Auteur: Marga Minco
Titel: Het Bittere kruid
Uitgeverij: Bert Bakker te: Amsterdam
Jaar van uitgave: mei 1957-> 1ste druk 24ste druk: juli 1983
Druk: 24ste druk
Aantal blz.: 90 1. Korte levensloop. De auteur van het boek is Marga Minco. Zij is geboren op 31 maart 1920 in de Brabantse plaats Ginneken. Officieel heet ze Sara Menco. Ze is de enige overlevende van de Tweede Wereld oorlog uit een Joods gezin. Haar vader was een vertegenwoordiger en afkomstig uit een orthodox-joods gezin. Haar moeder kwam uit Groningen. Sara, die snel de roepnaam Selma kreeg was de jongste van de 3 kinderen. Toen Selma klaar was met school kreeg zij een baan bij de Bredasche Courant, waar zij letterlijk naar alle fronten is uitgezonden, branden tot lezingen over de natuur en toneel. Tijdens een toneelvoorstelling heeft zij haar latere echtgenoot ontmoet: Bert Voeten. Hij werkte bij de concurrent: dagblad van Noord-Brabant. Nadat de oorlog was uitgebroken, verloor Minco brijwel direct haar baan, omdat het verboden werd joods personeel te hebben. Ze verbleef in het begin van de oorlog in Assen, Delft en Amsterdam. Ze werd ziek. Ze leed aan een lichte vorm van tbc en kwam terecht in een ziekenhuis in Utrecht en later in een sanatorium in Amersfoort. Na haar genezing, in de laatste maanden 1942, keerde zij naar haar ouders in Amsterdam die daar en een Judenviertel waren ondergebracht. In april 1943 stonden plotseling Duitsers voor de deur. Zij namen vader en moeder Minco mee; Selma wist te vluchten via een achterdeur. De rest van de oorlog verbleef ze op onderduikadressen en kreeg ze schuilnamen. Eén daarvan was Margaretha (Marga), waar zij zo aan gehecht is geraakt dat ze zo is blijven heten. Na de oorlog had ze het erg zwaar. Marga bleek samen met een broer van haar vader de enige overlevende te zijn van de familie. Verder werd ze niet binnengelaten bij het gezin waar haar ouders destijds hun bezittingen waren ondergebracht. Na een verblijf in Frankrijk in 1947 schreef Minco tussen 1950 en 1954 verhalen voor het satirisch tijdschrift Mandril, het Haarlems Dagblad en Het Parool. In 1956 werd haar 2de dochter, Jessica geboren. In 1985 kwam Minco in het nieuws doordat zij bezwaar maakte tegen de wijze waarop “Het bittere kruid” was verfilmd. Zij heeft een proces aangespannen en kreeg het recht voorafgaand aan de film een verklaring op te nemen waarin zij afstand neemt van het product van de regisseur. Na de dood van haar echtgenoot in 1992 ging zij bij haar dochter wonen, in Amsterdam. Ze stopte toen ook met haar lezingen op scholen over haar werk en ervaringen: ‘ik vind dat ik genoeg gedaan heb.’ In vrijwel alle boeken van Marga komt de periode 1940-1945 terug. Zelf geeft ze als verklaring ervoor: ‘ik kom altijd weer op die periode, ik wil het vaak niet, maar die jaren hebben mij het hevigst aangegrepen. 2. Bibliografie. 1955 De verdwenen ambtsketen -televisiespel voor kinderen

1957 Het bittere kruid. - Een kleine kroniek roman
1959 De andere kant. Verhalen
1963 Kijk 'ns in de la kinderboek
1965 Het huis hiernaast novelle; in 1966 ingepast in Een leeg huis
1965 Terugkeer novelle
1966 Een leeg huis roman
1968 De trapeze kinderverhalen, met gedichten van Mies Bouhuys
1970 De dag, dat mijn zuster trouwde novelle
1970 De hutkoffer televisiespel
1974 Meneer Frits en andere verhalen uit de vijftiger jaren
1975 Daniël de Barrios televisiespel
1975 Je mag van geluk spreken verhalen
1982 Verzamelde verhalen 1951-1981
1983 De val roman
1986 De glazen brug Boekenweekgeschenk
