Gebruikte editie voor het boekverslag Gebruikte druk: 1e
Verschijningsdatum eerste druk: 28 oktober 2008
Aantal bladzijden: 555
Uitgegeven bij : De Arbeiderspers te Amsterdam Beschrijving voorkant Op de cover staat een afbeelding van een doorkijkje van een grot (?) Door een gat zie je een boom staan. Genre van het boek “Harlekino“ is een psychologische roman, waarin een zoon op zoek gaat naar zijn biologische vader (een klassieke Vatersuchroman), maar een roman die ook trekken heeft van een coming-of ageroman, waarin een jonge Nederlander zijn liefde voor de islam benadrukt, maar tijdens de zoektocht naar zijn vader ook zichzelf leert ontdekken. De aangeleverde flaptekst Hoewel hij de zoon is van een Nederlandse moeder heeft Saïd een Marokkaanse voornaam, ter herinnering aan de virtuoze oud-speler op wie zij tweeëntwintig jaar geleden verliefd is geweest. Toen bleek dat ze zwanger was vluchtte hij voor het vaderschap en keerde terug naar Marokko. Opgevoed door zijn moeder, die de schok nooit helemaal te boven is gekomen, besluit
Saïd zijn vader te gaan zoeken, in de hoop een nieuwe identiteit te vinden onder een nieuwe hemel. Zijn jeugdvriend Hassan vergezelt hem daarbij. Ze hebben slechts één aanknopingspunt: een kruidenwinkel in Fès. Van daaruit begint een queeste in het spoor van de oud-speler, die hen van de cederwouden rond Ifrane via de roze duinen in de woestijn naar de Hoge Atlas voert, waar kasbah's in een vergeefse strijd tegen verval verwikkeld zijn. In Marokko blijken de middeleeuwen en de eenentwintigste eeuw naast elkaar te bestaan en niet zelden op gespannen voet te verkeren. De twee vrienden, die in hun jeugd een hartstocht deelden - die voor een zelfontworpen, imaginair land waarover ze samen heersten, proberen de verwaterde vriendschap tijdens de reis nieuw leven in te blazen. Dat blijkt niet zo eenvoudig: ze zijn allebei veranderd en seksuele verwarring zorgt voor onderhuidse spanningen. Saïd's zoektocht voert hem steeds meer in de richting van ontgoocheling en in de armen van de islam, waar hij houvast hoopt te vinden. Maar er is een storende factor. Een ogenschijnlijk fictief personage uit het imaginaire land dringt zich steeds meer aan hem op. Terwijl Saïd wanhopig probeert zich van hem te bevrijden, komen verschillende aspecten van zijn leven, steeds minder beheersbaar, tot een apotheose: een wanhoopsdaad die zijn weerga niet kent in de geschiedenis van mens en dier. Een verhaal over wat er kan gebeuren als de verbeelding echt aan de macht komt, gelardeerd met absurde en kolderieke scènes, die de lezer voortdurend op het verkeerde been zetten. Titelverklaring “Harlekino”is de naam van de hofnar die de hoofdpersonen hebben bedacht. Ze hebben namelijk een fantasieland gesticht (Saïd-Hassanië) waarin ze plaats hebben ingeruimd voor een nar die de mensen een spiegel moet voorhouden. Saïd wordt tijdens de zoektocht enkele keren bezocht door deze Harlekino. Het is het ware zijn tweede geweten geworden. Tot op het laatste moment blijft Harlekino proberen Saïd aan het twijfelen te brengen. Ten slotte neemt hij de hofnar mee in zijn eigen gedolven graf. Over “Harlekino”zegt De Loom in een interview op vrijdag 31 oktober in Het Parool het volgende:
