Kreutzersonate door Margriet de Moor

1. Technische gegevens Margriet de Moor, Kreutzersonate, 1e druk 2001 2. Motto en opdracht ‘De plicht van de kuisheid houdt nogal wat in. Willen wij dat onze vrouwen hun bereidwilligheid intomen? Ik zie geen huwelijken sneller de mist ingaan en mislukken dan wanneer ze gericht zijn op schoonheid en amoureuze verlangens. Er zijn steviger en duurzamer fundamenten nodig, en een oplettende blik; dat onbekookte gedrag is nergens goed voor’ (Michel de Montaigne) In dit motto komen tot uitdrukking de jaloezie en blindheid van de criticus Van Vlooten. De musicoloog, die Van Vlooten meerdere malen ontmoet op de vlieghaven, verwacht dat de relatie tussen Van Vlooten en de violiste is afgelopen, nadat zijn vrouw is vreemdgegaan en hij door jaloezie zelfs een moord op haar wilde plegen. Ze wilde toen van hem scheiden. Wanneer de musicoloog na zestien in het vliegtuig op het overlijdensbericht van de violiste Suzanna Flier stuit, blijken de criticus en de zijn vrouw toch nog al die tijd bij elkaar geweest te zijn. Het huwelijk was niet gebaseerd op schoonheid en amoureuze verlangens, maar op steviger en duurzamere fundamenten, die de blinde Van Vlooten nodig heeft om zijn weg te vinden in het leven. Hij kon immers alleen weten hoe zijn geliefde eruit zag, door de beschrijvingen die hem gegeven werden. 3. Verklaring van titel en ondertitel Kreutzersonate is gebaseerd op de structuur van het verhaal van Tolstoj. Hierin werd een buitenechtelijke romance beschreven, zinspelend op de gevaarlijke krachten van muziek. Hij baseerde zijn verhaal op de Kreutzersonate (voor viool en piano) van Beethoven. Janáçek baseerde zijn strijkkwartet – de Kreutzersonate – op het verhaal van Tolstoj. Margriet de Moor gebruikte Janáçeks Kreutzersonate in haar verhaal. Suzanna Flier, een oude kennis van de musicoloog, is de eerste violiste van het Schulhoff Kwartet, die het strijkkwartet van Janáçeks Kreutzersonate gaan opvoeren op een masterclass voor strijkkwartetten in het Château Mähler-Bresse in Bordeaux. Via de musicoloog ontmoetten de blinde muziek criticus en de violiste elkaar hier. De musicoloog beschrijft haar levendig aan Van Vlooten en tijdens de uitvoering van het stuk wordt hij tegen wil en dank in verliefd op haar. Hij liet zich door de muziek imponeren. Ze gaan trouwen. Wanneer Van Vlooten vermoedt dat zij een buitenechtelijke relatie heeft, ze heeft het echter nooit helemaal bevestigd, neemt jaloezie de touwtjes in handen. Hij beraamt zelfs een moord op zijn vrouw. Het slaagde er zelfs bijna in, maar de violiste kreeg hem op tijd in de gaten. Ze wilde van hem scheiden. Uiteindelijk verneemt de musicoloog via het overlijdensbericht in de krant dat ze nog jaren, tot aan haar dood, bij elkaar zijn gebleven.
