1. Zakelijke gegevens a. Auteur: Renate Dorrestein
b. Titel: Het perpetuum mobile van de liefde
Uitgever: Pandora Pockets maakt deel uit van Uitgeverij Contract
Jaar van uitgave: 1988
Druk: negende, 1997
Aantal bladzijdes: 150
c. Genre: Een autobiografische roman. 2. Eerste Reactie a. Keuze: Ik moest nog 1 boek lezen voor Nederlands en ik wist totaal niet welk boek ik wou lezen en dit boek werd me aangeraden. b. Inhoud: Ik vind het een goed boek, het is af en toe wel moeilijk doordat de schrijfster soms hele lange zinnen maakt. Ik vond het af en toe wel saai, en ik vond het niet echt leuk om te lezen maar de gedachtes van de schrijfster vind ik heel boeiend en daardoor vond ik het toch een goed boek. 3. Verdieping a. Samenvatting: 1. Het is een autobiografie en Renate Dorrestein, de schrijfster, is zelf aan het woord. Er komen vier personages in het boek voor; Renate Dorrestein, haar zusje, haar buurvrouw Lydia en Godelieve Ochtendster. 2. Renate voelt zich schuldig over de zelfmoord van haar zusje en schrijft in het boek over haar gevoelens hierover. Op het eind van het boek komt ze in reine met zichzelf en de dood van haar zusje, mede door Lydia en Godelieve Ochtendster en hun geschiedenissen. Het schrijven van het boek helpt haar ook de dood van haar zusje te verwerken. Het is niet echt een verhaal met gebeurtenissen die zich afspelen maar het is een autobiografie van Renate Dorrestein waarin ze haar gevoelens omtrent de dood van haar jongste zusje beschrijft. 3. Op het eind van het boek komt Renate in reine met zichzelf en de dood van haar zusje. 4. Het thema van het boek is zelfmoord en de gevolgen hiervan op naasten. De zelfmoord van het jongste zusje van Renate is dus de rode draad door het boek.
b. Onderzoek van de verhaal techniek 1. Het boek is niet echt in moeilijke taal geschreven maar ik vind het wel moeilijk om te lezen doordat de schrijfster lange zinnen maakt waarin ze soms helemaal afwijkt van het onderwerp. Een voorbeeld van een hele lange zin: ‘Dat ik nog leef, komt doordat ik iets bezit wat te weinig vrouwen bezitten: ik heb een stem en daar schreeuw ik het mee uit, ik heb een stem van papier, ik schrijf meer dan iemand ooit , ik heb een stem van papier, ik schrijf meer dan iemand ooit kan ambiëren te lezen, ik zal niet stikken in mijn opdracht, ik niet, ik hoef mijn woede niet uit gebrek aan kanaal tegen mezelf te richten en daarom aan de pillen te raken of aan het overeten te slaan, ik zal dan wel uit goede smaak nalaten wat mannen doen wanneer zij buiten zichzelf zijn (verkrachten, roven, mishandelen, brandschatten, de boel in puin hengsten), maar ik hoef mij niet te laten gebeuren wat mijn zusje overkwam, die een lichaam werd, een onbeheersbaar lichaam dat om voedsel gilde en toch slank moest blijven omdat zij anders herkenbaar zou zijn als mislukking – want alle vrouwen zijn wel louter lichaam hoor, niets dan gat, maar het is niet de bedoeling dat iemand daar last van heeft, dat gat is er voor andere doeleinden dan voor het worden volgestort met voedsel, voedsel, voedsel, voedsel, voedsel, voedsel, voedsel, dat gat is er niet voor het bevredigen van je eigen behoeften, jij dikzak! jij egoïst!’ (p. 139) 2. Het boek speelt zich niet op een bepaalde plaats af. Renate schrijft het boek in haar kamer waar ze uitzicht heeft op de straat waar haar buurvrouw Lydia danst voor haar minnaar die alleen zij kan zien op muziek die alleen zij kan horen. (p.11) Renate schrijft het boek jaren na de dood van haar zusje, ter verwerking van haar dood. 3. Er komen vier personages in het boek voor; Renate Dorrestein die in het boek haar gedachtes over de dood van haar zusje beschrijft, ze voelt zich verantwoordelijk over de dood van haar zusje maar door het schrijven van dit boek kan zet het voor een groot deel verwerken en voelt ze zich niet meer schuldig. Het zusje van Renate is de jongste dochter in het gezin Dorrestein. Ze heeft haar hele leven last van overgewicht, als ze klein is noemt Renate haar een volgepropte stomme trage big. Als ze in de puberteit zit, neemt haar zelfvertrouwen nog sterker af en gaat ze laxeermiddelen gebruiken. In de jaren voor haar dood heeft ze in verschillende inrichtingen gezeten, heeft last van zware depressies en een eetstoornis. Steeds als er iets met haar gebeurt staat Renate voor haar klaar. Dit gaat jaren zo door, ze hebben een haatliefde verhouding. Soms hebben ze heel erge ruzie, maar toch helpt Renate haar steeds. De zussen hebben allebei de droom schrijfster te worden. Renate wordt dit ook en van haar zusje word ooit een stuk gepubliceerd in de ‘Viva’. Renate en haar zusje hadden nog een oudere zus, Mare, die non wordt en dan verder door het leven gaat als Maria. Ook hebben ze nog zeven broers die allemaal boordwerktuigbouwkundigen zijn. Lydia is de buurvrouw van Renate ze helpt Renate de dood van haar zusje proberen te begrijpen. Lydia heeft haar hele leven voor haar ouders gezorgd. Haar moeder slikt pillen en haar vader is aan de alcohol. Lydia zorgt ervoor dat het huishouden soepel verloopt en haar ouders geen ruzie krijgen. Door lydia’s zorg zijn haar ouders nog bij elkaar. Door haar jeugd is zij een vrouw geworden die alleen nog maar relaties aangaat met mannen die niet voor zichzelf kunnen zorgen. Lydia ontmoet een man die niet zelfstandig is en alleen met haar wil vrijen als ze haar hoofd bedekt. Lydia wordt na verloop van tijd gek en beland in een inrichting. Hier wordt ze uitgehaald door Renate en sindsdien danst ze op straat voor haar minnaar die alleen zij kan zien op muziek die alleen zij kan horen. Godelieve Ochtendster is een heel lelijke vrouw die zonder liefde is opgegroeid. Nooit krijgt ze eens erkenning totdat ze aangenomen wordt door de vader van Lydia, die haar neemt zoals ze is. Na een aantal jaar vindt de vader van Lydia dat ze niet representatief is voor het bedrijf en geeft haar de keus zich te laten opereren door een plastisch chirurg of ze wordt ontslagen. Ze kiest voor de plastische ingreep. Na de operatie wordt ze door een travestiet aangezien voor een travestiet. Hij stelt haar voor aan de eigenaar van een travestietenbar die haar aanneemt. Als ze er een tijdje werkt komt de vader van Lydia naar de bar waar hij haar herkent en hij verraad haar. Ze wordt aangeklaagd door de eigenaar van de bar omdat ze een vrouw was die zich uitgaf voor een man die een vrouw speelde. Ze wint de zaak en ze krijgt landelijke bekendheid als het gezicht van een feministische vereniging. 4. Het boek is een beschrijving van gevoelens van een situatie. Die situatie is de zelfmoord van het zusje van de schrijfster, Renate Dorrestein. 5. Het boek helemaal in de ik-persoon geschreven, door de ogen van Renate Dorrestein wie ook de auteur van het boek is. Het is dus een autobiografie. c. Op zoek naar de thematiek 1. De hoofdgedachte (het thema) is zelfmoord en de gevoelens van de nabestaanden