Harlekino heeft vele functies. Vanuit het westerse denken vertegenwoordigt hij het gezonde verstand en het geweten, maar vanuit de extremistische moslimhoek bezien is hij eerder een duivelse figuur, een djinn. Misschien is Harlekino wel ontsproten uit de verbeelding van een psychotische Saïd, die twijfelt wie of wat hij is." De ondertitel luidt: Het boek van de twijfel. Ook deze ondertitel is op zijn plaats, want Saïd is in de woestijn van Marokko vaak aan grote twijfels ten prooi gevallen. Wat moet hij verder met zijn leven, wat moet hij met een geloof (hij wil zich tot de islam bekeren.): de zoektocht naar zijn vader is een grote zoektocht naar zijn eigen identiteit geworden. Teruggekeerd in Amsterdam volgt op blz. 500-501 nog een uiteenzetting van Hassan over het fenomeen van de twijfel, een menselijke eigenschap die Hassan verheerlijkt. elke ochtend zou je bij het opstaan al je zogenaamde zekerheden van je af moeten schudden, de wereld in gaan met een lege, ontvankelijke geest, open voor alles wat op je afkomt. ……. Hij besluit daar met de zin: Er zou een boek van de twijfel moeten bestaan, waarin de lof van de twijfel wordt gezongen. Wanneer Saïd hem dan aanraadt dat te schrijven, zegt Hassan.: Misschien doe ik dat wel. Structuur en/of verhaalopbouw Er zijn 22 genummerde en getitelde hoofdstukken. De titel van het hoofdstuk wordt in vrijwel alle gevallen in het hoofdstuk zelf verklaard. Het gehele is het verslag van een reis naar Marokko waarheen Saïd de protagonist vertrokken is om zijn biologische vader te zoeken. Hij doet met zijn vriend Hassan (een tweede generatie Marokkaan) In een aantal hoofdstukken wordt de voorgeschiedenis uit Amsterdam uit de doeken gedaan, waardoor er zeker geen sprake is van een chronologisch vertelde roman. Ook doet de verteller verslag van de ontstaansgeschiedenis van het land dat de beide vrienden Saïd en Hassan hebben bedacht. Ook die hoofdstukken doorbreken de chronologische volgorde. Aan het begin is er een ongenummerd maar wel getitelde passage die je als een soort proloog zou kunnen beschouwen. Aan het einde is dat ook zo. De vertelster in die beide passages is ene Camelia, een meisje dat Saïd een keer heeft ontmoet. De hoofdstukken die de volgorde van de reis doorbreken en dus de voorgeschiedenis van Saïd en Hassan behandelen zijn: - Ho 4: het Koninkrijk Saïdie - Ho 7 Het Vredesritueel - Ho 9 Geen geld geen werk - Ho 11 De hofnar - Ho 13 De koningin voordat ze bloedde - Ho 15 Een zachtmoedige ontmaagder Gebruikt perspectief Het is erg onduidelijk bij wie het perspectief van de roman berust. De meeste gebeurtenissen worden vanuit de ogen van Saïd beschreven, maar het verhaal is toch ook weer niet echt personaal beschreven. Daarom kies ik tenslotte toch voor een impliciet aanwezige alwetende verteller. De camera “switcht”toch ook naar Hassan. Het verhaal wordt verteld in een retrospectief daglicht. Het staat in de o.v.t. en er wordt een enkele keer gesproken over een punt dat later in de tijd ligt dan op dat moment wordt verhaald. Alsof een denkbeeldige verteller wil zeggen, ik zeg dat nu , maar later kwam ik erachter dat……. Aan het einde van de roman vertelt Hassan aan Saïd dat hij als aankomend journalist graag een verhaal /interview wil schrijven over Saïds zoektocht en ook het boek van de twijfel zou hij willen schrijven. Hij doet dan voorkomen alsof hij het boek van de twijfel zelf gaat schrijven.
