A Boekbeschrijving: Titel: Kort Amerikaans
Auteur: Jan Wolkers
Ondertitel: Voor Karina & Rosita
Uitgeverij: Malmberg Plaats van uitgave: Den Bosch
Jaar van uitgave: 2000
Druk: 1e in 1962 dus nu 2e
Motto: There is no trap so deathly as the trap you set for yourself The long goodbye - RAYMOND CHANDLER B Opbouw van het boek: Het boek is onderverdeeld in 21 genummerde hoofdstukken zonder titel. C Tijd: Tijdsverloop: chronologisch Vertelde tijd: Het verhaal duurt ongeveer een half jaar en speelt zich in het laatste half jaar van de Tweede Wereldoorlog. Verteltijd: 174 blz. Flashbacks: Het verhaal bevat enkele flashbacks. Dat zijn de momenten wanneer Eric terugdenkt, aan vroeger en wat de oorlog heeft gedaan.
D Perspectief: Je ziet de gebeurtenissen door de ogen van de hoofdpersoon Eric (personale verteller). De nadruk ligt op de belevenissen en gedachten van Eric. E Personages: Hoofdfiguren: Eric; Eric is een jongen die zit ondergedoken om niet te hoeven vechten. Hierbij is hij ook vrij van zijn geloof en zijn ouders. Hij is ongeveer 19 jaar oud en werkt in de lampenkapzaak “d`Ailleurs”. In zijn vrije tijd schildert hij in de schilderacademie van Grouw. Hij zit nogal met zijn litteken en streng calvinistische opvoeding. Eric sluit zich in de loop van het boek steeds meer af van de buitenwereld. Bijfiguren: Elly; Elly is een joods meisje van 17 jaar en werkt ook bij d’ Ailleurs in de lampenzaak. Ze is een heel koelbloedig persoon. Jonkheer Ailleurs; Baas van Eric heeft Elly opgevangen nadat haar ouders door de Duitsers waren opgepakt. Een goeie man ongeveer rond de 60. Is nogal een zeur. Van Grouw; Eigenaar van de schilderacademie heel open en vriendelijk persoon. Van Grouw is rond de 35 jaar. Is NSB’er. De Spin; Is een schilder/kunstenaar, houd er rare gedachten op na. Hij is ook rond de 35 jaar. Heeft tenslotte zelfmoord gepleegd had het volgens mij nogal moeilijk met zichzelf. De relatie tot de hoofdfiguren: Ans; Aanvankelijk het (eerste) vriendinnetje van Erik. Elly; Werkt op hetzelfde atelier als Erik. Ze trekt later bij hem in, en wordt tenslotte door hem vermoord. Van Grouw; Kunstschilder, heeft een teken- en schilderacademie. D’Ailleurs; Beheerder van het atelier waar Erik en Elly werken. ‘De Spin’: De enige andere ‘leerling’ op de academie. F Ruimte: Waar: Het verhaal speelt zich voor het grootste deel af in Leiden. Fysisch perspectief: Hier gaat Eric naar de schilderacademie en werkt hier ‘s ochtends bij d`Ailleurs. Deze plaats is willekeurig gekozen en is niet belangrijk voor de handeling. G Thematiek: Thema/verhaalmotieven: het litteken als symbool van isolement en eenzaamheid, kleuren als tegenhanger, de dood van zijn geliefde broer, het generatieconflict met zijn ouders, godsdienst, verraad en seksualiteit Verband: De onmogelijkheid om de eigen eenzaamheid te verbannen of de dood te ontlopen. Ook gaat Eric 2 keer met Ans naar bed. Niet omdat hij wat in haar ziet, maar uit gebrek aan beter. De seksuele relatie die hij heeft met Elly, leidt ook niet tot het oplossen van de eenzaamheid. Het wordt eigenlijk de dood van Elly, want op een begeven moment is hij zo ver gezonken dat hij alleen nog maar contact kan hebben met een gipse tors, de kunst is gaandeweg een vervangmiddel geworden. Als Elly hem betrapt en verwijt dat hij bang voor het leven is, wordt hij woedend. Dood en seksualiteit zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. H Genre: Psychologische oorlogsroman.
