Boekbeschrijving
J. Brenlef heeft een boek geschreven genaamd Hersenschimmen. Het boek is in 1984 uitgekomen en is gepubliceerd door Em. Querido’s Uitgeverij B.V. in Amsterdam.

Verantwoording
Ik ben tot de keuze gekomen om dit boek te gaan lezen omdat vorig jaar een vriend van mij dit gelezen had. Ik heb hem en mijn lerares Nederlands daar toen over horen praten, dat het toch een heel apart boek was. Een tweede reden voor mijn keuze, is dat mijn oma op die leeftijd is gekomen en dat ik merk dat bij haar ook niet alles meer op een rijtje staat.

Samenvatting van de inhoud
Het boek gaat over Maarten en Vera Klein. Zij zijn een getrouwd stel dat nadat de kinderen uit huis waren naar Gloucester zijn verhuisd. Daar slijten ze hun leven verder. Fred en Kitty zijn hun kinderen, maar daar horen ze eigenlijk vrij weinig meer van. Maarten begint langzaam te dementeren.


Het is winter als hij erachter komt dat het niet meer helemaal in orde is. In het begin verwart hij de dagen. Dan staat hij te wachten tot de kinderen uit het dorp terugkomen van school, maar is het zondag en zullen ze ook niet thuiskomen van school. Dan wordt het steeds erger en gaat hij dingen van vroeger ‘herleven’ zo denkt hij af en toe dat Vera zijn moeder is en dat hij nog werkt terwijl hij allang met pensioen is. Dit drijft Vera tot waanzin en haalt er een dokter bij. Maarten weet wel zeker dat er wat mis met hem is maar wil het niet laten zien aan de rest van de buitenwereld. Dokter Eardly adviseert Vera om Maarten zoveel mogelijk huis te houden en pillen te geven zodat hij rustig blijft en snel in slaapt valt.

Maarten is eigenwijs en denkt dat er niks met hem mankeert waardoor hij dingen gaat doen waardoor hij alleen nog maar dieper in de war raakt. Zo zegt hij af en toe wel tien keer dezelfde dingen niet wetend dat hij dat al gezegd heeft. Ook denkt hij steeds dat het nog de Tweede Wereldoorlog is. Het wordt zo erg dat wanneer Vera even weg is Maarten meteen in paniek schiet en bijv. een raam breekt om Robert, hun hond, binnen te laten omdat hij bang is dat Robert doodvriest. Hij blijkt dus ook een gevaar voor zijn eigen omgeving te zijn. Daarom durft Vera niet meer weg van huis. Ze voelt zich zo opgesloten dat ze er een verpleegster bijhaalt, genaamd Phil. Zij zal er bijna altijd zijn zodat Vera haar dagelijkse activiteiten niet links hoeft te laten liggen voor Maarten.

Het gaat alleen steeds slechter, hij wordt midden in de nacht wakker. Denkend dat hij moet piano spelen van zijn vader, die al super lang geleden overleden is. Op een punt gaat het zo slecht dat hij geen goede zinnen meer kan uitspreken, waardoor communiceren met hem onmogelijk wordt. Daarom besluit Vera hem naar een tehuis te sturen. Ze neemt afscheidt. Hij zal zijn laatste dagen daar slijten. Tussen alle gekken waar hij maar al te graag van hoopt dat hij niet op hen lijkt.

Auteur
Het boek gaat over dementie. J. Bernlef is van mening dat dementie een vroegtijdig afscheid van de wereld is. Dit vond hij interessant. En wilde dit dementieproces zo goed mogelijk beschrijven uit de ogen van degene die hem zelf hebben. Hij ziet dementie als een vertrek uit de werkelijkheid waar alle herinneringen in een normale volgorde staan, dat eerst de nacht komt en daarna de dag en dat oorzaken gevolgen hebben.

Thematiek
Het centrale probleem in dit boek is dementie. Er wordt beschreven van begin tot eind hoe iemand steeds meer dementeert. Van een persoon die alles nog op een rijtje heeft, naar een aftakelend mens dat alles door de war haalt en de grip op de werkelijkheid verliest. De beste omschrijving is de omschrijving die op de achterkant van het boek staat. “Hersenschimmen is niet alleen een roman over dementie en het ontstaan daarvan; het is tegelijkertijd een boek over de aanvaarding van het onaanvaardbare: de vergankelijkheid”.

Titel
Door het dementieproces zijn de herinneringen van Maarten vaag. Het zijn schimmen in z’n hoofd geworden; hersenschimmen.

