komen wel levensecht over. Ze doen geen dingen die echt onmogelijk te begrijpen zijn. Iedereen is anders en zal op bepaalde gebeurtenissen reageren, maar compleet onherkenbaar zijn de reacties van de personages niet. Raya Mira vermoord haar dochter. Dit is niet herkenbaar voor mij, maar dit maakt niet dat ze niet levensecht overkomt, misschien wat overdreven. Vind je de beslissingen van de personages begrijpelijk en aanvaardbaar? Niet alle beslissingen zijn begrijpelijk en aanvaardbaar. Zo is het voor mij niet begrijpelijk dat Gideon vreemdgaat met een vriendin van Raya, Brechtje. Voor mij is het niet te aanvaarden dat Raya haar dochter Lizzy vermoord. Moord is sowieso niet aanvaardbaar, maar het vermoorden van je dochter is helemaal onbegrijpelijk en niet te aanvaarden. Ook begrijp ik niet dat Gideon zijn dochter alleen laat terwijl hij met zijn vriend Jelle een huis bezichtigd. Daarom vond ik het ook niet gek dat daarvan het gevolg was dat Lizzy onder het ijs verdween. Opbouw Zitten er veel terugblikken (flashbacks) in het verhaal? Vind je dat prettig of vind je dat vervelend? In het verhaal zitten heel veel terugblikken. In het begin van het verhaal denkt Gideon terug aan de verdwijning van zijn vrouw Raya Mira. Hierna blikt hij terug op hun ontmoeting, hun huwelijk, hun dochter. Dit doet hij omdat hij wil weten of hun relatie was zoals hij denkt dat deze was. Raya wordt op de achterkant beschreven als een leugenaarster. Gideon wil daardoor weten wat echt en wat gelogen was aan hun relatie. Ook wordt er teruggeblikt door Gideon en Raya zelf naar hun eigen verleden, voordat ze elkaar kenden. De terugblikken vind ik niet echt prettig. Als je aan het begin van een hoofdstukje begint te lezen, weet je niet wanneer het zich afspeelt, voor of na de verdwijning van Raya. Dat is af en toe wel hinderlijk. Maar de terugblikken zijn wel nodig. Zonder terugblikken zou het verhaal niet bestaan. Zie je de gebeurtenissen door de ogen van één personage of zie je de gebeurtenissen vanuit meerdere personages? Vind je de manier waarop je in dit boek de gebeurtenissen ziet, geslaagd of niet? Waarom? De gebeurtenissen worden gezien door de ogen van Gideon. Het zijn zijn herinneringen die weergegeven worden in het boek. Af en toe komt Raya naar voren als ik-verteller. Dit gebeurt door de briefjes en verhalen die ze aan Gideon schrijft. Hierdoor leer je haar gedachten kennen. De laatste brief, waarin Raya Mira bekent dat ze hun dochter Lizzy vermoord heeft, is ook een voorbeeld van Raya als ik-verteller. Het is wel verrassend dat Gideon de ik-verteller is omdat het verhaal toch hoofdzakelijk draait om het feit dat Raya haar moederschap niet meer aan kan. Dit is verrassend maar ik ervaar het niet als hinderlijk. Door de briefjes en dialogen kan je Raya alsnog begrijpen.
