Lijmen / Het been door Willem Elsschot

Titel Lijmen / Het Been Elsschot en Laarmans Elsschot geeft de personages de gestalten van zelfstandige Vlamingen die ervoor uit willen komen dat ze Frans kunnen. De advertenties waren in het Frans en het tijdschrift zelf ook. De gebeurtenissen in Lijmen worden chronologisch verteld. Bij het vertellen van zijn verhaal gebruikt Laarmans zowel tijdsversnellingen als tijdsvertragingen. In het hoofdstuk 'Incasseren' hebben we te maken met een tijdsversnelling: Laarmans en het geld in zes maandelijkse termijnen. Om het hoofdstuk te lezen, hebben we uiteraard geen zes maanden nodig, dus tijdsversnelling. Wanneer we nagaan hoeveel tijd er verloopt vanaf de ontmoeting tussen Laarmans en Boorman komen we op een week of drie. Dit komt ongeveer overeen met de leestijd, hier hebben we een tijdsvertraging. Er wordt ook gebruik gemaakt van flash-backs. Bijvoorbeeld op p. 8. Hier legt de anonieme ik-verteller uit hoe Laarmans er vroeger uitzag. Hoeveel tijd Het Been in beslag neemt is niet echt duidelijk. Waarschijnlijk een half jaar tot een jaar. Het hele boek beschrijft een periode van ongeveer tien jaar. Dit kunnen we besluiten uit 2 zaken. Ten eerste: de anonieme ik-verteller, die reeds voorkomt in het eerste hoofdstuk, komt terug in het laatste hoofdstuk. Hierin zegt hij:" … ik zag hem terug zoals ik hem jaren gelden gekend had…" Zowel Lijmen en Het Been hebben een kaderverhaal. In Lijmen neemt het kaderverhaal 2 bladzijden in beslag. In die 2 dagen ontmoet de anonieme ik-persoon Laarmans en vertelt hij zijn verhaal. In Het Been neemt het kaderverhaal ook enkele dagen in beslag. De ontmoeting op een namiddag en het verhaal van Laarmans daarna. Het verhaal van Laarmans in Lijmen speelt zich of in 1922 - 1923. Op het contract met Korthals staat de datum 15 september 1922. Het kaderverhaal speelt zich 10 jaar later af. Het Been situeert zich in de jaren 20 of 30 (van deze eeuw). Wanneer we naar Elsschots' werk kijken zien we dat er (sterke) aanwijzingen zijn dat hij zich achter zijn personages verstopt. Dit kunnen we afleiden van een artikel uit Revue Continentale Illustrée. Hierin wordt Willem Elsschot beschreven als student aan de handelshogeschool. Deze beschrijving komt overeen met de beschrijving van Laarmans in Lijmen. Het valt op dat hij ook in de boeken die hij tussen Lijmen en Het Been schreef, het personage Laarmans gebruikt. (Kaas, tsjirp, pensioen) In Het Been zijn er weinig biografische elementen terug te vinden. Het huwelijk van Laarmans met een meisje waar hij een kind van heeft, is daar één van. Het Been is geschreven om een verband te leggen tussen de Laarmansen uit de verschillende boeken. Laarmans is een verteller, hij vertelt zijn verhaal in de ik-vorm. Er zijn twee 'ikken': een vertellende en een belevende ik. Doordat de afstand tussen het vertellend-ik en het belevend-ik zo groot is (p. 14), en er 10 jaar tussen de gebeurtenissen en het verhaal zit, vertoont Laarmans een zekere tweeslachtigheid. Laarmans heeft in Lijmen het geloof in zijn vroegere idealen verloren. Hij neemt Boorman als ideaal en kijkt meedogenloos toe hoe deze slachtoffers maakt. Tien jaar na hun ontmoeting blijkt Laarmans een Boorman geworden te zijn. Laarmans is het belangrijkste personage. Hij maakt een ontwikkeling door, van voorvechter van de Vlaamse beweging evolueert hij tot handlanger van Boorman. In Het Been heeft Laarmans aan de zaak Lauwereysen een slecht geweten overgehouden maar hij is niet in staat om zoals Boorman zijn schuld goed te maken. Hij is schuldbewust maar probeert die schuld van zich af te schuiven. Boorman De relatie tussen Boorman en de 'Galeries Internationales' kan gezien worden als een soort van schuldeiser - schuldenaar relatie. Deze Galeries blijkt bij Boorman in het krijt te staan en de directeur wordt daar voortdurend aan herinnerd bij het zien van de grote stapel tijdschriften in de hoek van zijn kamer. Boorman vindt het daardoor ook heel normaal dat hij zomaar een kaartje 'Bon pour un costume' kan schrijven vooraleer hij zijn secretaris op weg stuurt om zo de schuld van Galeries Internationales in natura af te lossen. In Boorman zien we eerder een profetisch figuur. De manier waarop