4. Soort literatuur Het boek is een liefdesverhaal geïnspireerd op muziek. 5. Structuur De structuur van het boek is duidelijk, hoewel het niet-chronologisch verteld is. Het boek begint tien jaar na de eerste ontmoeting van Van Vlooten en de musicoloog op Schiphol. De lezer komt ook het gesprek tussen die twee van tien jaar geleden te weten, ze ontmoetten elkaar destijds voor de eerste keer in het vliegtuig en op de luchthaven in Brussel. Hier vertelt Van Vlooten dat hij zijn schotwond overleefde na een mislukte poging om zich te doden, nadat zijn grote geliefde hem in de steek liet. Als gevolg werd hij blind. Vervolgens gaat het verhaal verder met de masterclass voor strijkkwartetten in Bordeaux, waar beide naar toe gingen. Hier ontmoette de musicoloog een oude kennis, de violiste Suzanna Flier, en bracht haar in contact met de criticus Van Vlooten. In Bordeaux werd het begin van hun relatie gelegd. De musicoloog ging naar Bordeaux om de lessen van Eugene Lehner bij te wonen, Suzanna Flier zat in zijn masterclass. Ook laat het verhaal enkele gesprekken horen, die destijds op het vliegtuig naar Bordeaux werden gevoerd tussen Van Vlooten en de musicoloog. Dit zijn enkel flash-backs. Het gesprek op de luchthaven tien jaar later komt er af en toe tussendoor, met enkele taferelen die op de luchthaven plaatsvinden. Van Vlooten vertelt nu over het verloop van zijn relatie met Suzanna vanaf hun ontmoeting in Bordeaux. Ze wil van hem scheiden. Dit is hoofdstuk 1 tot en met 16. Het boek eindigt nog eens zestien jaar later, wanneer de musicoloog in het vliegtuig het overlijdensbericht van Suzanna Flier leest in de krant en hij tot de conclusie komt dat ze toch nog al die tijd bij elkaar zijn gebleven. 6. Samenvatting van de inhoud De musicoloog loopt op Schiphol de blinde muziekcriticus Marius van Vlooten opnieuw tegen het lijf. Tien jaar eerder waren zij elkaar toevallig tegengekomen. Ze zaten naast elkaar in het vliegtuig en brachten de tijd samen door tijdens het wachten op hun vlucht naar een masterclass in Bordeaux. De musicoloog ging hierheen omwille van een studie. Hij wilde hiervoor de lessen van Eugene Lehner bij wonen. De vlucht werd telkens uitgesteld. Van Vlooten vertelde hem hier dat hij zijn blindheid te danken had aan het feit dat hij zich na een verloren jeugdliefde door zijn hoofd had geschoten. Sindsdien was hij nooit meer verliefd geworden. Hij zag telkens het gezicht van Ines, zijn jeugdliefde, voor zich, waardoor het onmogelijk was om van iemand anders te houden, ook al miste hij haar niet meer. Aangekomen in Bordeaux zag de musicoloog een oude kennis terug, Suzanna Flier, de eerste violiste van het Schulhoff Kwartet, die het strijkkwartet van Janáçeks Kreutzersonate gingen opvoeren. De musicoloog schetste Van Vlooten een levendig portret van haar. Ook stelde hij haar aan de criticus voor en zodra hij haar hoorde spelen, werd hij tegen wil en dank in opnieuw verliefd. De violiste toonde in het begin niet meer dan oppervlakkige interesse, maar naarmate dat de criticus steeds meer moeite deed om met haar in contact te komen, begon ook zij hem steeds leuker te vinden. Nadat de masterclass was afgelopen gingen ze nog een museum bezoeken in Bordeaux. Van Vlooten kenden nog enkele schilderijen die hij vroeger had gezien. Ook was hij zelfs in haar kamer geweest toen zij naakt een vogel probeerde te bevrijden, waardoor zij zelf door het raam naar beneden viel. De musicoloog had achteraf nooit het vervolg van de verliefdheid vernomen. Pas tien jaar later op schiphol kreeg hij het verloop van de relatie te horen. Ook toen werd hun vlucht voorlopig uitgesteld. Van Vlooten vertelde dat Suzanna Flier hem net twee weken daarvoor had verlaten. Ze waren na de masterclass in Bordeaux gaan samenwonen in Wassenaar en hadden zoontje gekregen. Suzanna trad regelmatig op met haar strijkkwartet. Op den duur werd Marius jaloers op een van haar mannelijke collega's, de altviolist Emile Bronckhorst. Zelfs zei hij dat zijn jaloezie hun relatie kapot maakte