Taalgebruik Welke bijzonderheden of eigenaardigheden zijn je opgevallen in het taalgebruik? Ik vond dat er behoorlijk wat moeilijke woorden in het verhaal voorkomen. Zo komen de worden farce, enigma, guirlandes, obligaat en annotaties voor. Ook is het verhaal vrij moeilijk geschreven. De gebeurtenissen van het dagelijks leven worden vergeleken met het schrijven van een verhaal of fotografie. Ook komen er veel vergelijkingen in het verhaal voor. Een korte vergelijking is niet erg, maar ik vond de lange vergelijkingen die vaak voor kwamen, vermoeiend worden. Ook komen er vooral in het begin van het verhaal veel stukken, regeltjes van gedichten voor. Deze zijn terug te vinden in de verantwoording achterin het boek. “Het was het gedicht van Anna Achmatova dat door mijn waanzin brak: En ik zag kinderen die, met hun wantjes
Door de verroest spijlen van een brug
De bonte eendjes voerden in een inktwak
Waarin ze gulzig kopje/onder doken. En toen kwam de gedachte bij me op: Het kan toch niet dat ik dit ooit vergeet! Bladzijde 32 De Verdiepingsopdracht Stel de thematiek vast. Ga daarbij (indien nodig) in op alle relevante aspecten (fabel-sujet, personages, vertelsituatie, ruimte enzovoort). Met onbekende bestemming heeft verschillende thema’s. Het moederschap het belangrijkste thema. Raya Mira is door de geboorte van Lizzy gebonden aan haar dochter. Als moeder ben je nooit vrij, je moet altijd oproepbaar zijn. Raya dacht hieraan te ontkomen als ze een tijdje weg zou zijn. Daarom besloot ze te gaan varen. Toen gebeurde het ongeluk waarbij Lizzy onder het ijs belandde. Raya komt dan terug van haar reis. Ze schrijft daarover in een brief aan Gideon: “Een moeder is nooit meer soeverein, nooit meer autonoom. Wat ervoor in de plaats komt is een overgave, een offerbereidheid die alle menselijkheid overstijgt.” Bladzijde 215
Een ander thema is het vaderschap. Vooral het verschil tussen het moeder- en vaderschap wordt uitgebreid in dit boek besproken, geanalyseerd en bediscussieerd. Voor vrouwen is het makkelijker om liefde te voelen voor hun kind omdat een moeder al negen maanden met een kind heeft geleefd. Voor vaders is dat heel anders. Voor Gideon duurt het ook even voordat hij echt van zijn dochter gaat houden. Met het ouderschap komt ook het thema vader-dochter- en moeder-dochterrelatie naar voren. Dit komt overeen met het thema in De Passievrucht van Karel Glastra van Loon. Ook daar is het thema vader-zoonrelatie een rode draad in het verhaal. Ook het thema waarheid tegenover verbeelding speelt een grote rol. Raya Mira noemt zichzelf een leugenaarster. Gideon eist van Raya als ze trouwen dat ze stopt met liegen. Na haar verdwijning gaat Gideon op zoek naar de reden van die verdwijning en naar hun verleden. Hij wil weten wat echt geweest is en wat gelogen, of alles geweest is zoals hij het in zijn hoofd had. Dit is de zoektocht naar de onbekende bestemming, de zoektocht naar de waarheid. Meestal levert dit thema spanning op doordat je naar een ontknoping toeleeft. In Met onbekende bestemming had ik dat gevoel niet. In Met onbekende bestemming wijkt het sujet af van de fabel. Het verhaal is niet chronologisch verteld. Het verhaal begint met de verdwijning van Raya. Daarna wordt er door Gideon teruggekeken op hun verleden, maar ook dat is niet chronologisch verteld. In het verhaal is een ik-verteller aanwezig. Meestal is dit Gideon. Dit is verwonderlijk omdat het hoofdthema van het verhaal toch het omgaan met het moederschap is. In de briefjes en op het eind de lange brief van Raya komen haar gedachten en gevoelens naar voren. Op die momenten is zij de ik-verteller. Beschrijf hoe je het boek in verband kunt brengen met economische en sociologische aspecten van literaire teksten en het literaire bedrijf. Het heeft even geduurd voordat er in Nederland literaire teksten verschenen van het boek Met onbekend bestemming van Maya Rasker. Pas nadat het boek plotseling voor veel geld, honderdduizend gulden, aan Amerika was verkocht, kwamen de literaire teksten op gang. Recensenten werden toen pas nieuwsgierig hoe goed het boek was dat voor zoveel geld aan Amerika werd verkocht. Dit wordt ook in de recensie beschreven. Meestal wordt een boek een succes door goede recensies, een literaire prijs, gepaard met veel geld en televisieaandacht, mond-tot-mondreclame of een mediagenieke auteur. Dit alles is niet het geval geweest bij Met onbekende bestemming van Maya Rasker.