De tijd van het verhaal De reis naar Marokko vindt in ieder geval plaats in de maand november. Die maand zonder overigens data te noemen wordt enkele keren in de roman vermeld. Ook jaartallen komen in de roman niet voor. Maar op blz. 393 wordt vermeld dat er sprake is van de 21e eeuw. Er komen ook € ’s in de roman voor, waardoor het verhaal in Marokko dus in ieder geval na 2002. Maar het beste element waaruit iets kan worden afgeleid is het volgende. Wanneer Saïd in zijn laatste etappe in Marokko een bezoek brengt aan zijn halfbroer en twee halfzusjes, zijn de zusjes helemaal in de ban van de televisie. Ze kijken naar de opstand van rebellerende allochtonen in parijs en Lyon die in de banlieus wonen. Dat is dus een actueel gegeven, waaruit je mag afleiden dat de tocht in november 2005 gedateerd kan worden, want in die maanden speelden de onlusten in Parijs een rol in het wereldnieuws. De plaats van handeling De plaatsen zijn voor de handeling van belang. Het verleden van zijn jeugd sopeelt zich voor de hoofdpersoon af in Amsterdam, waar hij met zijn moeder woont. Zijn vader heeft zijn moeder laten zitten toen ze zwanger was. In het huis van zijn moeder spelen zich in de roman enkele passages af die de chronologische volgorde van de reis doorbreken. Het tweede decor is dat van het land Marokko. De reis begint met de overtocht en de reis naar fes, waarna de beide jongens steeds verder het land worden ingestuurd, omdat de ader van Saïd een rusteloze aard had en steeds verder moest trekken (soms noodgedwongen vanwege zijn daden) Zo geeft het boek meteen een fraaie beschrijving van Marokko als natuurgebied met zijn veelzijdigheid (grote steden, woestijn, de Hoge Atlas) Het derde decor is het imaginaire land van Saïdi-Hassanië (het land dat Hassan en Saïd) hebben bedacht. Ze hebben alles uitgewerkt (geld, plaatsen, een politiek stelsel, een taal, een geschiedenis en natuurlijk een hofnar.) Het lijkt erop alsof het land een afspiegeling is van de vriendschap tussen Hassan en Saïd. Opdracht Het boek heeft een opdracht. Voor “gerrie Kloosterman, omdat je een dik boek wilde.” Motto Het boek heeft geen motto. Samenvatting van de inhoud In een soort proloog ziet een meisje van 12 jaar Camelia een jonge man die ze knapper vindt dan Brad Pitt (wat voor haar de norm van schoonheid is) De jonge man heet Saïd en heeft een hond bij zich. Ze praten met elkaar. Saïd laat merken dat hij een hekel heeft aan de varkensfokkerij die aan de overzijde van de rivier staat. Camelia kan aura’s lezen: ze leest het van Saïd en van de hond. De jongen moet erom lachen: het is hetzelfde new age-verschijnsel als zijn moeder beoefent. Die werkt in een winkel voor spirituele zaken. De proloog is getiteld “een belofte van schoonheid.” In het eerste hoofdstuk maken we verder kennis met Saïd en Hassan, twee vrienden die een reis naar Marokko maken. Ze reizen in een oude Volvo en hebben de overtocht van Spanje naar Marokko met de boot gemaakt. Saïd is als 21-jarige zoon op zoek naar de vader die hij nooit gekend heeft. Toen zijn moeder zwanger was, had Youssef haar verlaten. Nog steeds was de moeder ervan overtuigd dat Youssef de liefde van haar leven is geweest. Via Tanger reizen ze naar een koningsstad Fes: ze worden naar een hotel geleid door een jongen op een scooter. Daarna gaan ze in de medina van de stad toeristische attracties bekijken. Bij het eerste adres dat Saïd heeft, vraagt hij aan een kruidendokter of hij iets van zijn vader weet. De man zegt dat zijn vader al lang geleden vertrokken is. Hij was een Toeareg.(nomade) Ze moeten verder trekken naar een rijk skivakantieoord Ifranes waar Youssef (Saïds vader) een bekende muzikant was. Hij trad er vaak op in restaurants als ud-speler. Wanneer ze daar zijn, ontmoeten ze een gerenommeerde berggids die Youssef heeft gekend ook hij roemt de muzikale kwaliteiten van de man. Zijn berggidscompetenties daarentegen hielden niet over. Youssef was een tijd geleden weer verder getrokken. In hoofdstuk 4 maken we dan kennis met het land dat Saïd en Hassan in hun fantasie hebben ontwikkeld. Het heet Saïdi-Hassanië en heeft een eigen koning en onderkoning (resp. Saïd en Hassan Ze hebben een imaginair land gemaakt toen ze op de middelbare school zaten en samen de middagen doorbrachten. Zo hebben ze gewerkt aan een eigen taal voor het land, eigen geld, economie en een eigen atoombom. Hassan en Saïd maken daarna een kamelenexcursie, waarbij ze behoorlijk last van hun zitvlees en testikels krijgen. In de woestijn ontmoeten ze weer een man die Youssef heeft gekend. Youssef was een geweldig goede muzikant. Maar hij leek ook op een zandvis (een ter plaatse bekende hagedis die in staat is ineens onder het zand te duiken) ’s Nachts moeten ze in een tent bij elkaar slapen en dan benadert Hassan Saïd lichamelijk met zijn hand. Saïd wil dat niet en vlucht naar buiten. Het is de opstap naar hoofdstuk 7. In Hoofdstuk 7 gaat het verhaal over het imaginaire land verder.
