Beschrijving Het verhaal speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog. Erik Van Poelgeest is 18 jaar oud en woont op een klein kamertje ergens in Leiden, waar hij ondergedoken leeft voor de arbeidsdienst. Hij houdt erg van schilderen, daarom werkt hij bij jonkheer D'Ailleurs, waar hij lampenkappen beschildert. Er werkt ook een ondergedoken joods meisje, Elly. Op een dag wordt zijn vriend Peter opgepakt bij een razzia, waarbij Erik zelf nog net kan ontsnappen. Erik hoopt dat zijn vriend toch uit de handen van de Duitsers is kunnen glippen en gaat kijken op de teken- en schilderacademie of hij hem daar toevallig niet kan vinden. Er is geen enkel spoor van Peter, maar Erik vindt de academie heel interessant en besluit er zich in te schrijven. Erik heeft ook een vriendin, Ans, maar ze is Rooms-katholiek en de priester waar ze gaat biechten probeert Ans over te halen de relatie met Erik te verbreken. Uit woede verkracht Erik haar en wil niets meer van dat "moederskindje" weten. Uit pure eenzaamheid en wanhopigheid (omdat hij een groot litteken op zijn slaap heeft en hij denkt dat alle meisjes alleen maar op die grote vlek letten) vrijt hij dan maar met een tors van de godin Venus, dat zich op de schilderacademie bevindt. Enkele dagen later maakt hij kennis met een andere leerling van de academie, (Kees) De Spin. Hij is, net zoals de eigenaar van de academie, Van Grouw, een NSB-er. De Spin is een zeer eigenaardige man met heel eigenaardige gedachten; zo denkt hij bijvoorbeeld dat niet de aantrekkingskracht van de aarde, maar de kleuren ervoor zorgen dat de dingen op hun plaats blijven. Hij heeft ook een hond gehad waarvan hij erg veel hield, maar die heeft hij doodgeknepen omdat die niet wou praten… Enkele dagen later krijgt Erik te horen van zijn moeder, die met zijn vader en zijn zus in Oegstgeest leeft en hem dagelijks een pannetje eten komt brengen, dat zijn oudere broer, Frans, difterie heeft gekregen en op sterven ligt. Erik besluit hem te gaan bezoeken in het ziekenhuis en Frans sterft waar Erik bij is. Maar net voor Frans stierf, heeft hij nog zijn gebalde vuist naar Erik opgestoken, waarmee hij bedoelde dat Erik sterk moet zijn, nooit de moed op moet geven. Dit teken ontroert hem erg en hij zal dat moment dan ook nooit meer vergeten. Thuis is iedereen natuurlijk diep bedroefd dus besluit hij er weg te gaan en Elly op te zoeken. Hij vrijt een hele nacht met haar en de volgende morgen ziet hij D'Ailleurs op het toilet zitten, met zijn broek naar beneden en een prentenboek open op de bladzijde met het schilderij "de geboorte van Venus". Door dit voorval zal Erik ontslagen worden. Erik besluit De Spin nog eens te bezoeken, maar als hij er aankomt ziet hij zijn lichaam opgehangen aan een touw, hij heeft dus zelfmoord gepleegd. Erg de kluts kwijt gaat Erik terug naar de academie. Daar treft hij Van Grouw aan, bezig enkele spullen in te pakken. Hij vertelt dat hij zal vluchten omdat de Amerikanen te dicht bij komen. Hij vraagt Erik om in de academie te komen wonen en er zorg voor te dragen. Erik aanvaardt het voorstel en stelt zelf voor aan Elly om bij hem te komen wonen. Aanvankelijk wil ze niet, maar enkele weken later, als D'Ailleurs opgepakt is, vlucht ze naar de academie om er bij Erik te komen onderduiken. 