Hoffman's honger door Leon de Winter

Primaire gegevens De Winter, Leon, Hoffman's Honger. Amsterdam, 1991. eerste druk in mei 1990
gelezen druk: zevende druk (oktober 1991) 290 bladzijden
Er staat geen opdracht of motto voorin, maar wel de tekst: ‘De citaten van Baruch de Spinoza zijn ontleend aan: W.N.A. Klever, Spinoza. Verhandeling over de verbetering van het verstand. Ambo, Baarn 1986.’ Titelverklaring: Hoffman’s Honger is een term die bedacht is door zijn vrouw Marian. Sinds de dood van zijn dochters Esther en Mirjam kan Hoffman niet meer slapen en mede daarom is hij aan het vreten geslagen. Eigenlijk heeft hij altijd en overal honger. Samenvatting 1989 Freddy Mancini is een succesvol zakenman uit San Diego. Hij is met zijn vrouw op rondreis door Europa. Freddy is één van de honderd dikste mannen van Amerika; hij weegt driehonderdvijftig pond. In Praag drijft de honger hem ’s avonds de straat op. Een taxi brengt hem naar een restaurant dat nog open is. Hij verliest het bewustzijn en wordt beroofd door de taxichauffeur en een andere man. Wankelend bereikt Freddy het einde van de straat. Terwijl hij op een vuilnisbak even uitrust, ziet hij tot zijn verbazing de ontvoering van een reisgenoot door twee onbekende mannen. De volgende dag verlaat John Marks zijn huis in Vienna om zich in Langley te melden. Eigenlijk had hij een vrije dag, maar een alarm op zijn werk, de ‘Firma’, de FBI, brengt hem naar Langley. Een file en een ongelukkig aanrijding verhinderen echter dat hij op tijd bij de vergadering is. Freddy is intussen door de FBI naar Amerika teruggehaald. Hij wordt door Marks ontvangen en meegenomen naar een ‘safehouse’. Daar wordt hij dagenlang ondervraagd over de ontvoering die hij gezien heeft. Hij mag na ongeveer een week weer naar huis. De man die ontvoerd is door Tsjechische tegenstanders, was een koerier voor de FBI. John Marks kan niet bedenken wie hem verraden heeft. Maar er is nog een zaak: ‘Carla’, een Tsjechische dubbelspion, wil naar het Westen uitwijken. Ze moeten werk maken van haar vertrek. Ze heeft ook namen doorgespeeld van drie nieuwe diplomaten in Praag die de Tsjechen geschikt achten voor een ‘werving’. Één van hen is Felix Hoffman. Freddy Mancini maakt thuis in San Diego een afspraak met twee mannen van Tsjechische herkomst. In ruil voor informatie (de ontvoering en de verhoring) moeten zij zijn vrouw vermoorden, die hem verlaten heeft. De mannen blijken echter FBI-agenten te zijn. Freddy is in de val gelopen en moet zijn verraad met de dood bekopen. Felix Hoffman is sinds een half jaar ambassadeur van Nederland in Tsjechoslowakije. Hij beleeft slapeloze nachten en komt die door met veel eten en het boek Verhandeling over de verbetering van het verstand en over de weg waarlangs het het beste tot de ware kennis der dingen geleid wordt, geschreven door de filosoof Spinoza. Hoffman wordt door de Nederlands regering teruggeroepen na de zaak van de in elkaar geslagen Nederlandse journalisten en het politie-optreden in Praag. Tot zijn verbazing wordt hij niet ondergebracht in een luxe hotel, maar in eenvoudig familiepension. Hij ontmoet zijn oude vriend Wim Scheffers en na een diner brengt zijn vriend hem naar een pornobioscoop. Scheffers heeft ontdekt dat Hoffman’s oudste dochter Mirjam, vijf jaar geleden gestorven aan een overdosis heroïne, een rol speelt in de film ‘Ardenner ham’. De volgende dag gaat Hoffman op pad om de filmmaatschappij te zoeken. Hij komt uit in een vervallen Amsterdams pand, waar de firma Triple X huist. Na onderhandelen verlaat Hoffman het pand