Beschrijf aan de hand van zelf gekozen secundaire literatuur de visie van de auteur op de relatie literatuur en maatschappij en geef vervolgens beargumenteerd weer hoe je die visie in verband kunt brengen met het boek. In de secundaire literatuur komt niet duidelijk naar voren wat de visie is van Maya Rasker op de relatie literatuur en maatschappij. Ik denk dat Rasker wel een relatie tussen literatuur en maatschappij wil bereiken. Ze schrijft over een onderwerp, het moederschap, wat voor veel vrouwen herkenbaar is. Ik denk dat ze het boek geschreven heeft omdat ze vindt dat vrouwen te makkelijk denken over het ouderschap. Ze denken dat het, naast de poepluiers, allemaal heel leuk is om een kind te hebben. Rasker laat in dit boek zien dat er meer bij komt kijken. Niet alleen de thuissituatie verandert, maar jij zelf ook. Je bent moeder en dat ben je altijd en overal. Daar kom je niet meer onderuit. Dit moederschap werd Raya teveel, ze vermoorde daarom haar dochter Lizzy en verdween spoorloos. Leg beargumenteerd uit hoe je het boek in verband kunt brengen met maatschappelijke kwesties en veranderingen in de naoorlogse maatschappij (taboes, multiculturele maatschappij, feminiseringsgolf enzovoort). In de naoorlogse maatschappij zijn er meer vrijheden voor de vrouw door de tweede feminiseringgolf. Voor die tijd was het ondenkbaar dat de vrouw haar dochter zou achterlaten bij haar man en daarmee haar huishoudelijke taak zou opgeven. De vrouw had dikwijls geen baan, maar zorgde voor het huishouden en daarmee voor de kinderen. In dit verhaal gaat Raya een tijd varen om aan het moederschap te ontsnappen. Hiermee laat ze het ouderschap over aan Gideon. Dit was voor de feminiseringgolf ondenkbaar. De rolpatronen worden dus omgedraaid. Zoek een recensie over het gelezen boek en bepaal het waardeoordeel van de criticus. Geef vervolgens beargumenteerd aan in hoeverre je het met de criticus (on)eens bent. In de recensie van Pieter Steinz in het NRC Handelsblad staat geschreven dat de recensent het verhaal in ‘aansprekend proza, dat met sierlijke zinnen paart aan een melancholieke ondertoon.’ Zoals bij de vijf verhaalaspecten al te lezen valt, vond ik het taalgebruik niet erg aantrekkelijk. Met de melancholieke ondertoon van Pieter Steinz ben ik het eens, maar ik vond het verhaal niet in aansprekend proza geschreven. De zinnen noemt hij sierlijk, ik vind ze lang en omslachtig. Pieter Steinz vergelijkt Met onbekende bestemming met het boek De Passievrucht, die ik voor mijn negende boekverslag gelezen heb. Hij schrijft dat de boeken aan elkaar doen denken. Ik ben het met hem eens wanneer hij zegt dat beide boeken gaan over een familiegeheim. Ook meent hij dat in beide boeken ‘wetenschappelijke terzijdes die het verhaal onnodig vertragen’ voorkomen. Hier stem ik mee in. In de Passievrucht wordt inderdaad veel gebruikt gemaakt van sociobiologische en genetische termen en passages. Daar heb ik toen vaak overheen gelezen. In Met onbekende bestemming komen ook van die vertragingen voor. Dit keer met inzichten uit de psychologie. Deze zijn niet apart aangegeven, het zijn geen stukjes tekst, maar ze zitten in de tekst, de herinneringen van Gideon verbonden. Hierdoor moet je de psychologische en filosofische passages wel lezen. Ik heb ook nu weer over de meeste gedichten en zinnen van dichters heen gelezen. Ik vond het geen geweldig boek maar Met onbekende bestemming is inderdaad, zoals Pieter Steinz zegt, een ontroerende psychologische roman. · Secundaire literatuur: Eerste druk 2000, literair jaarboek van Nederlands proza. Holten 2001 · Recensie: Pieter Steinz, Van liefde alleen kun je niet leven. In: NRC Handelsblad. 17 oktober 2000