2. Er is niet echt een bepaald tekstgedeelte wat typerend is voor dat thema, het hele boek gaat over de gevoelens en gedachtes van de schrijfster na de zelfmoord van haar zusje. Er is wel een duidelijk tekstgedeelte in het boek waarin Renate beschrijft dat ze te horen krijgt dat haar zusje zelfmoord heeft gepleegd, pagina 38 tweede alinea; “Nagel aan mij doodkist, molensteen om mijn nek, mij zusje, mijn liefje. Er was een tijd dat ze alleen maar in treinen zat. Om uit het raam te kijken, zei ze. Van noord naar zuid, van oost naar west spoorde ze opgejaagd rond, alsof ze de duivel die haar op de hielen zat, op die manier kon afschudden. Wanneer ze geen geld meer had voor de terugreis, belde ze mij, uit Assen of Geleen, uit Enschede, Den Helder, Zutphen, Geldermalsen of Roermond. Op elk uur van de dag of nacht kon de telefoon gaan; er was een tijd dat ik de glasvezelkabels wel eigenhandig wou opgraven en stukslaan, dat ik zwoer de volgende keer een spade mee te nemen om de verbindingen ter plaatse onklaar te maken. Mij bereik je niet meer. Toen op een ochtend om zes uur de telefoon ging, wist ik dat alleen zij het zijn kon, mij satanskind, mijn bron van eeuwigdurende zorg, mijn zusje. Het was mijn vader. Hij zei dat mijn zusje van een flatgebouw was gesprongen. Ik legde de telefoon neer. Ik dacht dwaas: ik hoef nergens heen. Ik ging dus terug naar bed. Ik trok de dekens over mijn kop. Weet je wat – ik val gewoon in slaap, dat doe ik: mij bereik je niet meer, ik slaap. En ik sliep. Ik droomde. Ik droomde dat de telefoon ging, zoals zo vaak. Ik droomde dat ik tierend mij kleren aantrok, de hak brak van mij laars door het geweld waarmee ik hem aanstampte, vloekend wankelde ik de trap af, tas, jas, autosleutels, en het regende. Doodstil was het in de donkere straten, zelfs op de grote weg was nauwelijks verkeer. Godvrezende mensen sliepen, alleen ik was weer op pad, alleen mij was nooit rust gegund. Mijn minnaars klaagden als ik weer in de kleren sprong; alweer, ga je nou alweer achter haar aan, je maakt het haar te gemakkelijk, laat haar toch een keer barsten, één keer maar, dan leert ze het wel af. En, zeiden mij minnaars sluw, je bent toch niet altijd thuis – wie weet hoe vaak de telefoon gaat als jij er niet bent! Bij die gelegenheden redt ze zich kennelijk zelf, zeiden mij minnaars, jij bent heus niet zo onmisbaar als je denkt. Jij durft niet op te treden, zeiden ze, zelfs je poezen zijn niet zindelijk. (…..) (…p.43…) En ik opende mijn ogen en hoorde, zestig maal twintigvoudig versterkt, de echo van mijn vaders stem aan de telefoon, en kon mijn voortvluchtige geest niet langer behoeden voor de mokerslag van het besef dat ik mij zusje voor het laatst had opgehaald. Terwijl ik gewoon thuis was. Ze had me kunnen bellen.” 3. De titel van het boek is “Het perpetuum mobile van de liefde”. Perpetuum mobile betekent; toestel dat eeuwig in beweging blijft. De betekenis van de titel is dus de liefde die nooit ophoud, de oneindige liefde. In het verhaal is het de oneindige liefde die Renate voor haar zusje heeft, ze zal altijd van haar zusje blijven houden ondanks alles, zelfs na haar dood. Oftewel; het perpetuum mobile van de liefde voor haar zusje. d. Plaats in de literatuur geschiedenis 1. Het werk is in 1988 voor het eerst gepubliceerd