Boorman zijn Wereldtijdschrift 'verkoopt' aan zijn klanten kan vergeleken worden met de Bijbel. Het evangelie wordt verkondigt door profeten zodat iedereen het kan horen. Boorman kan dus vergeleken worden met een cynische profeet omdat hij overal reclame maakt voor zijn tijdschrift, maar op zijn eigen 'achterbakse', cynische manier. In zijn kantoor hangen allerlei leuzen (p. 18-19), dit doet denken aan de manier waarop Christus de Joden probeerde te bekeren. Hij houdt zich echter niet aan die regels, hij is een hypocriet die de mensen warm maakt voor zijn ideeën zonder er zelf in te geloven. Boorman neemt de teugels in handen, hij is de baas, hij beslist wat er gaat gebeuren. Hij lijkt een sterk figuur te zijn, die tegen elke situatie opgewassen is (zo wordt hij voorgesteld in Lijmen). In Het Been echter zien we dat dit niet waar is. Hier wordt hij geplaagd door een schuldgevoel. Een mogelijke oorzaak hiervan is de dood van zijn vrouw. Boorman wordt op het einde van het boek terug een lijmer, hij gaat mensen omkopen. Terwijl Laarmans het licht gezien heeft. Laarmans trekt zich terug in zijn familie en laat het leven zijn loop nemen. Laarmans gelooft in de mens, hij wordt niet zoals Boorman, hij is geen lijmer. Boorman is de vertegenwoordiger van de zakenwereld. Hij buit de zwakkeren uit. Boorman is in Lijmen de sterke, hij geeft aan Laarmans de opdracht zijn pijp te vertrappen omdat dit een teken van zwakheid is. Boorman probeert van Laarmans een opvolger te maken. Op het einde ven Lijmen distantieert Laarmans zich van zijn jeugdpoëzie. Boorman en Laarmans lijken in hun handelen op elkaar en denken vrijwel identieke personen geworden te zijn.
Centrale thema Het centrale thema waarover het verhaal, zowel in Lijmen als in Het Been, gaat, kan als volgt geformuleerd worden. Een dichter zoals Laarmans, een gevoelsmens, moet wil hij succes hebben, alle gevoelens van medelijden met zijn 'slachtoffers' aan de kant kunnen schuiven. Met andere woorden: de wereld van een dichter laat zich niet mengen met de wereld van een zakenman. Dit centrale thema wordt ons goed duidelijk gemaakt doorheen het ganse verhaal, maar vooral de overgang van Lijmen naar Het Been. In Lijmen heeft Laarmans medelijden met Mevrouw Lauwereyssen en wil haar zelfs sparen door de laatste betaling te weigeren. In Het Been heeft hij heet vak van het lijmen onder de knie door Boorman als opvoeder te aanvaarden en een soort van Boorman te worden. Hier echter zit Boorman met gevoelens van medelijden. Wanneer deze weggewerkt zijn, betekent dit mede het einde van Laarmans' carrière. Dit is dan ook het centrale thema in Lijmen. Het centrale thema in Het Been: een goed zakenmans zijn is onverenigbaar met een goed mens zijn. In dit deel krijgt Boorman te maken met schuldgevoel, hij probeert zijn schuldgevoel weg te werken, maar maakt daardoor verlies. Laarmans daartegen doet niets aan het schuldgevoel. In Lijmen is het vereenzelvigen van Laarmans met Boorman een rode draad in het verhaal. Juist op het moment dat Laarmans neerslachtig en lusteloos denkt over de toekomst is Boorman daar. Hij geeft Laarmans nieuwe moed en een nieuwe identiteit. Op p. 14: 'Wat had die vent reeds een invloed op mij…' Laarmans volgt Boorman zonder na te denken omdat hij niet goed weet wie hij is, hij is op zoek naar zijn eigen persoonlijkheid. Boorman geeft Laarmans de opdracht te doen wat hij doet: op zijn manier (p. 15). Laarmans gehoorzaamt zonder tegenpruttelen, hij ziet in Boorman een nieuwe leider. Maar in Het Been gaat Laarmans zich systematisch van Boorman distantiëren. Daarvan zijn in het boek drie duidelijke voorbeelden te vinden. Het eerste voorbeeld vinden we bij Jan, zijn neef. Laarmans vertelt hem het verhaal van de firma Lauwereysen en betrekt alleen Boorman in het verhaal. Hij geeft Boorman alle schuld. (p. 118) Het tweede voorbeeld vinden we wanneer Boorman in de boeien geslagen wordt in 'de verkoping'. Een vrouwtje wijst op Laarmans en zegt: 'die zat ook in het komplot' waarop 'ze zich in de menigte gaat verschuilen'. Nadat Boorman terug lijmer is geworden op p. 238 stuurt Laarmans zijn contract zonder enige commentaar terug. Dit was het laatste voorbeeld. Willem Elsschot en zijn werk