1991 De zon is maar een zeepbel droomverslagen
1994 De verdwenen bladzij verhalenbundel voor kinderen
1997 Nagelaten dagen roman
1998 Door het land roman
1. Genre Wat voor soort boek is het? Kruis meer dan 1 genre aan. Zet 2 kruisjes bij het voornaamste genre waartoe het boek behoort. o detective
o sciencefiction · psychologisch
o maatschappijkritisch
o streekroman
o historisch
o satire
o avonturen
o liefdesroman · oorlogsroman: richt zich meer op de periode na de oorlog, waarin deze verwerkt wordt 2. Perspectief Het verhaal is geschreven vanuit een · ik-figuur binnen/buiten de handeling
o hij/zij-figuur, te weten,……………. o wisselend perspectief, o.a. vanuit……. o alwetende verteller
o ander perspectief, nl. ………… 3. Personages Wie is (zijn) de hoofdpersoon (-personen)? Marga, de schrijfster zelf, is de hoofdpersoon. Beschrijft het karakter van de (een) hoofdpersoon. Marga’s karakter verandert keer op keer. Ze groeit op in een joods gezin. Ze moet erg veel verhuizen tijdens de oorlog en moet zich hierdoor veel aanpassen en dit is de oorzaak van haar veranderde karakter. Ze is zelfstandig, dit komt door alles wat ze meemaakt. Ze probeert net als haar vader, zichzelf wijs te maken dat de oorlog en alle jodenvervolgingen nog ver weg zijn, dit verandert naargelang het verloop. Zij had eerst bruin haar, maar later maakt ze het blond, omdat ze niet herkend mag worden, wanneer zij op een trein stapt, die gecontroleerd wordt door Duitsers. Maakt (maken) de hoofdpersoon (-personen) een ontwikkeling door? o neen · ja, nl. Ze wordt ouder en wijzer -> minder naïef. Marga leert dat de Duitsers gevaarlijk zijn, terwijl ze in het begin van het boek niet bang was en vrij optimistisch ze voelt angst voor de Duitsers en voelt zich schuldig dat ze haar ouders achterliet. Je kunt een evolutie zien van een jong naïef kind naar een jonge, nuchtere volwassen vrouw. -Geef zo mogelijk een voorbeeld van een ‘round character’ en een voorbeeld van een ‘flat character’. - round: Marga
uitleg: Doorheen het hele boek laat Marga je duidelijk haar gevoelens zien, hoe zij zich voelt bij de hele situatie. vb.: “Ik sliep er slecht… - ik was bang…” - flat: Hans (Marga’s broer) uitleg: je weet praktisch niets van hem behalve dat hij getrouwd is.
4. Relaties. -Wat zijn de voornaamste relaties tussen de hoofdpersoon en 2 andere belangrijke personen? Tussen Marga en haar vader: ze kijkt naar hem op en gelooft hem wanneer hij haar geruststelt. Ze hadden volgens mij een hechte band ondanks alles. Tussen Marga en haar broer ze houd van hem maar is toch zo hecht niet met hem als met haar vader ik denk dat dit komt door hun leeftijdsverschil. -Hoe veranderen die relaties in de loop van het verhaal? Deze relaties worden hechter doordat Hans de enige is die Marga nog heeft als familie. De relatie tussen haar en haar vader blijft gelijk daar hij sterft. Hier voelt ze zich toch wel schuldig voor. 5. Probleem. -Met welk probleem worden de personages geconfronteerd? Jodenvervolging, oorlog, verlies van familieleden, dood, … -Wordt dat probleem opgelost? o nee, omdat………. · Ja, door
o optreden en/of karakter van de hoofdpersoon
o iemand anders of hulp van buiten
o stom geluk of toeval · einde van de oorlog 6. Tijd - Het verhaal wordt
o chronologisch verteld, zonder flashbacks
o niet-chronologisch verteld, met flashbacks
bv. …………….. · met terugwijzingen, bv. wanneer zij aan haar ouders, broer, schoonzuster en oom denkt. o met vooruitwijzingen, bv. …………………. · De scènes · volgen elkaar snel op. o zijn vrij lang, door o veel dialogen