I Samenvatting: De hoofdpersoon is Eric van Poelgeest. Hij is ondergedoken voor de arbeidsinspectie, in Leiden. Zijn ouders wonen in Oegstgeest. Zijn moeder komt elke avond een pannetje eten brengen, verpakt in een luier. Ze reist elke keer weer anders zodat ze nooit gepakt kunnen worden. Zijn ouders zijn streng calvinistisch, en laten hun kinderen dus niet inenten tegen besmettelijke en dus dodelijke ziektes. Eric is van plan zich aan te melden bij een schilderacademie. Als hij op weg is zich aan te melden houden de Duitsers net een razzia. Eric verstopt zich in de bioscoop de mensen bij het loket waren heel erg boos op hem, want misschien zouden dan de Duitsers de boel binnen vernielen. Nadat hij geïnformeerd heeft over zijn vriend komt Eric er achter dat zijn vriend is opgepakt. Hierna gaat Eric maar alleen naar de schilderacademie. Eric moet eerst een trap op en wanneer hij op een deur klopt ziet hij een man in een met verf besmeurde kleren aan. Na een praat je wordt Eric aangenomen op de academie, door van Grouw, hij is de leider van de academie. Eric vertelt tegen van Grouw dat hij ondergedoken zit. Grouw vertelt Eric dat hij altijd in de schilderacademie terecht kan, ook wanneer hij er niet is. Verder vertelt Grouw dat er ook nog een andere man zo nu en dan komt werken. Eric ontmoet, volgens hem, deze vreemde leerling. Hij heet de Spin. Ook hij is lid van de NSB. `S morgens wekt Eric bij d`Ailleurs, waar hij lampenkappen beschildert. Ook daar werkt een joods meisje die ondergedoken zit, Elly. Volgens d’Ailleurs doet Eric zijn werk niet goed en netjes genoeg. Eric vind dit werk maar niks, hij wil een echte kunstenaar worden. In de academie vindt hij een tors van gips waarmee hij de liefde gaat bedrijven. Eric vind dat het het enige ‘meisje’ is waar hij niet bang voor hoeft te zijn. Eric is nieuwsgierig en kijkt door het sleutelgat bij van Grouw naar binnen. Terwijl van Grouw een uniform van de WA draagt betrapt hij Eric. Dan komt Eric erachter dat Grouw lid is van de NSB. Grouw is niet boos op Eric maar, juist vriendelijk en behulpzaam. Eric mag de tors wel gebruiken voor zijn stilleven. Eric heeft een vriendin Ans. Hij haalt haar ‘s avonds op en gaat met haar naar bed. Ans doet dit echter met tegenzin. Wanneer Eric bij ‘d Ailleurs aan het werk is gaat hij Elly vingeren. Elly vertelt dat d`Ailleurs regelmatig met haar vrijt. Eric en Elly spreken met elkaar af om een keer met elkaar naar bed te gaan. ’s Avonds laat ‘d Ailleurs altijd de hond uit, dan kan Eric naar binnen sluipen. De volgende dag sluipt Eric het huis uit door eerst de WC door te spoelen. Wanneer hij dit echter wil doen zit ‘d Ailleurs op de WC. Eric wenst hem goede morgen en maakt dat er weg komt. Eric is daarna nooit meer wezen werken. De Spin nodigt Eric bij hem thuis uit. Eric ziet een paar stillevens van hem, ook ziet hij foto’s van een hond. Eric gaat er van uit dat die al is overleden. Hier lijdt de Spin nogal onder. Ans heeft gebiecht, en de priester heeft haar gezegd dat ze niet meer met Eric om moet gaan. Eric is woedend, en zegt haar dat ze het uitmaakt om zijn litteken, waar hij nog steeds veel leed van heeft. Erics broer Frans heeft meegedaan aan een overval op een Duits distributiekantoor. Hij is daarbij in zijn