Autobiografisch geschreven: In zijn biografie verwijst Willem Elsschot naar zijn literaire werk, waarin hij een bepaalde fase uit zijn leven beschrijft. Hij benadrukt daarbij de autobiografische kant van zijn literatuur: dat wijst erop dat zijn verhalen louter en alleen op de werkelijkheid steunen. Toch zijn zijn verhalen geen verslag van eigen ervaringen: het zijn wel degelijk geiten en ervaringen uit zijn eigen leven maar met ervaringen van anderen herleid tot een nieuwe werkelijkheid die de lezer moet overtuigen. (zie ook Laarmans en Elsschot) Karakters: Willem Elsschot laat Boorman blijk geven van zijn ongeloof in oprechtheid en onbaatzuchtigheid bij de motieven en daden van mensen, Boorman doet dit echter niet om te psychologiseren, maar om van dit psychologisch inzicht gebruik te maken om zijn doel te bereiken. Laarmans is een typisch voorbeeld van een meeloper, hij blijft dan ook in onvrede leven met zichzelf. Humor: Cynisme treft men in alle werken, dus ook in Lijmen/Het Been, van Willem Elsschot aan. Het cynisme is hier een afreageren van een gekwetste overgevoeligheid, bij de aanvang is de toon romantisch en stroef van vorm en later krijgt de toon via de aanwezigheid van ironie meer weg van cynisme. Willem Elsschot maakt veelvuldig gebruik van metaforen. Vaak werkt dit humoristisch of ironisch. Bijvoorbeeld in Lijmen, bij de beschrijving die de werksmit aanneemt voor een foto van het wereldtijdschrift: "Met zijn afgematte ogen en hangende knevel stond het mannetje daar, knikkend onder zijn zware moker, als een nieuwe Christus onder zijn kruis." Ook in Het Been stuit de lezer vaak op metaforen. Zo vergelijkt Laarmans zijn neef Jan met een orkestmeester en wordt zijn gedekte tafel beschreven als "een tafel voor het laatste avondmaal." Willem Elsschot vergelijkt alledaagse gewone zaken met grote gebeurtenissen of grote personen. Dit geeft een ironisch humoristisch effect. Samenvatting Het boek Lijmen, Het Been bestaat uit twee grote delen: Lijmen en Het Been. Wanneer Laarmans terug komt van een optocht voor de Flaminganten ontmoet hij Boorman. Deze stelt hem voor bij hem in dienst te komen en een echte lijmer van hem te maken. Laarmans zwijgt en praat slechts wanneer hij moet. Boorman wordt bedrogen vanuit Gent door Korthals, deze wil zijn schoonzuster balsemen en transporteren. Dit kost hem natuurlijk ongelooflijk veel geld. Maar Boorman vindt er iets op. Hij verkoopt Korthals 10000 exemplaren van het wereldtijdschrift voor handel en Industrie. Zo is hij van zijn schuld verlost. In het hoofdstuk Business legt Boorman, Laarmans uit, wat het wereldtijdschrift eigenlijk is, niets. De eerste gelukte gezamenlijke lijmpoging van Laarmans en Boorman wordt ondernomen bij de firma Lauwereyssen die gespecialiseerd is in het vervaardigen van degelijke keukenliften. Mevr. Lauwereyssen tekent voor 100000 exemplaren, dit kan ze natuurlijk nooit betalen. Laarmans krijgt de opdracht van Boorman om de maandelijkse termijnen te incasseren. Het Been: Tijdens één van de maandelijkse bezoeken van Laarmans en Boorman op de markt bij Mevr. Lauwereyssen lopen ze haar letterlijk omver. Hij ziet haar geamputeerde been en wordt geconfronteerd met een schuldgevoel. Hij wil alles doen om ervan af te geraken. Wanneer hij Mevr. Lauwereyssen een credit nota aanbied verwerpt zij het aanbod, ze weigert iets van Laarmans of Boorman te ontvangen. De firma Lauwereyssen gaat failliet en wordt openbaar verkocht. Wanneer Boorman zijn exemplaren van het wereldtijdschrift terug wil kopen voor 350000 BEF wordt hij gearresteerd, veroordeeld en in een gasthuis gestopt. Neef Jan haalt Boorman uit het gasthuis. Laarmans huwt en nodigt Boorman uit op de ceremonie. In de pastorie treft Boorman Mevr. Lauwereyssen aan die eindelijk het geld in ontvangst neemt. Ze beloont hem met een zoen. Beoordeling Ik vond het boek heel saai om te lezen. Vaak waren er veel en lange beschrijvingen. Het thema sprak mij helemaal niet aan, dat is iets voor volwassenen, wij houden ons nu nog niet bezig met iemand aan te lijmen. Er staan geen moeilijke woorden in, maar de zinsconstructies zijn soms uit de oude tijd. Dat bemoeilijkt ook het lezen. Ik zou het boek aan niemand aanraden, het is echt ouderwets!!