o veel monologen
o veel beschrijvingen -De vertelde tijd beslaat 5 jaar. 7. Ruimte. -Waar speelt het verhaal zich voornamelijk af? Het verhaal speelt zich op veel verschillende plaatsen af in Nederland. Eerst in Breda, waarna de familie naar Amersfoort verhuist en vervolgens naar Amsterdam. Aan het eind gaat ze met een tram naar Zeist, waar haar oom woont. De omgevingen waar ze is, zijn somber en ongezellig, omdat het oorlog is. -Is er tussen de gebeurtenissen en de ruimte · overeenkomst, bv. Omdat er oorlog is ziet alles er kaal en verlaten uit. o contrast, bv. ………………… o geen van beiden;
8. Einde. -Was er o een happy end? o geen happy end? · een open einde? -Was de afloop · voorspelbaar? o niet voorspelbaar? Je wist van tevoren al hoe het boek ongeveer zou aflopen, omdat als Marga in de handen van de Duitsers gekomen zou zijn, zou dit boek niet geschreven kunnen zijn. 9. Thema. -Wat is (zijn) het (de) thema(s)? Het thema van het boek is: de problemen en angsten die de joden in de Tweede Wereldoorlog hebben gehad en hoe lang deze tijd nog zal nawerken in de periode die erna komt. De Joden zijn op zoek naar vrijheid, iets wat je om de onduidelijkste redenen afgenomen kan worden. Op die manier kun je veel verliezen, zo ook de mensen waar je van houdt. Marga mag zich dan wel goed hebben gered uit de oorlog, ondanks de spanning en angst die ze heeft gehad en de gevaarlijke momenten dat ze bijna werd opgepakt, is de titel niet voor niets 'Het Bittere Kruid'. De dingen die ze heeft meegemaakt zullen nog lang een rol blijven spelen in haar leven. Ze zou nog lang pijn en verdriet kennen omdat ze eigenlijk zonder reden haar hele familie is kwijtgeraakt. Het thema in één zin: "De problematiek van de Joden in de oorlog en hoe met name Marga Minco zelf, zich eruit heeft gered." -Hoe verklaar je de titel? Het bittere kruid wordt gegeten op Pesach (= een joods gebruik). De joden herdenken hierbij de bittere tijden die de joden meemaakten in Egypte. Marga Minco beleeft hetzelfde en heeft ook een lange nasmaak nl. de oorlog. -Zijn er belangrijke motieven? o structurele, bv. ………………………… · literair-historische, bv. Het hele boek draait om de rol van WO II in Marga’s leven. 10. Op welke manieren wordt er spanning gewekt? o door suggesties van de verteller, bv. ………….. o door voorgevoelens van personen, bv. ………… o door ruimtelijke elementen, bv. ……………….. o de lezer weet meer dan de hoofdpersoon
o de lezer weet minder · niet spannend
De oorlog is natuurlijk wel spannend maar de schrijfster brengt her zo dat sommige gebeurtenissen wel meevallen. Je bent wel benieuwd naar wie er het einde van de oorlog zal halen. 1.Is de probleemstelling in het verhaal reëel? · ja, want het gaat over de jodenvervolging
o neen, want……………. 2. Geeft het boek een beeld van de tijd waarin het is geschreven, d.w.z. gaat het over een specifiek probleem voor een bepaalde tijd. Leg uit. Heel duidelijk is het boek er niet over, maar waarschijnlijk begint het boek enkele dagen voor de inval van de Duitsers en eindigt niet lang na de bevrijding. De vertelde tijd is dus ongeveer 5 jaar. 'Het bittere kruid' wordt chronologisch verteld. In het boek is ook sprake van versnelling en vertraging. Voor een gebeurtenis van 5 minuten, wordt soms een paar bladzijden voor gebruikt, terwijl met enkele woorden een periode van jaren weergeeft. Aan het einde wordt een grote sprong gemaakt van het lopen naar een nieuw onderduikadres naar een gebeurtenis na de bevrijding.
