Het schervengericht door A.F.Th. van der Heijden

Zakelijke gegevens
• Auteur: A. F. Th. van der Heijden
• Titel: Het schervengericht
• Uitgever: Querido, Amsterdam
• Jaar van eerste druk: 2007



A. Een samenvatting van de inhoud
Het boek gaat over Remo Woodehouse. Hij wordt veroordeeld voor het verkrachten van een dertienjarig meisje en komt in de gevangenis Choreo terecht. Hij is incognito, want hij is een bekende regisseur. In de gevangenis maakt hij kennis met Scott Maddox. Deze heeft zich opgegeven als vrijwilliger voor het schoonmaken en Remo doet dit ook. Zo komen ze in gesprek en houden lange discussies.

Op een gegeven moment ontdekken ze elkaars ware identiteit. Scott blijkt de verantwoordelijke voor de moord op Remo’s vrouw, ongeboren kind en vrienden. Toch blijft Remo met hem praten, hij wil de waarheid van hem horen; waarom heeft Maddox zijn vrouw laten vermoorden?

Uiteindelijk blijkt dat een bewaker, Spiros, alles had gepland. Hij heeft Maddox op het idee gebracht van Hurly-Burly, de oorlog die hij aan het voeren is met zijn sekte en hij heeft ervoor gezorgd dat Maddox en Remo op dezelfde afdeling terechtkwamen.



B. De verhaalanalyse

1. De titel
De titel van het boek is ‘Het schervengericht’. Dit verwijst naar de methode van de oude Grieken om een politieke leider met te veel macht te verbannen. Remo denkt dat hij, omdat hij zo’n goede regisseur was dat hij door niemand overtroffen kon worden, bestemd was om verbannen te worden, zowel door de wereld als door zichzelf. Hier wil ik graag twee citaten geven. ‘Door het kale geboomte was de groen uitgeslagen treurspeldichter zichtbaar, die zich op zijn sokkel zat af te vragen waar hij het toch aan verdiend had dat de Nederlandse spelling steeds weer hervormd werd. … Of hij zichzelf tot de status van banneling binnen de kunsten had verdoemd of uitverkoren, dat viel nog te bezien.’ (blz. 1019). Hier wordt gesproken over Vondel, die eenzelfde vorm van ‘innerlijke exil’ doormaakt als Remo. Dit citaat is meer metaforisch, ik wilde het vermelden omdat ik het een mooi citaat vind. Maar Remo is meer een realistisch karakter, het metaforische zou beter bij Maddox passen. Daarom is het volgende citaat misschien geschikter: ‘ ‘De onbekende Tragic Magic, wat maakt hem zo onbekend?’ ... ‘Hij is verbannen naar een onbekend land. En thuis, daar wordt zijn naam nooit meer genoemd.’ ... ‘Wat heeft de Tragic Magic misdaan om zijn eigen land uitgegooid te worden?’ ‘Goed zijn in zijn vak.’ ... ‘Hoe kan dat nou een misdaad zijn?’ ‘Hij was té goed.’ ... ‘Hoe kan een mens té goed zijn... menselijkerwijs, bedoel ik?’ ‘Hij bedierf de competitie.’ ’ (p. 416).

Remo wordt ook letterlijk verbannen uit de Verenigde Staten.



2. Het motto
- Ce qui embellit le désert, dit le petit prince, c’est qu’il cache un puits quelque part…
Antoine de Saint-Exupéry, ‘Le Petit Prince’

het motto is Frans, het betekent ongeveer: ‘wat de woestijn zo mooi maakt, zegt de kleine prins, is dat hij ergens een bron verstopt.’ Alles heeft een diepere betekenis, een reden en een oorzaak, dat komt heel duidelijk naar voren in dit boek.



3. Soort boek
Een roman.



4. Thema/motieven
Thema’s:
Alles staat met elkaar in verbinding
In dit boek gebeurt niet veel toevallig. Alles heeft een betekenis. Neem de bewaker die elke avond met een ei een vrouwtjesadelaar probeert te lokken, dit ei is ontworpen door ‘the egg man’, die later weer een bootleg met beatlesmuziek aan Charlie verkoopt. Zo wordt er weer een connectie gelegd die niet bepaald voor de hand ligt.

Terugkijken naar verloren tijd, ordenen van herinneringen
Een zeer groot deel van het boek bestaat uit herinneringen die nog geen geheel vormen. Ze moeten nog geordend worden voor de lezer. Remo heeft nog niet verwerkt dat zijn vrouw, ongeboren kind en beste vrienden zijn gedood. In de gevangenis reconstrueert hij het laatste halfuur via zijn zoon, dit is voor hem een stap in het verwerkingsproces, hij probeert structuur aan te brengen in de chaos van zijn gedachten.

Motieven:
Muziek
Charlie werd door de muziek van de Beatles geïnspireerd tot zijn oorlog (‘Hurly-Burly’). ‘Volgens The Egg Man was Charlie geobsedeerd door The Beatles. Niet alleen in hun teksten beluisterde hij allerlei geheime boodschappen, ook in elke maat van de muziek, iedere tempowisseling, alles.’ (blz. 461). Hij is zelf ook muzikant en neemt in de gevangenis ook zijn eigen muziek op.