met alle vijfentwintig kopieën van de film. Op één na vernietigt hij alle filmrollen. Eenmaal in Praag teruggekeerd moet Felix Hoffman naar een receptie van de Italiaanse ambassade. Daar krijgt hij een hartaanval en valt hij doodziek in de hal in elkaar. Een Tsjechische journaliste helpt hem naar zijn auto. Hoewel hij liever naar huis wil, komt Hoffman toch in het ziekenhuis terecht. De journaliste, Irena Nová, zoekt hem daar op voor een interview voor haar krant. Hoffman zet na dat gesprek zijn oude vriend Hein Daamen aan tot spionage en laat hem de gevraagde informatie doorspelen aan Irena. Een maand later reist John Marks naar Wenen, waar hij een afspraak heeft met Hoffman’s vrouw Marian; jaren geleden hebben ze samen een verhouding gehad. Maar daar komt Marks niet voor: hij wil Marian alleen maar waarschuwen voor de contacten van haar man met een Tsjechische journaliste ‘Carla’ (Irena Nová dus). Marian weigert mee te werken om haar naar het Westen te krijgen. Irena komt uiteindelijk aan het eind van het jaar, dankzij de val van de Berlijnse Muur, alsnog in het Westen. Hoffman heeft zich na het aanzetten tot spionage teruggetrokken in zijn zomerhuisje in de bossen rond Vught met het boek van Spinoza en de film van Mirjam. Hij is min of meer op de vlucht voor de BVD, die hem graag aan de tand wil voelen. Op een dag vindt Marian hem. Hij probeert nog weg te vluchten, maar Marian ziet hem liggen. Uiteindelijk wordt hij eervol ontslagen. De zaak wordt in de doofpot gestopt en als tegenprestatie ziet Hoffman af van het financiële pensioen.
Termen: Het verhaal begint met de nacht van 21 juni 1989: de belevenissen van Freddy Mancini in Praag. Het begint In medias res. De fabel is gelijk aan het sujet. De hoofdstukken zijn chronologisch verdeeld en lopen van 21 juni tot 31 december 1989. Het einde is gesloten. Felix Hoffman wordt eervol ontslagen en besluit dat hij toch het einde van de eeuw wil meemaken. Zo loopt het tragische verhaal van hem alsnog goed af. Thema Grof gezegd is het algemene thema: geheimen. Thematiek: Het concrete niveau: “Felix Hoffman belandt in een wereld van geheimen en ondergaat een innerlijke verandering.” Het verhaal vertelt hoe het leven van Felix Hoffman eruit ziet, wat hij meegemaakt heeft en wat er gebeurt als hij in ingewikkelde, politieke dingen terechtkomt. Het abstracte niveau: “Politieke situaties.” Het is voor mij echt ingewikkeld om te zeggen wat precies de diepere gedachte erachter zit. Een recensist schreef “Het wankelen en het uiteindelijke ineenstorten van het communistische regime in Praag.” Dat zou best kunnen kloppen, maar de politieke achtergrond vond ik moeilijk te begrijpen. Je merkt wel dat het een politieke achtergrond heeft door alle zakelijke gesprekken en geheimzinnige verbanden. Enkele verhaalelementen zijn: filosofie, angst, (on)betrouwbaarheid, veiligheid. Personages De hoofdpersoon is Felix Hoffman en eigenlijk is het zijn levensverhaal dat verteld wordt. Je leest de gebeurtenissen die vroeger hebben plaatsgevonden. De gebeurtenissen van Freddy Mancini en John Marks lopen er tussendoor en je kan zeggen dat het meer als een ‘opvulling’ dient. Het belangrijkste is de ontwikkeling die Hoffman doormaakt, al lezend in het boek van Spinoza. Hoffman’s gezicht toont rimpels en groeven, zijn ogen hebben een heldere glas, maar geschrokken en treurend, zijn haren zijn in de loop der jaren grijs geworden en uitgedund. Hij heeft een zware kin en brede schouders, hij woog zo’n twintig kilo te veel, hij had grote handen en voeten en een stem die een volle