Het hoofdstuk heet “het vredesritueel” en dat heeft betrekking op een oorlog tussen de twee volken van het land. Er is een plas water in eenwoestijn en beide volken claimen het recht op die plas water. Die is van belang voor de economie. (De parallellie met landen in het Midden-Oosten is duidelijk: bijvoorbeeld de oorlog over aanwezigheid van olie in die streek) Het wordt een bloedige oorlog en wanneer er aan het einde alleen maar jonge strijders overblijven, zijn die wat slimmer dan hun voorvaderen. Ze besluiten de oorlog te staken, en ze moeten dat bezegelen met een vredesritueel: ze gaan een tent binnen, ze moeten zich liggend bevredigen en het zaad dat dan wordt gespoten moet elkaar kruisen. Het is Hassan die dat deel van de geschiedenis heeft bedacht maar Saïd denkt dat dit technisch niet kan. Ze besluiten dan in Amsterdam het experiment zelf uit te voeren. Tijdens het ritueel denkt Saïd dat hij één van de legeraanvoerders is. Het lukt hun technisch wel. Daarna volgt een gesprek over homofilie (ze zijn het niet, vinden ze) Ze komen dan zo dicht bij d e grens tussen fantasie en werkelijkheid dat Saïd wil stoppen met het land. De zoektocht naar de vader wordt voortgezet naar een bergdorp in de Hoge Atlas, waarheen zijn vader zou zijn vertrokken. Het is er adembenemend mooi in die streek. Hassan lijkt eerst wat boos vanwege de afwijzing van Saïd. Daarna komen ze weer wat los en praten ze over de strenge islamitische opvattingen van Hassans ouders. Ze kunnen de weg niet vinden en overnachten in een tot hotel omgebouwde kashba. In de nacht wordt Saïd lastig gevallen door een erotische fantasie die hij van Hassans zusje Aziza heeft. Via een flashback komen we te weten dat Saïd altijd al in zijn jeugd naar Marokko heeft willen gaan. Hij geeft na het voortgezet onderwijs (waarschijnlijk vwo) zijn studie scheikunde snel op. Hij wil werken en komt in contact met Hassans oudere broer die hem in de illegale taxiwereld kan krijgen, mits hij voor de organisatie van de broer die relaties heeft met Marokkanen die in Tsjetsjenië willen strijden, kneedbommen gaat maken. Die willen ze daar laten ontploffen. De taxibaas Omar Essadki is een nare man die misbruik van zijn positie lijkt te maken. Hij lijkt alleen geïnteresseerd in het maken van sudokupuzzels. Het maken van de kneedbommen is anders nog best lastig en hele gevaarlijk werk. Maar Saïd krijgt het toch voor elkaar. Saïds moeder is intussen een tijdje verliefd op een man die zenleraar is. Ook Saïd moet meedoen in de oefeningen: het gaat hem niet eens slecht af, maar de man gaat hem steeds meer tegenstaan en hij wordt dan ook kritisch. Het betekent ook het einde van d e relatie die zijn moeder heeft met de man. Hassan en Saïd maken de moeilijke tocht naar het bergdorpje. De Volvo ploetert en stottert. Uiteindelijk komen ze in een kleine kashba. Ze maken kennis met de plaatselijke bevolking: ze zijn ook de enige gasten in het hotel en ’s avonds is er een muzikaal optreden om hen te vermaken. Er is ook een vrij depressieve zangeres Malika aanwezig, die wel heel mooi kan zingen. Later hoort Saïd van een gids die een bekende zanger ontmoet dat deze Malika ook zwanger geweest is van zijn vader. Ze had echter een relatie met een andere man in het dorp (een slager) en dat was pech voor Youssef, want de man kwam verhaal voor zijn overspel halen en heeft de ringvinger van de ud-speler met een hakmes afgesneden. Het was meteen het einde van de ud-speler die vertrokken is naar zijn ouderlijk huis in het zuiden van het land in Agdz. In de discussie in de kashba die later volgt, wordt het de vrouw verweten dat ze overspel heeft gepleegd. Youssef gaat vrij uit. Saïd wil meteen verder trekken: hij betaalt de verblijfskosten. Het bedrag is veel te hoog, maar de helft is voor Malika, zegt hij. Ze rijden verder naar het zuiden en overnachten in een hotel. Bij het eten drinken ze wijn (Saïd is eigenlijk tegen, maar Hassan die