been geschoten, en is niet direct nar een ziekenhuis gegaan om het te laten ontsmetten. Hij krijgt difterie en overlijdt. De dag dat Eric zijn broer dood gaat is Eric bij het ziekenhuis. Eric mag alleen maar door het raam kijken. Wanneer hij dit doet ziet hij zijn broer voor het laatst levend. Volgens Eric kreeg hij van zijn broer een boodschap. De Amerikanen komen dichterbij, en van Grouw verlaat de academie. Als hij hoort wat er met Erics broer is gebeurd biedt hij hem aan om in de academie te gaan wonen. Van Grouw heeft daar een mooie kamer. Eric zegt ja. Van Grouw vraagt aan hem een brief te posten bij de Spin. Eric doet dat, en als hij daar aan komt ziet hij de Spin hangen. Hij heeft zelfmoord gepleegd. Met de foto van zijn hond voor hem. Eric vraagt Elly bij hem te komen wonen. Dit wou Elly echter niet, omdat ze bij van ‘d Ailleurs ook een mooi plekje heeft. Na een tijdje staat ze echter met koffers bij Eric voor de deur. Eric hoort van Elly dat d`Ailleurs is opgepakt. Elly wil met Eric naar bed, maar Eric wil dat niet. Als Eric `s nachts merkt dat ze slaapt gaat hij naar de tors, en vrijt ermee. Elly ziet dat en gaat uit haar dak. Eric kan er niet meer tegen en knijpt haar keel dicht als zij de tors aan stukken gooit. Bij de bevrijding kloppen er drie mannen op de deur, Eric pakt een oud geweer en richt vanuit het raam op de man die in elkaar duikt en schiet. J Schrijver: Jan Wolkers is geboren op 26 oktober 1925 in Oegstgeest. Hij had 10 broers en zussen en kende een strenge opvoeding. In 1943 ging hij naar Leiden, waar hij lampenkappen beschilderde en de schildersacademie bezocht. In 1944 stierf zijn oudere broer aan difterie, wat hem erg aangreep want hij bewonderde zijn broer heel erg. Na de oorlog is hij naar enkele verschillende steden (Den Haag, Amsterdam, Salzburg, Parijs) gegaan om er beeldende kunst te studeren. Hij begon zijn schrijverscarrière in 1961 met de verhalenbundel “Serpentina’s Petticoat”. Zijn eerste roman was “Kort Amerikaans” die hij schreef in 1962. Sinsdien heeft hij zo’n twintigtal boeken geschreven, waaronder “Terug naar Oegstgeest”(1965), “Turks Fruit”(1969) en “Brandende Liefde”(1981) die allen verfilmd zijn. Wolkers was een rare man, zo heeft hij bijvoorbeeld verschillende keren een literaire prijs geweigerd, zoals de “Constantijn Huygens-prijs” in 1982 en de “PC Hooftprijs” in 1988. K Recensies: Er is behoorlijk veel kritiek op Kort Amerikaans geweest. Zo leverden de gedetailleerde beschrijvingen van seksualiteit en wreedheden veel weerstand op, maar Jan Wolkers had wel talent volgens de critici. Zo zei Hella Haasse: “Zelden zijn in Wolkers’ werk woorden en beelden overbodig.” Kees Fens noteerde: “Een ontmoeting met zo’n acteur is tegenwoordig te zeldzaam om er niet blij over te zijn.” In het Brabants Dagblad stond: “Hij schrijft zijn verhaal de lezer rechtstreeks op het lijf. Men léést zijn boek niet, men leeft het mee.” Ik heb op internet een paar dagen gaan zoeken naar recensies over “Kort Amerikaans”, ik heb deze alleen niet kunnen vinden, vandaar het stukje tekst hierboven wat in het boek elf stond onder kritiek. L Tekstbeleving: Het boek had wel iets, maar ik vond het wel een beetje vreemd. Het verhaal speelt zich af in de oorlog, dat vind ik op