2. Renate Dorrestein werd geboren in Amsterdam in 1954. Ze groeit op in een rooms-katholiek gezin. Haar vader is advocaat en haar moeder is voor haar trouwen onderwijzeres. Meteen na het behalen van haar gymnasiumdiploma in 1972 aan het Keizer Karel College in Amstelveen stort Dorrestein zich in de journalistiek. Ze volgt een stoomcursus tijdschriftjournalistiek bij uitgeverij Spaarnestad. Als achttienjarig meisje krijgt ze een aanstelling bij het weekblad Panorama. Ze werkt hier vier jaar in vaste dienst en daarna nog enkele jaren als freelance medewerkster. Met een vriendin richt ze daarna een productiebureau op waar ze bijlagen voor tijdschriften, mailings, interviews en reportages voor schrijft. Vanaf 1982 zit ze in de redactie van het feministische tijdschrift Opzij. Voor dit blad schrijft ze talloze columns. In deze jaren is ze ook hoofdredactrice van het inmiddels opgeheven tijdschrift Mensen van nu. Ook in de tijdschriften De Tijd en Bzzlletin manifesteert Dorrestein zich als columniste. Ze probeert in haar columns bewust te provoceren om de wereld wakker te schudden. In 1983 debuteert ze als romanschrijfster met Buitenstaanders, na jarenlang vergeefse pogingen haar boeken gepubliceerd te krijgen. Haar reputatie als een van de meest fantasierijke Nederlandse schrijfsters van deze tijd is met deze roman gevestigd. Nadien verschijnen er verschillende romans van haar hand, zoals Noorderzon (1986) en Een sterke man (1994). In 1986 en 1987 is ze verbonden aan de University of Michigan als 'writer in residence'. Ze baart veel opzien in de Verenigde Staten met haar lezing Who wants to write like a woman?. In 1986 richt ze de Anna Bijns stichting op. Deze stichting reikt ieder jaar een prijs uit aan invloedrijke vrouwelijke auteurs. In de Keefmanlezing in Den Bosch in 1987 maakt zij heel duidelijk wat haar wereldbeeld is: 'mannen zijn laffe, bekrompen, egoïstische, kinderachtige wezens en jagers (…) mensen van mijn geslacht worden gekleineerd, onderbetaald, uitgelachen, misbruikt en weggemoffeld, óf als wezenloze prinsessen op de erwt geromantiseerd en geïdealiseerd'. In zowel haar columns als in haar romans komt ze hier vaak op terug. Dorrestein voelt zich een eenling de Nederlandse literatuur. Met hedendaagse Nederlandse schrijvers voelt ze zich, naar eigen zeggen, niet verwant. Ze is volstrekt niet geïnteresseerd in moderne literatuur, verklaart ze in een interview in Vrij Nederland :"Ik hoor niet bij een traditie, een 'school' heet dat. Ik val overal buiten". Verwantschap voelt zij alleen met 18e en 19e eeuwse Engelstalige schrijvers en auteurs als Fay Weldon en Beryl Bainbridge die net als zij het wonderbaarlijke in hun werk samenvoegen met maatschappelijke betrokkenheid. Door hen is haar werk beïnvloed. Een andere invloed op het werk van Dorrestein is de zelfmoord van haar zus. Zij leed jarenlang aan eetstoornissen en heeft uiteindelijk een einde aan haar leven gemaakt. Pas in de roman Het perpetuum mobile van de liefde (1988) schrijft ze over dit onderwerp. In de eerder genoemde Keefmanlezing spreekt ze voor het eerst in het openbaar over de gebeurtenis en de impact die het op haar leven heeft. Vanaf het moment waarop is vastgesteld dat ze aan de chronische vermoeidheidsziekte ME lijdt, is ook deze ziekte en het sociaal isolement waar patiënten in terecht kunnen komen een belangrijk thema in haar boeken. Bibliografische gegevens over de auteur: 1983 Buitenstaanders, roman

1985 Vreemde streken, roman
1986 Noorderzon, roman
1987 Een nacht om te vliegeren, roman
1988-1998 Columns
1988 Het perpetuum mobile van de liefde, roman
1989 Vóór alles een dame, kalenderboek
1991 Het hemelse gerecht, roman
1992 Ontaarde moeders, roman
1993 Heden ik, documentaire
1994 Een sterke man, roman
1996 Verborgen gebreken, roman