een gematigd moslim is en ook rookt, haalt hem over) Ze worden dronken en dan komt er een hoer in het hotel. Saïd laat zich vangen en gaat met haar naar een zolderkamer. Hoewel hij dronken is, vindt hij wel zijn bevrediging. Hassan wacht op hem in zijn kamer. Die episode doet Saïd denken aan Amsterdam. Aziza de zus van Hassan is als derde ook betrokken geraakt bij de vorming van het land. Ze is de koningin (de vrouw van Saïd) en ze drukt een stempel op bepaalde beslissingen. Ze ontwerpt de kleren en is ook de vrouw achter Harlekino, de hofnar. Deze is in het leven geroepen toen Hassan een boek van Tijl Uilenspiegel las en hij van mening was dat het allemaal te serieus toeging in het fantansierijkje. Harlekino is het gevolg en dat is nu het kwelduiveltje dat Saïd regelmatig op moeilijke momenten in de woestijn en tijdens de reis toespreekt. Hij gaat met hem in discussie en inderdaad houdt de fantasienar (die dus niet bestaat!) hem een spiegeltje voor. In een andere flashback denkt Saïd aan Aziza. Op het moment dat ze ging menstrueren, mocht ze van haar vader niet meer bij de jongens komen. Enkele jaren daarna had hij ze een keer alleen thuis getroffen en er was een erotische situatie ontstaan. Aziza had hem gevraagd of hij haar liefdevol zou willen ontmaagden. Ze had veel verhalen gehoord dat het zo rus ging. Saïd wordt boos en zegt dat hij dat zeker niet zal doen, omdat hij erg veel van haar houdt en dan dien je respect te tonen. Hij geeft al aan dat hij moslim wil worden wanneer hij in Marokko is. Saïd en Hassan nemen een lifter mee op weg naar Agdz. Die moet in dat dorp zijn en hij kent de familie van Saïd. Hij zorgt dat ze voor de deur van de familie worden afgezet. Hier wonen Saïds neven en die weten wel het een en ander van Saïd af. Een van de eerste dingen die ze vertellen, is dat Saïd ook al een stiefbroer heeft : die is wat ouder en Youssef had die zoon al voordat hij naar Nederlands was vertrokken. Ze laten de beide jongens de mooie omgeving zien. het zijn strenge moslims die op het juiste tijdstip gaan bidden. Saïd kijkt er wel met verbazing naar, maar hij vraagt toch op welke wijze hij zich kan bekeren tot de islam. Die nacht benadert Hassan Saïd opnieuw op lichamelijke wijze, maar opnieuw wil Saïd er niets van weten. Hassan praat over een soulmaatje dat je maar eens in je leven ontmoet. Hij voelt dat dit bij hen het geval is. Toch vlucht Saïd opnieuw weg voor de lichamelijke liefde met een man. Hij beseft nu toch wel dat Hassan homoseksueel is. De volgende dag bekeert Saïd zich tot de islam ten overstaan van zijn familieleden. Hassan is er niet bij, omdat hij nog op zijn bed ligt. Vervolgens verkennen ze weer de omgeving. Ze brengen en bezoek aan zijn halfbroer Achmed en in de kamer zitten nog twee vrouwen. Ze kijken gebiologeerd naar de opstand der horden in de banlieus van Parijs (najaar 2005) Thuis vertelt zijn neef dat Youssef ook dit gezin in de steek heeft gelaten voor een andere vrouw. Financieel heeft Achmed het slecht. Youssef zou nu zelf in Amsterdam wonen en in illegaal werk veel geld verdienen. Dat is een grote desillusie voor Saïd: hij heeft zijn vader in Marokko gezocht en de man was steeds in Amsterdam te vinden. Hij wil nu direct terug naar Nederland. Van zijn halfbroer krijgt hij een brief mee voor zijn vader. Hij heeft financiële hulp van zijn vader nodig. In Amsterdam heeft Saïd een tijd lang geen contact met zijn vriend. Hij is streng in de islamitische leer geworden, leest veel in de Koran en is een overtuigd moslim, die aardig lijkt te radicaliseren. Zijn moeder brengt hem in de problemen, want die zegt dat een hond een onrein dier is volgens de wetten van de islam en dat hij dus Stoepa naar het asiel moet brengen. Dat is dan het offer dat hij moet brengen, maar dan komt zijn kwelgeest Harlekino weer met hem praten. Ben je wel goed bij je hoofd om je hond weg te doen? Na zijn terugkeer heeft Saïd ook Aziza niet meer