Mona Lisa
Charlie heeft een tekening van de Mona Lisa in zijn cel hangen, Spiros herinnert zich dat hij hem ook bij de pleegouders van Tibbolt had zien hangen. Charlie vindt dat de Mona Lisa een alwetende glimlach heeft; volgens hem moet men niet bang zijn voor de dood, maar voor het niet-zijn van voor de geboorte, dit vindt hij het geheim van het leven en hij denkt dat DaVinci dit al had doorgrond.

Klassieke oudheid
Er zitten veel verwijzingen in naar de Griekse mythologie. A. F. Th. Heeft het verhaal benaderd als een hedendaagse mythe en heeft het ook geschreven als een tragedie. Zo zit er een soort bode in; Remo die het verhaal van zijn ongeboren zoon verteld in het hoofdstuk De eenzaamste twintig minuten uit de geschiedenis van de mensheid. De bode is een typisch element in een klassieke tragedie. Er wordt ook vaak verwezen naar bekende mythen of goden zoals Venus en Apollo én een paar keer naar de Romeinse schrijver Plinius. ‘Buiten hing de winterschemering, maar hier was het dag, nee, meer dan dag.’ (p. 1047) Dit is precies het omgekeerde van wat Plinius heeft geschreven over de uitbarsting van de Vesuvius (buiten was het nacht, nee, meer dan nacht). Beide worden door respectievelijk het licht en het donker ingesloten.



5. Personages
Remo Woodehouse
Remo is de hoofdpersoon. In het echt is hij Roman Polanski, maar deze naam komt in het boek niet voor. Hij is zich erg bewust van zijn uiterlijk, ook omdat hij een beroemde filmregisseur is en dus vaak op tv of in bladen verschijnt. Hij is ontevreden over zijn lengte, hij is namelijk maar 1,57 meter. Hij heeft een voorliefde voor (te) jonge meisjes en komt hierdoor ook in de problemen. Hij vindt zichzelf een erg goede regisseur en hij heeft ook wel erg met zichzelf te doen omdat hij wordt veroordeeld voor verkrachting. Hij is niet gelovig, hij krijgt zelfs een beetje afkeer van Jezus. ‘Opeens, met blasfemische opluchting, drong het tot Remo door: zo, als Maddox, was de echte Jezus geweest – een banaal goeroetje, dat met fanatieke blik en loze welbespraaktheid een stel volgelingen wenste te imponeren.’ (p.507).

Scott Maddox
Scott is in het echt de sekteleider Charles Manson. Vanaf het moment dat Scott en Remo elkaars identiteit weten, wordt hij wel Charlie genoemd (voornamelijk door zichzelf). Hij is zo mogelijk nog kleiner dan Remo (1,55 meter) en ook hierdoor raakten ze in eerste instantie bevriend, ze waren beide buitenbeentjes. Charlie vergelijkt zichzelf met Jezus. Zijn leer is dat men niet bang moet zijn voor de dood maar voor het grote ‘niet-zijn’ van voor de geboorte. Hij weet Remo hier zelfs van te overtuigen. ‘Het was waar. De mensen hadden hun angst altijd verkeerd giricht – op het post vitam in plaats van op het ante vitam.’ (p. 1012).

Spiros Agraphiotis
Ook wel ‘de Griek’ genoemd. Hij moet de god Apollo voorstellen. Je zou hem als een deus ex machina kunnen zien, wat past in de gedachte dat het boek is geschreven als een mythe. Hij komt namelijk als god steeds in het spel en beïnvloedt de situatie. Je zou hier tegen kunnen stellen dat hij dit niet doet in hopeloze situaties, wat in de klassieke mythe meestal het geval is. Hij doet het eerder om zijn eigen wens realiteit te laten worden: een wedergeboorte van de klassieke oudheid, de beschaving van de oude Grieken.



6. Tijd
Het verhaal speelt zich af tussen 19 december 1977 en 1 februari 1978. Het boek is opgedeeld in 7 delen, week 51 tot en met week 5, en deze weken zijn opgedeeld in hoofdstukken die allemaal één dag zijn en een eigen naam hebben. Deze hoofdstukken zijn weer opgedeeld in genummerde subhoofdstukjes die allemaal vrij kort zijn. Het lijkt dus heel chronologisch, maar het boek bestaat voor een zeer groot deel uit flashbacks, op sommige dagen wordt er niet eens iets over die bewuste dag verteld, maar alleen over het verleden.



7. Vertelsituatie
Het is een wisselend perspectief. Er is een personaal perspectief, dat volgt Remo, en er is een ik-perspectief waarbij Spiros de verteller is.



8. Ruimte
Het verhaal speelt zich af in de gevangenis. Hier hebben Maddox en Remo veel gesprekken en discussies. Dit is eigenlijk ook de enige belangrijke ruimte. De flashbacks spelen zich op veel verschillende plekken af, zoals het huis van Remo, Amsterdam en Parijs.



9. Overige relevante zaken
A. F. Th. Heeft voor ‘Het schervengericht’ de AKO literatuurprijs 2008 gewonnen. Voor deze prijs waren nog vijf andere genomineerden, waarvan de bekendste Arnon Grunberg met ‘Tirza’. Van der Heijden had toen de prijs uitgereikt werd ruzie met Grunberg, daarom volgde hij alles vanuit een aparte kamer.



10. informatie over de schrijver
A.F.Th. van der Heijden is geboren in 1951 in Geldrop. Ik kan niets vinden over zijn leven dat verband houdt met het verhaal. Hij gebruikt vaker waar gebeurde verhalen, bijvoorbeeld in ‘De advocaat van de hanen’.