Het vliegtuig van de twee mannen vertrok uiteindelijk en onderweg vertelde Van Vlooten verder over de fatale afloop van zijn relatie. Zijn jaloezie uitte zich na een tijd in het bedenken van extreme plannen, om een eind aan het leven van Suzanna de maken. Regelmatig wilde hij naar een appartementsgebouw in aanbouw toe, om de trappen te beklimmen en de zeewind te voelen op het balkon waar nog geen omheining op was gebouwd. Zijn zwager was hier de projectontwikkelaar en had hem op het idee gebracht om er eens een kijkje te gaan nemen. Het gebouw kon hem nog van pas komen bij een van zijn plannen. Hier, boven op het gebouw, bedacht hij dan ook dat hij Suzanna met liefde een duwtje zou kunnen geven, waardoor ze te pletter zou vallen. Ondertussen ging het leven gewoon door. Uiteindelijk nam hij zijn vrouw dan ook mee om het plan uit te kunnen voeren. Boven aangekomen merkte zij echter al zijn gespannenheid en vroeg zich af wat er met hem aan de hand was. Zijn blik verraadde hem en Suzanna vluchtte naar beneden en zonder nog iets met hem te maken te hebben. Samen met hun zoontje verliet de violiste hem. Zestien jaar nadat de musicoloog dit verhaal hoorde, zag hij in de krant in het vliegtuig de overlijdensadvertentie van Suzanna Flier. Zij was omgekomen bij een vliegtuigongeluk. In de advertentie stonden haar gezinsleden vermeld: Marius van Vlooten en hun drie kinderen. Blijkbaar waren ze toch weer bij elkaar teruggekomen. 7. Tijd De verteltijd is 141 bladzijden, de vertelde tijd is 26 jaar. Het verhaal is niet-chronologisch verteld. Er zijn heel veel flash-backs. Dit om te laten zien hoe het met Van Vlooten verlopen is en zijn relaties met de violiste en de musicoloog duidelijk te maken. 8. Ruimte Het studentenhuis van Van Vlooten in Leiden, geeft een rommelige indruk, wat goed bij de relaties past die hij daar destijds heeft gehad. In Wassenaar stond het ouderlijk huis van Marius Van Vlooten stond. Later ging hij hier ook met Suzanna wonen. Hier konden ze de zee niet horen, maar wel de zeewind voelen. Dit gaf hem een rustig en vertrouwt gevoel, wat het voornaamste is voor de blinde man om goed te kunnen functioneren
De luchthaven, een plaats van komen en gaan. Hier ontmoeten Van Vlooten en de musicoloog elkaar. Ze gaan iets drinken in de bar en voeren gesprekken. Tevens nemen ze hier ook afscheid. Telkens opnieuw komt de musicoloog in aanraking met het levensverhaal van de criticus in het vliegtuig. Ze maken dan een reis door zijn leven. Zowel de musicoloog, als Van Vlooten, als Suzanne Flier, gaan naar Bordeaux, waar masterclass plaatsvond. Frankrijk heeft wel een romantisch imago, wat goed past bij het begin van de relatie tussen Marius en de violiste. Samen gaan deze twee naar een museum in Bordeaux waar de schilderijen van landschappen en portretten bekijken. Een van de schilderijen is Persephone. Later ziet Van Vlooten dit portret van een meisje met een klakwit gezicht, een paarblauwe hoed op het hoofd, in de pose van een onderwereldgodin, wel eens voor zich als hij Suzanna probeert voor te stellen. Hij was namelijk het portret van zijn vrouw langzaam aan het verliezen en wilde haar zelfs naar de onderwereld hebben. Volgens Marius zet het beeld de tijd immers stil, hij kan zich dan ook nog steeds veel schilderijen herinneren die hij vroeger wel eens gezien heeft.