gezien. Ze had hem voor zijn vertrek nog wel gevraagd hem te ontmaagden. Op een zondagse wandeling komt hij haar tegen met een vriend, de dierenarts die haar baas is. Later bezoekt hij het huis van Hassan. Opnieuw is Aziza alleen thuis, maar z eis nu veel minder toeschietelijk. Ze neemt afstand van zijn radicale gedachten en is zelf ook aan het liberaliseren. Ze draagt geen hoofddoekje, haar vriend is geen moslim. Ook al praat ze erotiserend over haar eigen lichaam, wat opwindend zou moeten zijn, er is ook een duidelijke afstand gekomen tussen haar en Saïd. Dan komt onverwacht Hassan thuis. Ze gaan in een café wat drinken en er ontspint zich een discussie over de plaats van de religie, d e islam, het fenomeen twijfel. Hassan die student is aan de school voor journalistiek heeft geld overgehouden aan de reisrapportage die hij heft gemaakt. Hij wil Saïd voor een stageopdracht interviewen en overweegt om het Boek van de Twijfel te schrijven. Ook praten ze over homo’s met een toevallige bezoeker in het café. Hassan is veel liberaler dan de radicale Saïd. Hij zegt ook dat hij Stoepa niet in het asiel moet doen. Saïd besluit op een dag de brief aan zijn vader te brengen. Op het adres woont de taxibaas Omar Essadki, die hem vroeger een baantje heeft gegeven. In de kamer zitten nog zeven zoons. Eerst weet hij niet waar Youssef woont, maar hij loopt dan met Saïd mee naar buiten en dan bekent hij dat hij Youssef is. Hij mist ook een vingerkootje. Eigenlijk wil hij niets met Saïd uit zijn vorige bestaan te maken hebben. Hij heeft een andere naam aangenomen en het liefst ontkent hij het vaderschap. Weer een grote desillusie voor Youssef. De vrouw van Omar mag niets van de affaire weten en als compensatie biedt Omar zijn zoon een nieuwe baan als taxichauffeur aan en hij mag dan 75 % van de winst hebben in plaats van vroeger 50 %. Het gaat Omar best voor de wind. Saïd is door de afwijzing van zijn vader erg van slag. Zijn wereld is ingestort. Hij beseft dat hij offers voor de islam moet brengen (Hassan, Stoepa) Hij begint met alle dingen uit het land Saïdi-Hassanië bijeen te vergaren en in vuilniszakken te deponeren. Hij denkt zo ook af te komen van Harlekino. Verder wil hij een magische daad verrichten waarvoor hij de kneedbommen uit zijn koelkast moet halen. Dan wordt hij door twijfel overvallen en ineens is de hofnar Harlekino weer terug in zijn gedachten. Saïd smeekt tot Allah om hem van deze demon te verlossen. Het lijkt erop alsof hij een aanslag wil plegen op homo’s. Die zijn immers verboden in de islam. Maar de nar weet hem weer aan het twijfelen te krijgen. Saïd denkt na en weet dan dat hij een ander object zal kiezen, waar hij zelf ook aan ten onder zal gaan. Hij begint aan een afscheidsbrief voor zijn moeder, neemt een douche en hangt de kneedbommen aan zijn riem. Daarna gaat hij de stad in, eet junkfood in een snackbar en brengt een bezoek aan de homobar Fantasma, waar Hassan ook wel eens komt. Hij heeft eerst het plan om de bommen in de bar tot ontploffing te brengen. Dan staat Hassan naast hem. Saïd vlucht de bar uit. Nu is het allemaal toch nog mislukt, een stemmetje in zijn hoofd
Lacht hem uit (Harlekino!) Saïd smeekt Allah om een tweede kans, die zal hij zeker niet laten liggen. Dan volgt een laatste deel van de roman met de functie van een epiloog. Onbereikbaarder dan Brad Pitt Camelia het 122-jarige meisje uit de proloog heeft Saïd een tijd niet gezien en ineens ziet ze hem vanuit haar kamerraam. Ze wil hem aanroepen, maar hij is onbereikbaar. Hij loopt weer met zijn hond en wanneer ze zijn aura leest, voorspelt dat weinig goeds. Saïd loop in de richting van de varkenshouderij. Even later wordt die opgeblazen. Saïd pleegt een terroristische aanslag met de kneedbommen die hij zelf gemaakt heeft. Het is aannemelijk dat hij de aanslag om het leven komt, net als vele varkens. Camelia is van slag. “Ach,”, zegt haar moeder, “het zijn maar