zaal op eigen kracht kon toespreken. Het leven van Felix Hoffman staat vooral in het teken van mislukking, machteloosheid en schuldgevoel. Zijn beide kinderen zijn gestorven, eerst Esther aan een (later goed behandelbare) ziekte en later haar tweelingzus Mirjam aan een overdosis heroïne. Felix is er met zijn vrouw Marian niet in geslaagd de dood van Esther te verwerken en tegelijkertijd Mirjam te steunen in haar rouwproces – daarom voelt hij zich persoonlijk verantwoordelijk voor de dood van Mirjam. Sindsdien leeft hij in een eigen wereld en ligt hij met zichzelf in de knoop. Op het werk gaat het niet goed tussen hem en zijn collega’s, hij heeft er maar twee vrienden. Meer en meer heeft het leven voor hem alle zin verloren en hij beleeft slapeloze nachten, die hij doorkomt met eten en het boek van Spinoza. Spinoza zoekt naar God, de Schepper van hemel en aarde, de bezieler van het leven. Door mét hem op zoek te gaan, probeert Felix ook iets van het leven te begrijpen en daardoor iets van evenwicht en misschein zelfs wel het geluk te hervinden. Felix Hoffman is duidelijk een round character, vooral door het einde van het verhaal. Tijdens het verhaal ontwikkelt hij zich een beetje, omdat hij door het lezen van Spinoza gaat nadenken over zijn leven. Na alle gebeurtenissen keert hij toch terug naar Marian en zegt hij haar plechtig dat hij het jaar 2000 wil meemaken. Dat duurt nog 11 jaar, dus de momenten dat hij zichzelf dood wenste, zijn grotendeels verdwenen. Hij wil de eeuw zien doodgaan: ‘We hebben ‘m overleefd, we zullen ‘m begraven’. Over een echte ontwikkeling bij Freddy Mancini en John Marks wordt minder duidelijk, dus zijn het meer flat characters. Freddy is wel op zoek naar iets dat in zijn leven ontbreekt. Hij weet echter niet precies wat, want hij heeft grote zakelijke successen. Hij hoopt op een dag ergens het geluk te vinden. Hij lijdt aan vraatzucht en zijn huwelijk met Bobby heeft weinig diepgang. John Marks wordt minder beschreven. De scheiding met zijn vrouw heeft zijn sporen nagelaten. Lynn had de helft van de opbrengst van het huis geclaimd. Hij heeft een afkeer van grote groepen, is eigenlijk een eenling en een electronica-freak (hij bouwde van alles in zijn vrije tijd). Verteller en perspectief Het boek wordt verteld vanuit de auctoriale verteller. Het perspectief wordt afwisselend gelegd bij Felix Hoffman, Freddy Mancini en John Marks.
Tijd Het verhaal loopt van de nacht van 21 juni 1989 tot de avond van 31 december 1989. Er zitten tijdsprongen in van dagen en van een maand. Felix Hoffman denkt vaak terug aan het verleden, zoals hoe het fout liep met Mirjam => flashbacks. En er wordt gebruik gemaakt van een aantal tijdrekkingen, omdat een heel hoofdstuk alleen kan gaan over Hoffman die in het boek van Spinoza leest (en daarbij terugdenkt aan het verleden). De vertelde tijd is zeven maanden. De verteltijd zal ongeveer op twee weken uitkomen. Wanneer het verhaal zich afspeelt: van 21 juni 1989 tot en met 31 december 1989. Ruimte De omgeving waarin het zich afspeelt wisselt natuurlijk: Praag, Rome, Den Haag, het ‘safehouse’, straat, het huis van Hoffman, zijn zomerhuisje… Er is sprake van parallellie als Hoffman honger heeft. Dan gaat hij, vanzelfsprekend, naar de keuken waar hij voedsel en drank uit de kast haalt. Hij blijft daar ook vaak zitten als hij verder leest in het boek van Spinoza. Freddy Mancini gaat de straat op als hij honger heeft en op zoek naar een open restaurant. Dat is ook parallellie: het is donker, koud en Mancini is alleen als hij getuige is van een