9. Figuren Marius Van Vloten was een getalenteerd en rijk opgevoed kind geweest. In navolging van zijn ouders die veel buitenlandse vrienden hadden en vaak op reis gingen, sprak hij vloeiend zijn drie vreemde talen en was hij thuis in de theaters en concertzalen van Londen, Parijs, Wenen en Berlijn. Hij had zich in verband met de abstracte bestemming dat hij een groot man zou worden en in weerwil van welk in hem schuilend talent dan ook als student in de rechten laten inschrijven in Leiden. Hier kreeg hij een relatie met een studente antropologie, Ines genaamd. Marius was niet op de hoogte van de plannen die zij met haar leven had en was dan ook geheel verrast toen zij hem in de steek liet. Hij bevond zich in de twintig toen hij zich door deze ongelukkige liefde door het hoofd schoot, waardoor hij blind werd. Na een moeilijke verwerkingsperiode vond hij zijn roeping in de muziek. Hij werd een beroemde criticus. Van Vlooten ontmoette de musicoloog in het vliegtuig en wachtten samen op het vertrek van hun vliegtuig naar Bordeaux, waar ze een masterclass van strijkkwartetten gingen bezoeken. De musicoloog ging hier naartoe vanwege de lessen die gegeven werden door de beroemde musicus Eugene Lehner. De musicoloog bracht de criticus in contact met een oude kennis, Suzanna Flier van het Schulhoff strijkwartet die Janáçeks Kreutzersonate gingen opvoeren. In het Château Mähler-Bresse in Bordeaux begon hun relatie. Hoewel hij het als onmogelijk achtte, wordt hij opnieuw verliefd. Na tien jaar ontmoetten de musicoloog en Van Vlooten elkaar opnieuw op weg naar Salzburg en stelde de criticus hem op de hoogte van zijn relatie met de violiste. Ze zorgde voor stabiliteit in het leven van de criticus, maar hoewel hij vroeger altijd zei dat jaloezie hem onbekend was, werd juist hij gek van jaloezie toen hij vermoede dat zij een buitenechtelijke relatie had met de altviolist Emile Bronckhorst, steeds minder zorgvuldig stonden de dingen op hun plaats in het huis, wat juist zo belangrijk was voor de blinde man. De relatie begon uit elkaar te vallen. Van Vlooten begon een moord op zijn vrouw te beramen, maar zijn blik verraadde hem en was Suzanna’s redding. Ze wilde van hem scheiden, maar dat is uiteindelijk niet gebeurd. In het boek ontwikkelt Marius Van Vlooten zich en kan dus een karakter genoemd worden. De ander verhaalfiguren, ontwikkelen zich niet en blijven oppervlakkig, types dus. 10. Vertelwijze Het boek is geschreven vanuit de musicoloog. Hij geeft het verhaal weer met behulp van de verhalen van Marius Van Vlooten, die hem een beeld schetst van de gepasseerde ontwikkelingen. Hierdoor worden de personages levendiger. 11. Stijl Margriet de Moor schrijft met een duidelijke structuur. Er zijn veel verwijzingen naar andere muziekstukken, componisten, muziekteksten enz. Verder is er niet echt iets opvallends te vermelden. 12. Thema Een musicoloog ontmoet de blinde criticus Van Vlooten meerdere malen op het vliegveld en stelt hem, op een masterclass in Bordeaux voor, aan de eerste violiste van het Schulhoff strijkwartet die het Janáçeks Kreutzersonate daar gingen opvoeren, en wordt tegen wil en dank in verliefd op haar, iets wat hij eerst als onmogelijk achtte, ook wordt hij in deze relatie overmeesterd door jaloezie, wat hij voorheen nog nooit geweest was, waardoor hij zelfs zijn vrouw wilde vermoorden, die vervolgens van hem wilde scheiden, maar uiteindelijk verneemt de musicoloog dat ze tot aan haar dood bij elkaar gebleven zijn. Motieven: - Jaloezie. Van Vlooten beweerde eerst dat jaloezie hem onbekend was, maar in zijn huwelijk met Suzanna Flier, wordt hij toch door jaloezie overvallen en beraamd hij zelfs een moord op zijn geliefde. De violiste wil scheiden, maar zal toch tot aan haar dood bij hem blijven. - Verliefdheid. Van Vlooten beweert dat hij niet meer verliefd kan worden, sinds zijn blindheid. Tot de ontmoeting met de violiste zag hij telkens het portret van Ines voor zich, ook al miste hij haar niet meer. Na de levendige beschrijving van Suzanna, wordt de criticus opnieuw verliefd. - Blindheid. Hierdoor werd Van Vlooten genoodzaakt zijn andere zintuigen beter te gebruiken. Hij werd er zich van bewust dat zijn roeping in de muziek lag en niet in de rechten. Hij vermoede de buitenechtelijke relatie van de violiste doordat er dingen verschoven. Voorheen had alles zijn vaste plaats. Zijn relatie met Suzanna is niet gebaseerd op schoonheid en amoureuze verlangens, maar op duurzamere fundamenten, wat waarschijnlijk de redding van hun huwelijk was. - Muziek. Hier worden gevoelens, taferelen, hele verhalen vertoont. Het is persoonlijk hoe je het waarneemt. Zo is het ook het persoonlijk hoe het levensverhaal van Van Vlooten wordt opgepakt door de musicoloog. Muziek is tijdloos, zo wordt ook de Kreutzersonate telkens opnieuw gebruikt. Het stuk is gebaseerd op de structuur van het verhaal van Tolstoj. Hierin werd een buitenechtelijke romance beschreven, zinspelend op de gevaarlijke krachten van muziek. Hij baseerde zijn verhaal op de Kreutzersonate (voor viool en piano) van Beethoven. Janáçek baseerde zijn strijkkwartet, de Kreutzersonate, op het verhaal van Tolstoj. Margriet de Moor gebruikte Janáçeks Kreutzersonate in haar verhaal. Het oorspronkelijke verhaal is er nog steeds in te herkennen: (zie uitleg en beschreving over het stuk op blz 107 -108 -109 van het boek). Een mooie, concreet waar te nemen visuele, getrouwde vrouw, ontmoet een man die ook viool speelt, ze flirten, het blijft niet onschuldig, het maakt echtgenoot waanzinnig, hij valt in de klauwen van jaloezie, toenemende waanzin, getwist, geklaag, de vrouw geeft toe dat ze zo’n zekere fantasie ook in het echt zou willen bleven (gebeurt in de trein tussen Van Vlooten, die ook wat bekend, en Suzanna), het een en ander gaat vreselijk mis. 13. Bio en bibliografie Margriet de Moor werd geboren op 21 november 1941 te Noordwijk met de naam Margaretha Antoinette Neefjes. Het katholieke gezin waarin ze opgroeit, telt tien kinderen. Margriet gaat aanvankelijk naar de school waar haar ouders werken, maar in de vierde klas stapt zij over naar de HBS. Na de HBS volgt ze de zangopleiding aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Vanaf 1968 treedt ze regelmatig op als zangeres van voornamelijk twintigste-eeuws avant-garde repertoire. Aan het eind van de jaren zeventig studeert zij enige tijd klassieke talen en kunstgeschiedenis. Samen met haar man, Heppe de Moor, exploiteert Margriet een kunstenaarssalon in 's Raveland. In 1988 debuteert Margriet met de verhalenbundel "Op de rug gezien", waarmee ze in 1989 wordt genomineerd voor de AKO-literatuurprijs en won het Gouden Ezelsoor. “Dubbelportret" (1989) bevat drie novellen en was goed voor de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Met "Eerst grijs dan wit dan blauw" weet ze in 1992 opnieuw de AKO-literatuurprijs te wommem" Andere belangrijke werken: "De virtuoos" (1993), "Ik droom dus" (1995) en "Hertog van Egypte" (1996).
