Informatie Auteur : J. Bernlef
Titel : Hersenschimmen
Eerste druk : 1984
Uitgever : Querido, Amsterdam Samenvatting Op een ochtend staat Maarten Klein voor het raam als zijn vrouw Vera binnenkomt met thee. “Wat idioot”, denkt Maarten,” ik zou toch zweren dat het ochtend was”. Hij stelt zichzelf gerust, “het is die verdomde rotwinter”, zegt hij, maar het gevoel van onbehagen gaat niet meer weg. Maarten is 71 jaar oud, gepensioneerd, en geniet nu met Vera van zijn oude dag. Zij zijn Nederlanders, maar wonen sinds lange tijd in Gloucester, een klein vissersplaatsje in Noord-Amerika. Vanaf dat eerste incident gebeuren er meer van dat soort kleine dingetjes. Maarten begint steeds meer dingen te vergeten. Als Vera hem vraagt om de oven uit te zetten wordt hij heel zenuwachtig, hij vergeet zich te scheren, etc. Hij merkt dat hij zich soms opeens 'verdwaald' voelt. Maarten doet erg zijn best om het voor Vera verborgen te houden, ook omdat hij niet aan zichzelf wil toegeven dat hij vergeetachtig wordt. Als ze hem vraagt wat er toch aan de hand is, zegt hij weer dat het door de winter komt. De emotionele afstand tussen Vera en Maarten wordt steeds groter. Gesprekken verlopen steeds moeizamer, Maarten voelt zich onbegrepen en alleen. Zijn gedachten zitten steeds meer in het verleden. Hij denkt constant aan zijn vader, hoe hij als kind op zondag altijd op zijn vaders bureau mag zitten tekenen, zijn werk, de mensen van zijn werk, een oude jeugdliefde, voor Vera, een ex-collega die zelfmoord heeft gepleegd. Het wordt steeds erger. Maarten begint het heden en het verleden door elkaar te halen. Soms denkt hij ineens dat hij gewoon in Amsterdam woont, en op een ochtend wil hij weer naar zijn werk gaan. Dan haalt Vera de dokter erbij. Vanaf dan mag Maarten niet meer alleen naar buiten en hij vindt dat hij als een kind behandeld wordt. Gelukkig kunnen Vera en hij er nu wel over praten, maar Maarten wordt steeds onbereikbaarder. Grote delen van zijn geheugen zijn weggevallen, en dan komt het schokkende moment waarop hij heel even Vera voor zijn moeder aanziet. Vanaf dan is Maartens geest een grote wanboel. Hij beseft nu ook nauwelijks meer dat hij in de war is, zoals in het begin wel het geval was. Er komt een 'oppas' in huis, zij heet Phil, maar Maarten vergeet steeds hoe ze heet en wat ze komt doen in hun huis. Hij denkt dat het een vriendin is van zijn en Vera’s dochter. Zijn geliefde vrouw Vera is een vreemde voor hem, hij wordt incontinent en wordt 's nachts aan zijn bed vastgebonden. Een moment van grote verwarring voor Maarten is als hij een bepaald pianostuk dat hij tientallen jaren lang uit zijn hoofd heeft gekend, vergeten is. Hij herkent zichzelf niet meer in de spiegel. Hij leeft helemaal in zijn eigen, warrige gedachten, de buitenwereld gaat langs hem heen. Het allerlaatste wat hij nog herkent is zijn hond, Robert. Maar ook Robert wordt gewoon een hond voor hem. Dan wordt hij weggevoerd, naar een tehuis. Hij herkende zichzelf al niet meer in de spiegel, en in het tehuis raakt hij nog verder van zichzelf verwijderd. In zijn gedachten heeft hij het niet meer over 'ik', maar over 'hij', en nog later over 'het'. Laatste alinea: Maarten zoekt naar een hand, hij wil een hand vasthouden. Iemand geeft hem haar hand, maar Maarten weet niet dat het die van Vera is. Vera, die hem vertelt dat het weer lente wordt. Flaptekst Dit boek van Hendrik Jan Marsman onder het pseudoniem J. Bernlef is een ingrijpend en intrigerend verhaal over Maarten Klein, een man van begin 70 die wat vergeetachtig wordt. Hij vergeet wie hij is en wie zijn naaste geliefden zijn. Hij lijdt aan dementie. Bernlef neemt je mee in de gedachten van een dement persoon, hij schrijft de gedachten van deze persoon letterlijk op en daardoor lijkt het of je in de geest van Maarten zit. Je leeft mee met zijn lieve en bezorgde vrouw Vera en met Phil, het meisje wat bij Maarten en Vera in gaat wonen als Vera het mentaal ook niet meer aan kan om met een man samen te wonen die midden in de nacht zichzelf gaat aankleden n aan de ontbijttafel gaat zitten, omdat hij denkt dat hij straks naar zijn werk moet, maar in de werkelijkheid al een aantal jaren met pensioen is. Het is intrigerend en boeiend om te zien hoe Maarten kleine dingetjes uit het dagelijks leven vergeet, zoals het verschil tussen ochtend en middag. Dus hij denkt dat het ochtend is, maar eigenlij is het al middag, maar van de ochtend weet hij niets meer af. Hersenschimmen is zeker een aanrader om eens een idee te krijgen wat een dementerend persoon eigenlijk denkt.