ontvoering. Dagboek schrijven 2 december 1989 Ik zit nu een week in mijn zomerhuis in Vught, op de vlucht voor de BVD. Het zijn me ook een stelletje daar, zeg. Nooit hebben ze me gemogen, op Wim en Hein na. Ze doen alles om me weg te krijgen en nu is het ze gelukt. Petje af. Door mijn eigen schuld, dat wel. Maar ik heb er goed aangedaan. Ik zou alles doen als Irena maar bij me bleef. Ik zou het zo opnieuw doen. En Hein pakken ze toch niet: míj willen ze hebben. Ik heb zelfs nieuwe meubels moeten kopen, omdat Mirjam alles verkocht heeft. Gelukkig heb ik mijn Spinoza bij, hoofdstuk zeven. 31 december 1989 Vandaag is het nieuwe begin van het einde. Ze hebben me ‘eervol’ ontslagen. Een klein stukje in Personalia van het NRC Handelsblad, dat is alles wat mijn vervroegde uittreding waard is! Ach ja, ik heb ze toch nooit gemogen daar. Ik moest wel af zien van mijn financiële pensioen. Afgesproken is dat! Een bevriende psychiater heeft me verminderd toerekeningsvatbaar verklaard. Verminderend toerekeningsvatbaar, hoe verzinnen ze het! Nou ja, misschien hebben ze wel gelijk. Wegens gezondheidsredenen staat er weer in de krant. Men weet ook niet wat ze wil. Ik kan in ieder geval opnieuw beginnen met Marian. Al zal ik dat niet zo tegen haar zeggen. Ik heb haar wel verteld dat ik het einde van de eeuw wil meemaken. Misschien is dat wel wat. Ik wil hem ziet doodgaan. Dat is de enige manier om hem alles nog een beetje betaald te zetten. We hebben ‘m overleefd, we zullen ‘m begraven. EVALUATIE Het boek: Het verhaal is in eerste instantie langdradig en lijkt op een levensbeschrijving van een persoon. Er zit niet zoveel actie in en voor het merendeel worden de problemen opgelost door praten. Lange, diepe gedachten uit het boek van Spinoza remmen de vaart nog meer af en daarom was het soms moeilijk om het verhaal nog de moeite waard om te lezen te vinden. Toch heb ik wel bewondering voor Leon de Winter. Het moet best lastig zijn om zo’n verhaal te schrijven, te meer omdat meeste mensen de neiging hebben verhalen te schrijven die vol spanning zitten, oppervlakkig zijn en geen boodschap hebben (ik ook). In het uittreksel van Het verhaal leest ook langzaam en het is niet altijd even interessant. Toch heeft het een bepaalde magie waardoor ik het ook weer niet weg kon leggen. Ik weet niet wat het is, het is een bepaalde sfeer die Leon de Winter creëert. De stukken uit het boek van Spinoza vond ik wel echt saai en zeer langdradig. Vaak moest ik wel even regels een paar keer opnieuw lezen voordat ik ook daadwerkelijk snapte wat hij bedoelde. Want dat kan ik dan ook weer niet, lezen zonder te snappen wat er echt staat. Ik kan niet zeggen dat ik de bedoeling en de boodschap van Leon de Winter echt doorheb. Het zou ‘’een scherpe beschrijving geven van het wankelen en het uiteindelijk ineenstorten van het communistische regime in Praag’’. Als dat zo is, dan heb ik dat niet direct gemerkt. Eigenlijk komt dat vooral omdat de politieke kwesties in het boek zeer onhandig geschreven zijn; saai, onduidelijk en ingewikkeld. Ik vatte vaak niet hoe het systeem in elkaar zat. Toch is het zeker een mooi boek, mede door die diepere gedachten. Je moet je er wel doorheen bijten, maar dat is niet erg. Eigenlijk maakt dat het verhaal juist zo goed: dat je ondanks dat het moeilijk is toch door wil lezen.
Leeservaring/verdieping: Ik vond het een boek dat je moet lezen als je helemaal alleen bent, zonder enige afleiding om je heen. Dat alleen zijn lukte niet altijd, waardoor het lezen eigenlijk nog langzamer ging en het soms nog saaier werd.