's Avonds in bed vertelt Erik haar hoe hij aan het paarsachtige litteken komt (toen hij klein was heeft hij heet lood van een theepot over zijn slaap heen gekregen) en dat het stomme litteken al zijn hele leven heeft verpest. De daaropvolgende morgen, als Elly nog slaapt, vrijt Erik weer met de gipsen tors. Maar Elly betrapt hem, wordt verschrikkelijk kwaad en gooit van woede de tors stuk. Erik verliest alle redelijkheid en wurgt haar. Een tijd later hoort hij buiten opeens radio's schetteren en een fanfare tussen de huizen door trekken: de oorlog is voorbij, de Amerikanen hebben de stad bevrijd. Erik wil naar buiten gaan, maar ziet dan opeens beneden voor zijn deur drie soldaten staan. Hij denkt dat hij verraden is en dat hij alsnog opgepakt of vermoord zal worden. Hij pakt snel een antiek geweer dat in zijn buurt lag en mikt op de soldaten die naar boven komen, maar op het moment dat hij wil schieten, schiet een van de soldaten en valt Erik dood neer. Verdiepingsopdracht Voordat ik ‘Kort Amerikaans’ begon te lezen dacht ik dat het zou gaan over een verhaal dat zich afspeelde in Amerika. Maar toen ik de samenvatting op de achterkant van het boek las, bleek het verhaal te gaan over een jonge Nederlander ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Deze Nederlander, Erik van Poelgeest, was geschonden door een litteken en hij trachtte zich te ontworstelen aan zijn seksuele remmingen en zijn streng christelijke opvoeding. Mijn verwachtingen kwamen in het geheel niet overeen met het werkelijke verhaal. Aangezien de vormgeving van het boek van Jan Wolkers zeer vulgair overkomt op de lezer, leek het een soort Amerikaanse roman te zijn, maar dit bleek een belangrijke vergissing. In het boek is een zeer duidelijke opbouw te vinden. Het gaat over een aantal kleine episodes, die gekenmerkt en overheerst worden door een bepaald aspect. Ik heb de volgende opbouw kunnen herkennen: het begint bij een bioscoop, waar er plotseling een razzia plaatsvindt en waarbij zijn vriend Peter, met wie Erik samen onderdook tegen de Arbeidsdienst, wordt opgepakt. Erik kon nog net op tijd het postkantoor in vluchten. Het tweede gedeelte van het verhaal gaat over een ietwat langdradig gedeelte, waarin Erik ondergedoken zit op een klein zolderkamertje en waarbij de relatie met zijn Rooms-katholieke vriendin Ans wordt geaccentueerd. In dit tweede gedeelte gaat ook een dominerend gedeelte over het schilderen van lampenkappen. Dit doet hij uit verveling voor het onderduiken. Al gauw komt hij erachter dat er in de academie een heel complot zit van NSB’ers, en Erik is zo onbenullig om door te blijven schilderen in plaats van weggaan uit het schilderskliniek. In dit gedeelte maakt Erik voor het eerst een fout: hij is te laks en gemakzuchtig om weg te gaan uit de academie. Hij vindt het schijnbaar helemaal niet erg dat hij zich tussen de NSB’ers bevindt. Ik vind dat er in dit boek een duidelijke cyclische opbouw verwerkt zit. Het verhaal begint namelijk met onheil bij de bioscoop en het verhaal eindigt wederom met een negatief aspect: Erik wordt neergeschoten door een Amerikaan die dacht dat Erik een NSB’er was. De samenhang tussen de hoofdstukken is soms moeilijk te vinden. Vaak duurt het een tijdje voordat je erachter bent in wat voor nieuwe omgeving de hoofdpersoon zich bevindt. Ook is er in sommige gevallen een paar dagen verstreken, maar dit is dan moeilijk te concluderen uit het verhaal. Het boek is verteld met een auctoriale vertelsituatie in enkelvoudig perspectief. Dit houdt in dat de lezer alles van bovenaf ziet (alwetende verteller), maar het is maar van één persoon, Erik. De gevoelens worden soms wel geuit, maar er worden geen gedachten beschreven in een zogenoemd ik-perspectief. De