Kreutzersonate door Margriet de Moor

Hoofdstuk 1: beschrijven "Kreutzersonate", Margriet de Moor, 2001
Samenvatting Een jonge musicoloog komt op schiphol de blinde muziekcriticus Marius van Vlooten tegen. Tien jaar eerder waren zij elkaar toevallig tegengekomen, onderweg naar een masterclass in Bordeaux. Van Vlooten was blind geworden, toen hij zich na een verloren jeugdliefde door zijn hoofd had geschoten. Sindsdien was hij nooit meer verliefd geworden, tot de bewuste reis naar Bordeaux. De jonge musicoloog beschrijft voor hem tijdens die reis en het verblijf een violiste, Suzanna Flier. Hij stelt haar aan van Vlooten voor en als hij haar de eerste vioolpartij van Janáčeks strijkkwartet 'Kreutzersonate' hoort spelen, wordt hij verliefd. De musicoloog had achteraf nooit het vervolg van de verliefdheid vernomen. Pas tien jaar later, op schiphol, toen bleek dat hun vlucht voorlopig was uitgesteld, kreeg hij het te horen. Van Vlooten vertelde dat Suzanna Flier hem net twee weken daarvoor had verlaten. Ze waren na de masterclass in Bordeaux gaan samenwonen in Wassenaar en hadden een zoontje gekregen. Suzanna trad regelmatig op met haar strijkkwartet. Op den duur werd Marius jaloers op haar mannelijke collega's. Het vliegtuig van de twee mannen vertrekt en onderweg verteld Van Vlooten verder over de fatale afloop van zijn relatie. Zijn jaloezie uitte zich na een tijd in het bedenken van extreme plannen, om een eind aan het leven van Suzanna de maken. Ondertussen ging het leven gewoon door en maakte het stel plannen om in een appartement met uitzicht op zee op de bovenste verdieping van een flat te gaan wonen, die nog in aanbouw was. Regelmatig wilde hij naar het gebouw toe, om de trappen te beklimmen en de zeewind te voelen op het balkon waar nog geen omheining op was gebouwd. Hier, boven op het gebouw, bedacht hij dat hij Suzanna met liefde een duwtje zou kunnen geven, waardoor ze te pletter zou vallen. Op een dag neemt hij haar dan ook mee, om het plan uit te voeren. Boven aangekomen merkt zij echter zijn gespannenheid en vraagt zich af wat er met hem aan de hand is. Marius kijkt haar met een alles verradende blik aan en Suzanna vlucht naar beneden en wil niks meer van hem weten. Ze verlaat hem samen met hun zoontje. Zestien jaar nadat de jonge musicoloog dit verhaal hoort, ziet hij in de krant de overlijdensadvertentie van Suzanna Flier. Zij was omgekomen bij een vliegtuigongeluk. In de advertentie stonden haar gezinsleden vermeld: Marius van Vlooten en hun drie kinderen. Blijkbaar waren ze toch weer bij elkaar teruggekomen. Eerste reactie Na al een aantal boeken over muziek gelezen te hebben was ik benieuwd op wat voor manier Magriet de Moor dit thema verwerkt zou hebben. Wederom een liefdesverhaal, maar deze keer lang niet zo voorspelbaar. Zeer onverwacht zelfs, net zoals de compositie van Janáček, die blijkt hetzelfde verhaal te vertellen. Ik heb direct de muziek van Janáček op cd en als bladmuziek uit de bibliotheek gehaald, om met behulp van de analyse die de musicoloog van het stuk geeft te ontdekken waar Margriet de Moor door geïnspireerd is.