Motieven
Het boek gaat over dementie. In het boek staan verschillende onderwerpen en feiten waardoor dit goed uitkomt. Zoals de oorlog. Hij weet dus zeker nog wel dingen van vroeger alleen hij haalt ze door de war met de dingen die in het heden gebeuren. Zo ook de grijze grauwe winter. Maarten houdt niet van de winter er verlangt naar de lente. Hierdoor raakt hij in een slip terecht waardoor net als de winter het in Maarten’s hoofd ook grijs en grauw wordt en hoopt dat alles weer goed komt, dus het verlangen naar de lente. En als laatste de taal. Hij kan na een tijd niet meer goede zinnen zeggen, dat heeft hij zelf ook door maar kan er niks aan doen. Daarom ook dat hij aan het eind van het boek een hoop onzin uitkraamt.

Structuur
In het boek is er geen sprake van een proloog of een epiloog. Je valt midden in het boek. Wel helemaal in het begin, want het dementieproces begint dan net. Er is geen sprake van een inleiding. Je moet overal zelf achterkomen. Er is sprake van een gesloten einde, want in het boek wordt door hem, een beetje krom uitgelegd, verteld dat hij in een tehuis zit en daar zijn laatste dagen zal slijten. Er is geen sprake van verschillende verhaallijnen. Het dementieproces wordt van binnenuit verteld dus uit de kijk op dementie van Maarten en hoe hij alles ervaart en hoe anderen op zijn ervaringen en handelingen reageren. Er zijn geen verschillende hoofdstukken. Het verhaal heeft een rode draad die door het boek heenloopt (van het begin van het dementieproces naar het einde tot Maarten niet meer goed kan functioneren) en een aantal flashbacks als hij denkt aan vroeger en allerlei herinneringen door elkaar heen haalt.


Personages
Het verhaal gaat over Maarten en Vera Klein. Ze zijn allebei in Alkmaar geboren. Maarten is 72 jaar oud en Vera ook rond de 70. Ze zijn samen al 50 jaar getrouwd en wonen sinds 15 jaar in Amerika vanwege Maarten z’n werk. Hij werkte als secretaris van een visserijorganisatie, het IMCO. En Vera verdiende wat bij door in een bibliotheek te werken. Ze zijn allebei al met pensioen. Ook zijn ze allebei zeer introvert. Houden graag hun angsten voor zich. Maarten is zeer moedig, verlegen, gevoelig en angstig voor wat hem te wachten staat en Vera is zeer angstig, gefrustreerd, behulpzaam en niet begrijpend. Ze snapt niet dat de situatie ineens zo drastisch veranderd is, maar wil Maarten maar al te graag helpen.

Historische tijd
Het verhaal speelt zich af in de winter net na de tijd van de Tweede Wereldoorlog. Dit staat in het boek. Maarten gaat vaak wandelen met Robert, in de winter en verteld hij dat hij zo naar de lente verlangd. Het is na de Tweede Wereldoorlog, want daar denkt Maarten ook nog vaak aan terug. Wanneer hij begint te dementeren. Die herinneringen hebben dus zo’n grote indruk op hem gemaakt en het staat nog vers in zijn geheugen gegrift omdat hij er nog in details over kan vertellen. In andere tijden hadden mensen er waarschijnlijk andere beslissingen op nagelaten. Bijvoorbeeld als je rond deze tijd een man hebt die gaat dementeren, sturen mensen je veel sneller naar een tehuis dan toen, want toen was dat waarschijnlijk alleen voor mensen die totaal niks meer konden en gewoon ‘gek’ en ‘gestoord’ waren.

Ruimte
Het verhaal speelt zich af in Amerika, Gloucester. Vooral thuis bij Maarten en Vera. De plaats geeft wel een toevoegende waarde aan het verhaal, want zo wil Maarten graag naar het bos en naar het strand omdat hij daar een beetje kan ontspannen en van de buitenlucht zo natuurlijk als het bos, de duinen en strand wil genieten. Het speelt voornamelijk bij hun thuis af, want als hij begint te dementeren wordt Vera aangeraden om hem zoveel mogelijk thuis te laten. Op het moment dat Maarten echt een ‘kasplantje’ is geworden gaat hij naar een tehuis en is zijn leven nabij.

Tijdsduur
Het verhaal speelt zich af in ongeveer een week of twee. Er worden niet echt dagen en tijden aangegeven, maar er wordt wel verteld dat bijv. Vera niet snapt dat dit dementieproces zo snel kan gaan.