3. Hoe wordt er tegen de maatschappij aangekeken? · optimistisch
o pessimistisch
o geen van beide 4. Levert de schrijver kritiek op onze maatschappij? · neen
o ja
Zo ja, wil hij een anders opgebouwde maatschappij? Leg uit. Geeft de schrijver een oplossing/alternatief? Zo ja, wat voor een? 5. In wat voor milieu speelt het zich af? · arbeidersmilieu
o middle-class, burgerlijke stand
o hoger milieu · andere, nl. Joden-millieu
Is dit van belang voor het verhaal? · Ja
o Neen
Uitleg: indien zij geen joden waren zouden zij niet vervolgd worden. 6. Hoe worden de mannen en vrouwen, meisjes en jongens in het verhaal voorgesteld? · Ze zitten vast in een ‘typische man-vrouw-rolpatroon’. o Ze doorbreken (wel eens) dat rolpatroon. Dat blijkt hieruit: De vrouw van de boer blijft thuis om voor de kinderen te zorgen terwijl haar man gaat gaan werken. Ook Marga’s moeder gaat niet gaan.
Eigen mening: 1. Wat heeft volgens jou de schrijver met zijn boek willen bereiken? · ontspanning · de lezer laten nadenken over een probleem. o inzicht geven in het karakter van mensen. o de lezer zijn wereld beter laten begrijpen. o een mening propageren, nl. ………………. Is hem dat bij jou gelukt? Waarom (niet)? Ja, ik heb mij afgevraagd hoe Marga zich na de oorlog gevoeld zou moeten hebben en hoe zij is verder gegaan met haar leven, zonder te weten wat er met haar familie is gebeurd. 2. Kon je meeleven met iemand in het boek? · Ja
o Neen
Zo ja, met wie en waarom? Met het hoofdpersonage, dit was niet echt moeilijk omdat het in de ik-persoon was geschreven. Ik kan me hierdoor zeer goed inleven in de situatie van het hoofdpersonage. Ik vergeet dan alles rondom mij. Zo neen, waarom niet? 3. Ik vond het boek · goed
o vrij goed
o redelijk
o brij slecht
o slecht
Wat vond je het slechtste aan het boek? Het taalgebruik: het paste niet echt bij de personages: want een klein meisje kent volgens mij nog niet echt van die moeilijke woorden. Dat is hier wel gedaan en dat vind ik wel jammer. Wat vond je het beste? Dat je zelf niet veel hoeft in te vullen over haar innerlijk, want ze vertelt elke keer haar gevoelens en toont haar emoties. Dat vond ik zelf wel prettig, want zelf fantaseren over hoe ze zich voelt vind ik maar niks. Een ander pluspunt aan het boek vind ik dat het niet te dik is. Het is niet langdradig en zegt duidelijk waar het om gaat. Er wordt niet rond de pot gedraaid. 4. Ik heb het boek gelezen o met spanning o met tegenzin · met plezier o met ………….. o met moeizame aandacht
5. Heb je er voor jezelf iets aan gehad om dit boek te lezen? Leg uit. Ja ik vond het een aangrijpend boek. Ik leerde dat om ze problemen vandaag soms nietig zijn in vergelijking met de problemen van toen. Soms ben ik wel eens ongelukkig maar ik besef dat ik helemaal geen reden heb om ongelukkig te zijn in vergelijking met Marga toen. 6. Ik vond de taal o gemakkelijk
o te moeilijk
o niet zo moeilijk
o gekunsteld · vrij moeilijk
o natuurlijk
o moeilijk 7. Hoe ben je op het idee gekomen om dit boek te gaan lezen? Mijn mama had het boek al eens gelezen en vertelde mij dat het een zeer goed boek was. 8. Waar heb je het boek vandaan? · bibliotheek in Zottegem
o geleend van…………… o thuis uit de kast
o eigen bezit