vertelsituatie vind ik redelijk betrouwbaar. Er zijn natuurlijk wel gedeeltes die erg subjectief en dus onbetrouwbaar zijn, bijvoorbeeld in gedeeltes waarin Erik zijn mening geeft, maar globaal gezien is de gegeven informatie behoorlijk deugdelijk. Slechts twee kleine gedeeltes lijken erg malafide. Het eerste stuk is een fragment, waarin Elly bij Erik intrekt. Erik wurgt haar en als je als lezer dan Erik moet geloven, is dat geheel terecht. Deze informatie is uiteraard erg gebrekkig. Nog een fragment is het onderdeel van het verhaal wanneer hij Ans verkracht. Als lezer moet je zelf tot de conclusie komen, dat het absoluut bruut en walgelijk is. Jan Wolkers heeft duidelijk geprobeerd in beide gevallen de lezer te manipuleren. Hij bouwt zijn verhaal dusdanig op, dat de lezer doeltreffend gelooft dat de handelingen van Erik gerechtvaardigd zijn. Dit manipuleren, dat de auteur gebruikt waardoor het verhaal in sommige gedeelten onbetrouwbaar is, vind ik zeer geslaagd. Ik heb zelf geen duidelijke functie kunnen vinden van de vertelsituatie. Het auctoriale perspectief is over het algemeen veel gebruikt in literaire verhalen en meestal met het doel om de lezer te vermaken met het verhaal en van betrouwbare bronnen geïnformeerd te worden. De functie is dus om de lezer zoveel mogelijk betrouwbare informatie te geven. Persoonlijk vind ik dat de alwetende vertelsituatie goed gebruikt is. Het effect van deze vertelsituatie op mij is dat ik vrij betrouwbaar en nuchter het verhaal kan lezen. Je weet bij voorbaat dat je vrijwel niet wordt gemanipuleerd en het voordeel is dat je niet alles uit de ogen van Erik ziet, maar dat er ook fragmenten zijn waarbij de alwetende verteller boven de personen staat. De recensie van het verhaal is reeds toegevoegd bij dit verslag. Ik heb van zowel de recensie als het boek het perspectief bestudeerd. De recensie had als titel: ‘Het litteken van de dood’. Dit vind ik een gepaste titel: uiteindelijk leidde het litteken dat Erik had hem naar de dood. Erik vond zelf dat hij door het litteken zo afzonderlijk had moeten leven. Hij had zich van kinds af aan geschaamd voor zijn litteken en ondanks dat, liet zijn vader hem heel kort knippen bij de kapper om geld uit te sparen. Hierdoor kreeg Erik afwijkend gedrag en begon hij vreemder te reageren op mensen. Waarschijnlijk heeft hij daarom ook Ans verkracht en Ellt vermoord. Zij konden niet begrijpen wat ‘hij had doorgemaakt.’ Het secundair literair verhaal van Kees Fent vertelt over de hoofdpersoon dat zijn problemen bij huis liggen (zoals in veel boeken). Erik’s karakter wordt gekenmerkt door zijn jeugd: ‘van kind af is hij geschonden geweest door een opvallend litteken op zijn hoofd. Het litteken heeft hem als kind al angst voor de mensen gegeven en hem van hen gesoleerd. Hij weet, dat hij erop aan gekeken en erom gemeden wordt.’ Erik heeft zich altijd de overbodige derde man gevoeld en als hij eindelijk iemand voor zich kan winnen was hij zelf degene die zorgde dat hij haar/hem weer verloor. Kees Fent benadrukt twee hoogdtepunten: de ontmoeting van De Spin, die net als Erik een mislukt leven leidt. De Spin werd in de gehele maatschappij niet geaccepteerd, zelfs niet toen hij de overstap maakte naar de NSB. Erik voelt dat De Spin net als hij een lotgenoot is, die niet wordt aanvaardt in de samenleving. Maar als De Spin zelfmoord pleegt is Erik weer een stap dichter bij de dood en een vriend kwijt. Het tweede hoogtepunt beschouwt Fent als de begrafenis van Erik’s broer Frans. Dit