zich wel interessant. De oorlog komt echter maar in een paar dingen heel duidelijk naar voren zoals bij van Grouw en de Spin en dat Eric zijn vriend wordt opgepakt tijdens een razzia van de Duitsers. Ik vond het boek in het algemeen wat langdradig. Er zijn een paar stukjes waar het boek wel een beetje spannend wordt. Ik kan niet zeggen dat ik het een ongelooflijk spannend boek is. Waar het vooral in dit boek om gaat is hoe Eric zijn gedachten en gevoelens op een ‘rijtje’ heeft. Het gaat ook vooral om Eric zijn litteken maar, dit komt echter een paar keer aan de orde. Een voorbeeld ervan is wanneer Eric zijn portretten aan van Grouw laat zien, en denkt zou hij het opmerken dat ik mijn litteken niet geschilderd heb. Van mij mocht dit wel wat meer aan de orde komen. Wat ik wel heel leuk vond aan het verhaal is elke keer als er wat gebeurd lees je ook hoe Eric hier over denkt. Het doet zijn naam als psychologisch oorlogsroman dan ook wel eer aan. De gedachten en gevoelens van Eric zijn heel erg goed uitgewerkt. De schrijver neemt dan ook geen blad voor de mond op gebied van seks. Dit maakt het boek dan ook nog wel een beetje bijzonder overkomen. Ik denk dan ook dat je bij dit boek niet te veel naar het verhaal moet kijken, maar naar de gedachten van Eric. Het boek heeft een open einde die ik niet helemaal begreep, maar die je ook aan het denken en fantaseren brengt. Ik denk dan ook dat de schrijver hier goed over na gedacht heeft. Bij mij is echter nog steeds de grote vraag: Wie wordt er nou dood geschoten een van die drie mannen of Eric zelf ? Ik denk echter dat Eric wordt doodgeschoten anders was het boek hier niet opgehouden, maar nog verder gegaan. Het is een boek wat makkelijk te lezen is. M Tekstverwerking: 5)Van spannend naar niet spannend: blz18 Eric wilde al een tijdje weten wat er achter een bepaalde deur zat in het atelier van Grouw, dus ging hij op zoek....Toen hij overeind wilde komen, zag hij dat iets donkers hem geluidloos door het atelier naderde. Verstikt draaide hij zijn hoofd om. Op een paar stappen van hem af stond Van Grouw in het officiersuniform van de WA. Zijn ogen stonden loerend onder de glimmende klep van zijn pet. Eric voelde het zweet op zijn gezicht naar buiten komen, zijn lichaam begon te trillen. De gestalte voor hem verbrokkelde, leek uit elkaar te vallen. Hij moest zijn ogen dichtdoen van duizeligheid, Toen hij ze weer openden, stond Van Grouw voor hem als een affiche voor het Oostfront. Zijn lichaam was ontspannen. Door een brede glimlach over zijn gezicht leek de wrevel naar de plooien in zijn hals te zijn gegleden. Eric wilde al een tijdje weten wat er achter een bepaalde deur zat in het atelier van Grouw, dus ging hij op zoek.... Toen hij overeind wilde komen hoorde hij Van Grouw al fluitend aankomen. Ook al was het donker en had Van Grouw een WA officiersuniform aan, hij wist dat het Van Grouw was. Hij zag aan Van Grouw dat hij niet snapte wat Eric hier deed, dus legde Eric het snel uit. Hij moest namelijk een donkerblauwe - grijze kleur verf hebben. Toen hij samen met de hulp van Van Grouw de donkerblauwe - grijze kleur verf had gevonden bedankte hij hem. Door de brede glimlach over zijn gezicht leek het idee dat Eric zo maar in zijn atelier was snel verdwenen.