1997 Want dit is mijn lichaam, Boekenweekgeschenk
1998 Een hart van steen, roman
2000 Het geheim van de schrijver, roman
3. In de tijd dat het boek geschreven is was er sprake van een sterke opkomst van feministische bewegingen dit is duidelijk te merken in het boek, omdat het voor een groot deel gaat over de gedachtes van de schrijfster over de plaats van de vrouw in de samenleving. Ze heeft hier veel kritiek op, en haar gedachte is dat haar zusje hier mede door zelfmoord heeft gepleegd. Ze had volgens Renate namelijk een vertekend zelfbeeld, opgedrongen door de, door mannen gedomineerde, samenleving. 4. Renate Dorrestein ziet zelf geen overeenkomsten van haar werk met andere Nederlandse schrijvers. Zelf heb ik nooit boeken gelezen van een schrijver of schrijfster met een zelfde soort uitgesproken mening over de maatschappij als Renate Dorrestein. Ik heb al eerder een boek gelezen van Renate Dorrestein, Buitenstaanders, ook hier was sprake van een feministische inslag. Ik vind het jammer dat er niet meer Nederlandse schrijvers zijn met dezelfde kritische kijk op de samenleving als Renate Dorrestein. Misschien zijn ze er wel maar ik heb nog nooit boeken gelezen van een zelfde soort schrijvers. “Dorrestein voelt zich een eenling de Nederlandse literatuur. Met hedendaagse Nederlandse schrijvers voelt ze zich, naar eigen zeggen, niet verwant. Ze is volstrekt niet geïnteresseerd in moderne literatuur, verklaart ze in een interview in Vrij Nederland :"Ik hoor niet bij een traditie, een 'school' heet dat. Ik val overal buiten". Verwantschap voelt zij alleen met 18e en 19e eeuwse Engelstalige schrijvers en auteurs als Fay Weldon en Beryl Bainbridge die net als zij het wonderbaarlijke in hun werk samenvoegen met maatschappelijke betrokkenheid. Door hen is haar werk beïnvloed.” 4. Beoordeling Een tekstgedeelte wat me erg aansprak was een tekstgedeelte dat gaat over waarom mannen zich niet druk maken over hun uiterlijk en de rede waarom vrouwen een minderwaardigheidscomplex krijgen net zoals het zusje van Renate. (p.53-54) “Nijdig zei ik tegen Mare: ‘De hele cultuur verplicht ons nooit tevreden te zijn met ons lichaam en het te kwellen en te martelen om het in model te krijgen en te houden, en de verschrikkelijkste minderwaardigheidscomplexen te ontwikkelen als dat niet lukt.’ ‘Mannen hebben ook complexen over hoe zij eruit zien, hoor,’ zegt Mare, de expert. ‘Ja, en daarom gaan ze zichzelf zeker massaal te lijf met epileertangen en kokende hars en maskers van bagger en algen! Daarom hangen ze zeker elke avond boven gloeiende stoombaden en knijpen ze hun huid tot moes en schuren ze die nog eens na met een korrelcrème, daarom hongeren ze zichzelf uit op een menu van citroensap en sla en zwarte koffie, daarom zitten ze met z’n allen met bijtende chemicaliën op hun kop onder hete haardrogers en schoeien ze zichzelf met krultangen, daarom kloppen ze ponden peperdure zalven in hun gezicht en slaan ze lanoline in hun rimpels, daarom, daarom zie je ze altijd aan zichzelf vijlen, schaven, raspen, kneden, trekken, peuteren, daarom vertonen ze zich nimmer in het openbaar zonder eerst de vorm van hun lippen te veranderen en met een scherp potlood randen om hun ogen te krassen en een laag crème en poeder op hun huid te storten. Schei toch uit, Mare. De algehele afspraak is dat mannen goed zijn zoals ze zijn, en vrouwen niet.’ Mare snuift. Zij kan nooit geloven dat wat voor haar persoonlijk niet opgaat, ondertussen voor miljoenen anderen wel geldt. Zoals het feit dat het vrouwenlichaam een arena is, waarin zich de gruwelijkste gevechten afspelen tussen zoals het is en zoals het zou moeten zijn. Met de hele wereld als publiek.” Dit tekstgedeelte heeft mij zo aangesproken omdat het zo ontzettend waar is. Dit is voor mij het duidelijkste antwoord op de vraag, waarom mannen niet moeilijk doen over hun uiterlijk, dat ik ooit had kunnen krijgen. Sommige stukken tekst vond ik wel saai. Dit kwam voornamelijk omdat ik sommige gedachtekronkels de schrijfster wel erg vergezocht en vergaand vond. Dit waren vooral tekstgedeeltes over de vrouw die de eeuwige huisvrouw was en die geen stem in de samenleving had. Ik denk dat deze tekstgedeeltes mij niet echt aanspraken en op den duur gingen vervelen omdat het niet meer echt van deze tijd is. Voor die tijd zijn het hele begrijpelijke gedachtes van een feministe. Maar tegenwoordig is de vrouw niet meer zo onderdrukt in de samenleving. Maar deze tekstgedeeltes waren wel van belang voor het verhaal. Ik vond het thema van het boek erg boeiend. Ik heb nooit in mijn naaste omgeving meegemaakt dat iemand zelfmoord heeft gepleegd maar er zijn wel een aantal bekenden van me die dit in het verleden van heel dichtbij hebben meegemaakt. Ik vond het daarom interessant om de gedachten van iemand te lezen die dit ook in zijn naaste omgeving heeft meegemaakt. Ik vond het een erg mooi en interessant boek om te lezen, vooral omdat ik nogal geïnteresseerd ben in de samenleving en de situatie van onderdrukte groepen in de samenleving. Ik zou het boek niet aanraden aan anderen omdat ik denk dat de meeste mensen van mijn leeftijd niet echt geïnteresseerd zijn in denkbeelden over dit soort onderwerpen. Ik denk dat leeftijdsgenoten het boek saai zullen vinden. Recensies

Op de achterkant van het boek staat de volgende recensie; 'Een boek dat getuigt van moed... Het gooit een steen in de vijvers van schijnbare gemoedsrust. Goed geschreven... met veel vaart.' Algemeen Dagblad
Ik vind dat de recensent gelijk heeft wat betreft de moed om het boek te schrijven. Andere recensies; Matthias Kooij: 'De lezer wordt door dit alles niet wijzer dan de schrijver en staat even machteloos, alleen ervaart hij dat als onterecht, omdat hij vermoedt dat de schrijfster meer diepgang had kunnen bieden als zij zichzelf minder centraal gezet had. Ga eens opzij, zou men de schrijfster willen vragen, zodat ik het arme meisje zelf ook kan zien.' NRC Handelsblad, 11-11-1988
Ik ben het deels eens met deze recensent, hij heeft gelijk wanneer het boek zou gaan over het zusje maar het is een autobiografie en dus is het logisch dat het boek over de gevoelens en gedachtes van Renate Dorrestein zelf gaat. Maar zelf had ik ook wel iets meer van het zusje willen zien in het boek. Koos Hageraats: 'In de vorm waarin dat verhaal nu is verschenen, wordt de ontroering van de lezer overheerst door te veel misplaatste woede van Renate Dorrestein.' De Tijd, 25-11-1988
Het is voor mij duidelijk dat deze recensie in een tijd is geschreven dat de maatschappij door mannen overheerst werd, deze recensent is een man en het is duidelijk dat hij bang is voor de opkomst van vrouwen in de maatschappij door feministische gedachten. Want ik denk dat de gedachten, wat de recensent misplaatste woede noemt, totaal niet misplaatst zijn. Ze waren juist van die tijd, en naar mijn mening totaal terecht, want vrouwen waren nou eenmaal onderdrukt in de maatschappij en de opkomst van feministische bewegingen is daarvan een logisch gevolg.