Tijdvolgorde
Het verhaal wordt meestal in een chronologische volgorde verteld. Er loopt een rode draad door het verhaal van het begin van het dementieproces tot het einde daarvan en tussendoor krijg je nog te maken met wat flashbacks. Voor ons zijn het flashbacks die aangeven dat hij aan het dementeren is, omdat hij ineens dingen van vroeger verwart met nu. Maar voor hem is het ‘een goede volgorde’ omdat niet alles meer op een rijtje staat in zijn hoofd.

Perspectief
De auteur kruipt in de huid van de hoofdpersoon. Heel het verhaal wordt in de ikvorm verteld. En hoe hij alles beleeft en meemaakt en hoe andere personen daar op reageren. Zoals bijv. dit citaat: Ik drink de thee. Opeens raak ik geïrriteerd. Ik sta op. ‘Ik moet even naar het toilet.’ Dat zei ik altijd op mijn werk. Thuis zeg ik altijd gewoon ‘naar de wc’. Het nuanceverschil valt haar natuurlijk direct op.


Spanninggrafiek
er moet alleen bij de grafiek nog staan bij de y-as : spanningsgraad, en bij de hoeveelheid bladzijden moet de 10 nog staan bij 10-20. Dat ging even fout. Je ziet hier een grafiek over de spanningen in het boek en je ziet dat die flink verschillen. Met pieken en dalen.

Eigen mening
J. Bernlef: Hersenschimmen
Uitgegeven door Em. Querido’s Uitgeverij B.V. in 1984:160 pagina’s
Dit boek gaat over het dementieproces uit de ogen van een dementerende man. Hoe hij het ervaart en hoe anderen op zijn ervaringen reageren. Het is een heel nieuw soort boek waarvan niet veel anderen soorten van te krijgen zijn. Het is tevens een heel verwarrend boek, want bij hem gaat alles eerst goed en daarna steeds minder. Aangezien het verhaal door hem verteld wordt en hij in de war raakt, raak jij automatisch ook in de war. Gelukkig wordt dit grotendeels verholpen door de reacties van de andere personages. De stukken wanneer Maarten van huis gaat en een wandeling met Robert maakt of ineens een soort paniekaanval krijgt, vind ik vooral spannend. Alles wat hij doet komt door impulsen en het is maar net de vraag op zulke momenten wat voor impulsen hij dan krijgt en hoe hij de situatie dan probeert op te lossen. J. Bernlef heeft het begrip dementie mooi beschreven, de manier van schrijven is heel bijzonder maar ook heel ingewikkeld. Hij weet het precies te verwoorden dat het net een biografie van iemand lijkt. Van het begin dat alles nog goed gaat tot het eind dat je niks meer van het verhaal snapt. Dit is wel vervelend, maar het meest realistisch. Ook sta ik me te verkijken op de momenten dat hij het niet meer goed weet en dingen door elkaar gaat halen zoals bijv. de wc met de paraplubak. Ik kan me daarom niet goed inleven in Maarten maar beter in Vera. Haar angsten voor het onwetende wat er komen zal spreekt mij meer aan dan dat ik ineens mijn behoefte doe in een paraplubak. Het is een fascinerend boek over wat sommige tegemoet gaan. Misschien ik ook wel, dit boek heeft mij doen openstaan en beter begrijpen van dementeren. Het boek heeft mij ook deels bang gemaakt dat ik later misschien ga dementeren en dat ik merk dat hier sprake van is. Maar de tijd zal het me leren.

Bronnenlijst
- Boekbeschrijving: J. Bernlef, Hersenschimmen, Amsterdam 1984.
- Verantwoording: mijn eigen mening.
- samenvatting van de inhoud: J. Bernlef, Hersenschimmen, Amsterdam 1984.
- auteur : http://www.scholieren.com/boekverslagen/7258.
- thematiek: J. Bernlef, Hersenschimmen, Amsterdam 1984 + de kaft.
- Titel: http://www.scholieren.com/boekverslagen/3394
- Motieven: http://scholieren.samenvattingen.com/documenten/show/6487164/
- Structuur: J. Bernlef, Hersenschimmen, Amsterdam 1984.

- Personages: J. Bernlef, Hersenschimmen, Amsterdam 1984.
- historische tijd: J. Bernlef, Hersenschimmen, Amsterdam 1984.
- Ruimte: J. Bernlef, Hersenschimmen, Amsterdam 1984.
- Tijdsduur: J. Bernlef, Hersenschimmen, Amsterdam 1984.
- Tijdsvolgorde: J. Bernlef, Hersenschimmen, Amsterdam 1984.
- Perspectief: J. Bernlef, Hersenschimmen, Amsterdam 1984.
- Spanningsgrafiek: mijn eigen mening.
- Evaluatie: mijn eigen mening.