varkens.” Thema, motieven en interpretatie In de eerste plaats lijkt Harlekino een roman met het bekende literaire motief van het zoeken naar de vader. Saïd heeft zijn vader nooit gekend, maar van zijn zoekende moeder heeft hij begrepen dat het de liefde van haar leven is geweest. Zodra hij volwassen is, gaat hij naar Marokko om hem te zoeken. Hij wordt met zijn vriend Hassan steeds verder het land ingetrokken, maar zijn vader blijkt zijn naam als Toeareg meer dan waar gemaakt te hebben. Steeds blijkt hij te zijn vertrokken naar een verder weg gelegen streek in Marokko. Tegelijkertijd krijgen we zo een prachtige beschrijving van het landschap in Marokko dat gekenmerkt wordt talrijke heel verschillende facetten (woestijn, ruige bergtoppen, valleien, indrukwekkende maar dreigende steden met hun medina’s) Iedere keer weer blijken de geweldige kwaliteiten die Youssef heeft gehad (vooral zijn kwaliteiten als musicus zijn opgevallen) maar er zijn ook eigenschappen die minder fraai zijn. Zo heeft hij het zwangere meisje Malika (een zangeres met wie hij optrad) in de steek moeten laten, omdat haar vriend -een slager- zijn vingerkootje had afgehakt. Hij was tenslotte terecht gekomen in zijn geboortedorp Agdz, maar ook daar had hij enkele jaren geleden zijn gezin (halfbroer en twee halfzusjes van Saïd) weer verlaten en hij zat nu nota bene weer in Amsterdam, vlak bij waar Saïd woont. De desillusie is dan wel erg groot en Saïd wil weer meteen naar Amsterdam. Maar in de tocht naar zijn vader die sterk aan een programma als “Spoorloos”doet denken, heeft hij ook dingen geleerd. De hofnar Harlekino die hij en zijn vriend zelf hebben ontworpen in hun fantasieland, blijft hem vrijwel dagelijks bestoken met het voorhouden van een spiegel en het becommentariëren van zijn handelingen. Daardoor wordt de zoektocht naar de vader natuurlijk ook weer een zoektocht naar je eigen identiteit. Voor Saïd is het een zoeken naar zijn plaats in het bestaan en zijn eigen seksualiteit, waardoor het boek ook een Bildungsroman of een coming-of-ageroman kan worden genoemd. In die zin valt ook de schepping van zijn fantasieland Saidië te verklaren. In dat land is Saïd zelf de maker die het leven kan scheppen: een eigen taal, een eigen geschiedenis, een eigen monetair stelsel. Hij heeft het er al moeilijk mee dat Hassan later dingen verzint (bijvoorbeeld het erotische vredesritueel) en die moeilijkheden worden nog groter wanneer Aziza in het land als koningin verschijnt. Dan is hij de regie helemaal kwijt. Natuurlijk zijn beide situaties symbolische afspiegelingen van de verwarrende situatie wanneer de seksualiteit in zijn leven een plaats komt opeisen. Harlekino is ook een in het leven geroepen instantie die hij niet meer de baas kan. Hij is immers degene die een spiegel voorhoudt en die de kijker dan aan het twijfelen wil brengen. Saïd is een grote twijfelaar in het leven. Hij wil een duidelijke structuur en lijn in zijn leven krijgen. Vanaf het begin van zijn bestaan heeft hij die ontbeerd: hij heeft geen vader en hij leeft met een zweverige moeder die bovendien een aantal vriendjes nodigt heeft om zich in de liefde staande te houden. Dat maakt Saïd een twijfelaar in het leven en wanneer hij zijn vriend Hassan ontmoet die uit een streng islamitisch nest komt, ziet hij daarvan de voordelen in. Je mag niet roken, niet drinken, meisjes mogen gene seks. Het is allemaal heel duidelijk als richtlijn in je leven. Daarom bekeert hij zich tot de islam. Hij houdt die dingen dan ook voor aan Hassan die wel rookt en drinkt. Zelf is hij consequenter in de leer, maar kan toch ook niet alle verleidingen van de duivel weerstaan (eerst alcohol in een hotel onderweg met daarna als gevolg het seks hebben met een hoer) Juist hij, die zo netjes de begeerte van Aziza die door hem ontmaagd wilde worden, had weten te weerstaan. Hij belooft haar in Marokko moslim te worden. Niet dat Aziza dat van hem wil, want het grappige