14. Symboliek Er zijn verschillende symoblische elementen in het boek verwerkt, zoals de viool. Dit instrument verwijst ook wel naar het vrouwelijke. Van Vlooten gaat geheel af op wat hij hoort in muziek en in beschrijvingen over haar en wordt zo verliefd op de violiste. Verder komt de musicoloog drie maal in aanraking met het verhaal van Van Vlooten in het vliegtuig. Het getal drie is een goddelijke getal omdat het verwijst naar de drie personen waaruit volgens de christelijke leer de éné God bestaat. EVALUATIE Emotief Ik zat erg goed in het boek. Net als de musicoloog luisterde ik naar het verhaal van Van Vlooten, hierdoor kon ik me niet met deze hoofdpersoon identificeren. Wel leefde ik met hem mee, of dacht ik na over zijn reacties op bepaalde omstandigheden. Het is natuurlijk logisch dat een blinde zoveel ritme in zijn leven moet hebben. Alles moet een automatische handeling worden om goed te kunnen functioneren. Ik kan het me gewoon niet voorstellen dat ik blind zou zijn en ik vroeg me dan ook af hoe ik in soortgelijke situaties zou reageren. Ik vond de beschrijvingen in het verwerkingsproces, dus toen de criticus net blind was geworden, fascinerend. Zelf ben ik toen ook meer gaan opletten op de geluiden om mij heen en herkende inderdaad de ritmes in de natuur. De musicoloog gaf voornamelijk de gebeurtenissen rond hem heen weer, zijn karakter ontwikkelde zich niet. Hij bleef een type. Daardoor werd identificeren bijna onmogelijk. Wel ben ik op zulke manier nog niet betrokken geweest bij een boek en vond het wel origineel. Esthetisch Opvallend voor mij waren de schuinsgedrukte zinnen en woorden die af en toe in het boek stonden, zoals ‘De ziel is een verschrikkelijke realiteit. Ze kan vergiftigd worden of vervolmaakt.’ (blz. 106)Deze uitspraken, verwijzingen, gedachtes, namen in de muziek, sluiten heel goed op het verhaal aan. Dit is echter bij veel andere boeken niet altijd het geval. Ze zet me nu aan het denken over de kwesties in plaats van dat ik ze als storend en afleidend ervaar. Toch weet ik niet altijd wat de schrijfster er nu exact mee bedoelt. Dit kwam vooral voor bij de verwijzingen naar muziek. Al kon ik zonder het te begrijpen het verhaal wel goed volgen. Het boek bracht de rol van muziek duidelijk naar voren en ik vind dat de schrijfster er uitstekend in geslaagd is om muziek onder woorden te brengen, hoewel het toch een heel persoonlijke zaak is. Structureel Door de niet-chronologische volgorde moest ik mijn gedachten er goed bij houden. Het zorgde ervoor dat ik goed betrokken raakte bij het verhaal, het bouwde de spanning op. Toch was het ‘Kreutzersonate’ goed te volgen, ondanks de wisselende tijdstippen en gebeurtenissen van de personen. Zo kon bijvoorbeeld het ene moment Van Vlooten aan het woord zijn over zijn leven, en ging in diezelfde passage nog de musicoloog verder met zijn gedachten over de stewardess in het vliegtuig. Dit werd duidelijk door een andere manier van schrijven bij de verschillende personages. Moreel Het boek gaf ook de extreme gedachten van Van Vlooten weer. Zo kon ik zijn gedachtegang wanneer hij zichzelf wou doodschieten niet volgen en ook zijn beramingen voor de moord op zijn vrouw vond ik te ver gaan. Zelf bleef hij zo kalm en nuchter toen hij zijn verhaal tegen de musicoloog vertelde. Toch liet hij af en toe doorschemeren dat hij wist dat de geplande moord onacceptabel was. Dit is een contrast, maar dat maakte Marius Van Vlooten juist weer een beetje meer mens.
Realistisch Zoals gezegd verwijst Margriet de Moor veel in het boek. Sommige verwijzingen ken ik, zoals de genoemde kranten. Het NRC handelsblad bijvoorbeeld, beschouw ik als een geloofwaardige bron. Hierdoor komt het gelijk geloofwaardig over, als passages versterkt worden door te verwijzen naar NRC. Ik heb nooit het idee gehad dat er in ‘Kreutzersonate’ een onwerkelijkheid beschreven werd. Alles werd duidelijk verklaard en al kon ik de gedachtegang van Van Vlooten niet altijd volgen, in het echte leven denken mensen toch ook verschillend. Intentioneel Ik denk dat het boek de belangrijke rol van muziek in het leven wilde laten zien. Muziek is een uitvlucht, een persoonlijk verhaal waar je in weg kan duiken. Dit is duidelijk naar voren gekomen en gaf het boek een extra glans. De schrijfster is er in geslaagd om muziek onder woorden te brengen en zo de gevoelens die de muziek zou oproepen als je ernaar zou luisteren, toch voelbaar te maken.