Hoofdstuk 2: verdiepen - 'Elke stap komt voort uit muziek: kleine roman van Margriet de Moor', Hans Goedkoop, NRC Handelsblad. 'Wat bezielt die man?', is volgens Hans Goedkoop de vraagt die de lezer de weg wijst door Kreutzersonate. De hoofdpersonen uit Magriet de Moors romans blijken bijna altijd mensen te zijn die zomaar, zonder reden, op klaarlichte dag hun banden met de wereld doorsnijden. De lezer gaat vervolgens op zoek naar een verklaring die er niet is. Dat maakt nou juist haar romans zo ongrijpbaar. De verbeelding staat midden in de werkelijkheid. In Kreutzersonate komt dat overduidelijk naar voren in het blind zijn van Marius van Vlooten, wiens verliefdheid uit zijn verbeelding voortkomt. Een ander sterk punt uit de roman is de tijdsvolgorde. Margriet de Moor maakt gebruikt van de omtrekkende beweging. Je vliegt als lezer kris kras door het verhaal heen zonder de samenhang uit het oog te verliezen. Zodoende ga je mee in het ritme en lijkt het verhaal muziek te zijn, schrijft Hans goedkoop. Bovendien vertelt hij dat de componist Janáček bij het schrijven van zijn Kreutzersonate geïnspireerd werd door de novelle van Tolstoj, genaamd Kreutzersonate, die weer is afgeleid van de oorspronkelijke Kreutzersonate, een werk van Beethoven. Margriet de Moors roman is dus de vierde in een rij Kreutzersonates, volgens Goedkoop een lofzang op haar voorgangers. Tenslotte benadrukt hij het opmerkelijke verschil in de beheerste schrijfstijl tegenover de extreme thematiek. Dat laatste maakt haar enerzijds een meester in het schrijven, maar anderzijds wordt het verhaal ongeloofwaardig. Daar ben ik het zeker mee eens, want de extreme gedachten van van Vlooten leken voor mij tijdens het lezen uit het niets te komen. Ze waren onbegrijpelijk en daardoor ongeloofwaardig. - 'Hineingeheimniste ontroering', Robert Anker, Het Parool. Margriet de Moor heeft behalve het thema van Tolstoj ook de muziek van Janáček en Beethoven in haar boek willen verwerken, aldus Robert Anker. Ze wekt de suggestie dat er een betekenislaag in het verhaal zit, die niet letterlijk uit te drukken is. Dat is niet toevallig overeenkomstig met muziek, die zich immers altijd abstract uitdrukt. Dit komt ook ter sprake in de roman als de musicoloog beweert dat Janáček verliefdheid, jaloezie en medelijden in zijn compositie heeft verbeeld. Schrijversinformatie Margriet de Moor werd geboren op 21 november 1941 te Noordwijk met de naam Margaretha Antoinette Neefjes. Het katholieke gezin waarin ze opgroeit, telt tien kinderen. Margriet gaat aanvankelijk naar de school waar haar ouders werken, maar in de vierde klas stapt zij over naar de HBS. Na de HBS volgt ze de zangopleiding aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Vanaf 1968 treedt ze regelmatig op als zangeres van voornamelijk twintigste-eeuws avant-garde repertoire. Aan het eind van de jaren zeventig studeert zij enige tijd klassieke talen en kunstgeschiedenis. Samen met haar man, Heppe de Moor, exploiteert Margriet een kunstenaarssalon in 's Raveland. In 1988 debuteert Margriet met de verhalenbundel "Op de rug gezien", waarmee ze in 1989 wordt genomineerd voor de AKO-literatuurprijs. Met "Eerst grijs dan wit dan blauw" weet ze in 1992 deze prijs zelfs te winnen. Hoofdstuk 3: Verwerking Ik heb Kreutzersonate vergeleken met De Koperen Tuin van Simon Vestdijk. Inhoud: Een liefde tussen een blinde muziekcriticus en een violiste, die ontstaat op het moment dat de violiste Janáčeks strijkkwartet speelt. Ze gaan samenwonen en krijgen een zoon. Op den duur kreeg de blinde muziekcriticus door jaloezie extreme plannen om zijn liefde om te brengen. Op het laatste moment ontsnapt de violiste echter en gaan ze uit elkaar. Uiteindelijk blijken ze toch bij elkaar teruggekomen te zijn. Een liefde tussen een jonge amateur-pianist en de dochter van een befaamde pianoleraar, die ontstaat op het moment dat de pianoleraar als dirigent een harmonie orkest leidt en de dochter aan het dansen is. Het duurt nog heel lang voordat ze elkaar hun liefde bekennen. Deze bekentenis leidt echter niet tot een relatie. De dochter is namelijk vol van een aantal affaires. Zelf als hij haar ten huwelijk vraagt gaat ze daar niet op in. Toch blijkt ze veel om hem te geven, want de daarop volgende nacht pleegt ze zelfmoord. Stijl: Kreutzersonate wordt verteld in de vorm van een gesprek tussen twee mensen die over het verleden praten, afgewisseld met herinneringen in de gedachten van de verteller. De Moor gebruikt een zeer beheerste schrijfstijl, niet bepaald poëtisch. Het verhaal neemt soms erg extreme wendingen neemt, die door de nuchtere manier van schrijven uit het niets lijken te vallen. De Koperen Tuin wordt verteld als beschrijving van de gebeurtenissen en de gedachten van de hoofdpersoon. Vestdijk gebruikt zeer poëtisch taalgebruik, wat goed aansluit bij het overdreven verhaal met extreme afloop.