Beargumenteerd Eindoordeel
Het boek Met onbekende bestemming heeft niet zoveel indruk op me gemaakt. Ik had een spannend boek verwacht waarin gezocht werd naar de reden van het plotseling verdwijnen van Raya. Die zoektocht kwam er wel, maar ik vond hem niet spannend, hij maakte je niet zo nieuwsgierig dat je het boek in één keer uitleest. Daarnaast vond ik het taalgebruik niet fijn om te lezen. In het boek komen veel uitgebreide vergelijkingen voor, er worden moeilijke woorden gebruikt en er komen regelmatig gedichten en uitspraken van bekende dichters zoals Rainer Maria Rilke en Salvatore Quasimodo. Dit vertraagt het verhaal. Ik heb meestal over deze gedichten en regels heen gelezen. Ik vond het verhaal te filosofisch. Er wordt in het boek, naar mijn mening, teveel gebruik gemaakt van vergelijkingen met de fotografie en met het schrijverschap. De fotografie staat voor de waarheid en het schrijverschap voor de verbeelding. Dit is de tegenstelling tussen Gideon en Raya. Ik werd hier echt een beetje gek van. Ik vind het fijner een verhaal te lezen dat nuchter en duidelijk geschreven is. Net zoals de gedichten, vertragen deze vergelijkingen het verhaal. De thema’s van het verhaal vond ik op zich wel interessant. Er zijn al veel boeken met dezelfde thema’s als Met onbekende bestemming, maar ik vond de manier waarop deze thema’s in het boek naar voren komen origineel en verrassend. Het was voor mij moeilijk om me te identificeren met de personen in het verhaal. Dit maakte het lezen van het boek waarschijnlijk minder leuk. De personages zijn wel levensecht maar ik vond vooral het personage Raya wat overdreven. Ik kan me inbeelden dat het krijgen van een kind niet niks is, maar om het dan te vermoorden gaat mij weer wat te ver. Ik kan me voorstellen dat moeders het wel een leuk boek vinden. Zij zullen de gevoelens van Raya vast begrijpen en zich er misschien mee identificeren. Ik, gelukkig, niet en daardoor werd het lezen een stuk minder leuk. In de Passievrucht zitten ook personages waarmee ik me niet kan identificeren, een vader die op zoek gaat naar de echte vader van zijn zoon. Maar Karel Glastra van Loon schrijft het boek wel zo dat het voor de lezer makkelijker is om mee te voelen en leven met het personage. Dit kon ik in Met onbekende bestemming niet. Ik vond het geen geslaagd boek, maar ik kan wel begrijpen dat anderen het een geweldig boek vinden. Citaten In het onderstaande citaat is Gideon aan het praten met zijn vriend Jelle en vergeet Lizzy even. Dit vind ik onbegrijpelijk. Ik snap niet dat je als vader je vierjarige dochter alleen laat, en al helemaal niet bij water. “’Shit! LIZZY!’ (Hoe lang ben ik weg geweest? Een kwartier, tien minuten misschien? Waarom denk ik dat een kind van vier zich wel weet te redden? Waarom is er niemand in deze godvergeten buurt? Waarom ben ik niet bij haar gebleven?Hoeveel dagen vries het al? Hoe sterk is het ijs?)” Bladzijde 131
Het volgende citaat, is de gebeurtenis die het meest indruk op me heeft gemaakt en moeilijk voor mij is om te begrijpen. “Bij de eerste zonnestralen werd ik wakker. Ik moet hebben gehuild, het kussensloop was doorweekt. Ik heb het hoofdkussen eruit genomen en ben om mijn dochter gaan liggen. Ik gaf haar een lange kus, daarna drukte ik het kussen over haar slapende gezicht even was er verzet, met mijn volle gewicht drukte ik mijn lichaam op het kleine lichaam dat uit mij geboren was-toen was het stil. Ze zou voor altijd bij me zijn.” Bladzijde 216