vooral omdat het zeer emotioneel en aangrijpend is. Persoonlijk vind ik dat mijn bevindingen redelijk overeenkomen met die van de recensent. Erik’s problematiek uit huis en het litteken typeerden zijn complete (korte) leven. Fent benadrukt ook nog de band van Erik met De Spin. Ik vond zelf dat dit niet zo’n groot aandeel had in het verhaal. Natuurlijk was er wel de lotsverbondenheid te vinden, maar ik vond het geen dominant aspect voor het verdere verloop van het verhaal. Over het algemeen vind ik dat het stuk van Kees Fent wel goed overtuigt. Hij heeft goed beargumenteerde stellingen en vertelt heel wat extra over Erik’s achtergrond. Fent heeft het hele boek uitgepluisd en met waardering. Ik vond de secundaire literatuur zeer bruikbaar. Ik heb er nog veel onduidelijkheden uit gehaald die ik aanvankelijk niet bevatte. Ik snapte de rol van De Spin nu beter en ik zag voor het eerst de twee hoogtepunten uit het verhaal.
Evaluatie Uiteindelijk vind ik het een geslaagd meesterwerk van Jan Wolkers. Wolkers heeft niet voor niks de grondslag gelegd voor de Nederlandse beschaving met zijn Turks Fruit. De verhalen van hem vind ik eenvoudigweg briljant en er zijn twee kanten aan Kort Amerikaans te vinden: - het avontuur van de hoofdpersoon, dit maal over de Tweede Wereldoorlog - de psychische kant, het gedeelte dat de avontuurkant geheel beïnvloed. Mijn aanvankelijke persoonlijke reactie is niet veranderd. Ik heb wellicht enige kritiek te uiten op het werk van Wolkers, mede door de mening van de recensent, maar globaal gezien is deze klassieker van grootse kwaliteit. Ik ben over het geheel gezien tamelijk tevreden over het uitvoeren van de beschrijving en de verdiepingsopdracht. Ik had absoluut geen probleem met het lezen van het verhaal. Jan Wolkers kan met zijn manipulerende schrijfwijze de lezer goed aan het boek gespijkerd houden en zo zorgen dat hij door blijft lezen. Er komen in het boek geen ingewikkelde gecompliceerde aspecten voor die het verhaal belemmeren. Het is alleen een kwestie van af en toe alle gebeurtenissen op een rijtje zetten voor jezelf zodat je de verhaallijnen kunt volgen. Het begin van het verhaal was in medias res, midden in de handeling, dus het duurde even voordat je als lezer wist waar het over ging. Ook was het lastig om er achter gekomen waar het litteken op Erik’s slaap voor fungeerde. Later werd dit duidelijk bij de ontknoping. Het uitvoeren van de verdiepingopdracht vond ik een lastige klus. Vooral de opbouw van het boek was erg lastig om uit te werken, zeker omdat ik daar gedurende het lezen niet had opgelet. Ik moest dus nog veelvuldig het boek doorbladeren voordat ik de opbouw volledig kon opschrijven. Uiteindelijk vind ik dat ik de vaardigheden in voldoende mate bezat. Ondanks een paar lastige factoren bij deze opdracht die de kwaliteit misschien belemmerden snapte ik de opdracht wel en heb ik mijn best gedaan hem uit te voeren. De volgende keer ben ik van plan eerder te beginnen met het boek. Nu had ik het op één dag gelezen en op zich is daar niets meer mis. Toch let je dan niet zo goed op de structuur en personages als wanneer je het in een paar dagen leest. Voor de volgende keer ben ik ook van plan bij een verslag een recensie te zoeken. Ik ben er namelijk bij deze opdracht achter gekomen dat er in een recensie heel veel extra achtergrondinformatie wordt gegeven, die van essentieel belang zijn voor het begrijpen van een verhaal. Tenslotte wilde ik nogmaals beklemtonen dat ‘Kort Amerikaans’ een groots leeswerk is.