Structuur: Kreutzersonate wordt verteld door een derde persoon, een jonge musicoloog, die buiten de liefde staat. Deze 'verteller' is wel medeverantwoordelijk voor het ontstaan van de liefde. Hij beschrijft de violiste voor de blinde en stelt ze aan elkaar voor. Het verhaal wordt niet chronologisch verteld. Bij de aanhef valt de lezer midden in het verhaal. Het gesprek in het vliegtuig waarbij herinneringen worden opgehaald worden, afgewisseld met flashbacks. Uiteindelijk komt de flashback aan in het nu als afsluiting wordt er een sprong in de toekomst gemaakt van vijftien jaar. Het verhaal speelt zich af in deze tijd en duurt vijftien jaar. Eigenlijk speelt het alleen gedurende één vliegreis en een moment vijftien jaar later. De Koperen Tuin is geschreven door de ogen van de man die verliefd is in de ikpersoon. Hij vertelt over achttien jaar van zijn leven van zijn vijfde tot zijn 23e levensjaar, met vooruitwijzingen en terugblikken. Over het algemeen is het verhaal chronologisch verteld. Het speelt zich ongeveer vijftig jaar geleden af. Dit komt doordat het boek in die tijd geschreven is. Waardering: Wat betreft de inhoud is er een duidelijk overeenkomst. Beide liefdes ontstaan, terwijl er muziek klinkt. Beide liefdes zijn niet perfect. Bij de ene uit zich dit in jaloezie en extreme gedachten, terwijl bij de andere de vrouw niet aan haar liefde wil toegeven, wat uiteindelijk leidt tot haar dood. Ook de extreme gedachten van de ene liefde riskeren de dood van de vrouw, maar daar ontsnapt zij op het laatste moment aan. De eerste liefde loopt goed af, ze leven nog lang en gelukkig, hoewel wel het moment van haar dood nog beschreven wordt. De tweede liefde loopt slecht af en is eigenlijk van begin tot eind een groot drama. De goede afloop van de eerste liefde maakt het verhaal onrealistisch, want na een moordpoging moet de liefde wel erg goddelijk zijn als de twee dan nog bij elkaar terugkomen. De slechte afloop van de tweede liefde is echter ook onrealistisch, aangezien een zelfmoord na een huwelijksaanzoek wel erg extreem is. Ik heb meer bewondering voor de nuchtere schrijfstijl van De Moor dan voor de overdreven poëtische stijl van Vestdijk, die het verhaal mooier wil maken dan het is. De Moor laat juist zien dat het verhaal geen overdreven beschrijving nodig heeft. Het is op zichzelf al een meesterwerk. De structuur van De Koperen Tuin is niet erg bijzonder. Het zou ook te veel van het goede worden als naast de overdreven schrijfstijl ook de structuur met extreme tijdssprongen en uithalen verfraaid zou zijn. Vestdijk heeft hier een goede keus gemaakt. De structuur van Kreutzersonate is juist het sterke punt van de roman. Die zorgt dat de lezer meegesleept wordt door de tijd op een soortgelijke manier als de inhoud van het verhaal dat doet. Ik vind de structuur van Kreutzersonate een knappe compositie van De Moor die goed aansluit bij de structuur van het muziekstuk waarop het verhaal gebaseerd is. Hoofdstuk 4: Evalueren Van muziekstuk tot verhaal tot muziekstuk tot verhaal. In deze roman lijkt het thema muziek in ontelbaar veel gedaantes aanwezig te zijn. Musicoloog, muziekcriticus, masterclass, violiste en het strijkkwartet zijn slechts de letterlijke verschijningsvormen van muziek. Het is een verhaal over muziek, geïnspireerd op muziek en het verhaal ís muziek, zoals Hans Goedkoop ook zei. Ik vond het bijzonder om meegesleept te worden door de muziek van het verhaal en ondertussen vol onbegrip en afkeer de extreme gedachten van van Vlooten te volgen. Het boek draagt absoluut bij aan mijn studie van de literatuur over muziek.