Verhaalanalyse 1. De belangrijkste personen Maarten Klein is de hoofdpersoon uit het boek Hersenschimmen, hij is een gepensioneerde man, die samen met zijn vrouw Vera naar Amerika geëmigreerd is. Ze komen uit Nederland. Maarten begint op zijn leeftijd van 71 jaar wat dingetjes te vergeten, maar dat vergeten wordt steeds erger, hij leidt aan dementie. In het beginstadium van zijn ziekte vergeet hij dingen als zijn koffie opdrinken enzovoorts. “Vanmorgen heb je koffie koud laten worden en ik eb je al; twee keer gevraagd om hout uit de boet te halen.” In het beginstadium probeert Maarten zijn vergeetachtigheid angstvallig verborgen te houden voor de buitenwereld. Als zijn vrouw vraagt:” je wordt een beetje verstrooid Maarten”, antwoord hij,” Ja ach mijn geheugen is nooit zo best geweest”. De tweede persoon in het boek is Vera Klein, zij is de vrouw van Maarten en ook Nederlandse. Zij is een bezorgde vrouw die bang is dat haar man zal gaan aftakelen. Ze weet niet goed wat ze nu met Maarten aan moet en vraagt er hulp bij van dokter Eardly, ze krijgt het advies om fotoboeken te bekijken met Maarten, maar hij ziet ze alleen maar als plaatjes. “Dokter Eardly heeft het aanbevolen”. Voor haar ligt een opengeslagen fotoalbum. “Een methode om je herinneringen op orde te brengen”. Vera gaat er aan onderdoor, door dit alles wat er met haar man gebeurt dat ze het op het einde niet meer aan kan en Maarten naar een tehuis wegbrengt. 2. De tijd Er wordt niet echt duidelijk gezegd wanneer het boek zich afspeelt, Maarten en Vera zijn na de Tweede Wereldoorlog geëmigreerd naar Amerika en ik denk dat ze het ongeveer in deze tijd speelt. De tijd die verloopt in het boek is ook niet echt duidelijk te onderscheiden, het lijkt een week, maar de ziekte van Alzheimer verloopt meestal niet in een week zo snel. Dus ik denk met tussenpozen ongeveer een half jaar. 3. De plaats Hersenschimmen speelt zich voornamelijk in en rond het huis en de woonplaats van Maarten en Vera af in Gloucester, Amerika. Ze wonen al jaren in hetzelfde huis en zelf dat begint Maarten te vergeten. 4. Vertelstandpunt Het verhaal wordt verteld van uit Maartens gedachten, je leest vaak in zijn gedachtewereld, over hoe hij over dingen nadenkt, over zijn werk, zijn collega’s en zijn verleden in Nederland. Hij probeert ook een reden te vinden waarom hij alles vergeet. Op het eind van het boek zijn het alleen nog maar de gedachten van Maarten, nou gedachten, het zijn meer flarden van herinneringen die hij ooit heeft gekend. 5. De Stijl Het is geschreven om mensen meer inzicht proberen te geven in de gedachten van een dementeerde man. Het boek is best leerzaam al snapte ik er af en toe helemaal niks van en heb ik een aantal bladzijden wel drie keer moeten lezen om te begrijpen waar het nu over ging. Het leest qua taalgebruik wel makkelijk door, er zin weinig tot geen moeilijke woorden in gebruikt en ook geen vaktaal.
6. Thematiek Ik denk dat het thema van het boek Hersenschimmen, vergankelijkheid van het leven is. Het leven kan zomaar over zijn en als je denkt dat je met iemand samenleeft die jou ook kent en jij hem en hij herkent jou, zijn eigen vrouw niet, ga je je toch afvragen waarom het leven zo kwetsbaar is en dat zonder herinneringen de relatie eigenlijk niets meer voorstelt.