is dat de streng opgevoede Hassan en Aziza liberaliseren in hun opvattingen als tweede generatie allochtonen en de westerse opvatting voor de Koran willen hanteren, terwijl de door zijn westerse moeder liberaal opgevoede Saïd steeds meer heil ziet in de strenge opvattingen van de Koran. Zo vermijdt hij lichamelijke contacten met zijn vriend Hassan. Hun eerste zaadcontact valt nog te verklaren met het symbolische vredesritueel, maar wanneer Hassan in de woestijn toenadering zoekt, keert Saïd zich van hem. Hij hoort later dat Hassan officieel homoseksueel is en daarmee heeft hij het erg moeilijk. Zo ziet hij ook daarin zijn opvattingen in twijfel worden getrokken: de desillusie dat zijn vriendin Aziza een ander heeft die bovendien geen relatie heeft met de islam, de homofiele islamiet Hassan en de in de illegale handel verzeild geraakt vader die zijn oude taxibaas is, maken hem tot een enorme twijfelaar. Zoveel desillusie kan een mens nauwelijks verdragen en de radicaliserende Saïd weet met ingeving van zijn Allah maar een ding om redding te brengen: hij zal de foute seksuele moraal die in het westen heerst (vgl. de hoeren, de lingeriehandel) tot staan moeten brengen. Zijn aanvankelijk plan om de homobar te laten ontploffen, laat hij varen omdat zijn vriend Hassan binnen komt, maar dan moet de varkenshouderij er maar aan geloven. Hoewel het een terroristische daad die ook het auralezende meisje Camelia niet meer kan stoppen, is het vanuit het standpunt van Saïd nog wel te begrijpen. Immers zijn aardse leventje is ingestort (zijn vader wil hem niet erkennen, Aziza heeft een ander, Hassan is homofiel) nu kan hij nog een beroep doen op het leven na de dood wanneer hij voor zijn Allah de verworden westerse moraal een halt toe kan roepen. Ook Harlekino die hij dus in zijn graf zal meeslepen, kan hem niet meer stoppen. Juist Harlekino moet Saïd tot twijfel brengen, want is de boodschap die De Loo in haar dikke roman, want degene die twijfelt en dus niet uitgaat van fundamentalistische beginselen (bijvoorbeeld islam) is niet in staat tot terroristische aanslagen. Saïd pleegt de aanslag waarschijnlijk uit een soort zelfhaat ( het niet erkend worden door de vader, het niet kunnen accepteren van een brokje homofilie in zijn eigen geaardheid) niet omdat hij zich tot de islam heeft bekeerd. Komen de kneedbommen die eerst in Tsjetsjenië de Russische “varkens” hadden moeten doden, toch nog van pas in de strijd tegen de varkens in het westen. Kortom , het zijn grote thema’s die Tessa de Loo in haar nieuwe roman naar voren brengt: - het zoeken naar je identiteit - het zoeken naar je afkomst (hier: naar de biologische vader) - migratieproblematiek - inburgering en aanpassing van allochtonen - de positie van de religie en het botsen van religies - het ontdekken van je eigen seksualiteit - de relatie tussen Dichtung und Waarheid (bijv. het fantasieland) - twijfel als levenshouding - de desillusie

Ten slotte het motief van de twijfel, het boek draagt immers de ondertitel “het boek van de Twijfel.” In het novembernummer van “Boek” 2008 staat een groot interview met de schrijfster. Over het begrip van de twijfel antwoordt ze het volgende: Ik ben een aartstwijfelaar: ik weet nooit iets zeker. Ik ben jaloers op mensen die met passie bepaalde dingen beweren. Naar alles is zo in beweging dat je je zelf elke dag opnieuw vragen kunt stellen. Door iets wat je zeker denkt te weten, kun je zomaar plotseling onderuit gehaald worden. Zie elf september. Twijfelen is een gezonde strijd, mits je de onzekerheid aanvaardt die daarmee gepaard gaat. Ik probeer alles ter discussie te stellen en kan daarom alleen maar onzekere hoofdpersonen creëren.” De schrijfster over het schrijven van haar nieuwe boek Bron: website: auteur Wanneer Harlekino zich voor het eerst aandiende? Ik herinner het me niet. Misschien lag hij al jaren op de loer. Ergens moet hij, in amorfe vorm, zijn opwachting hebben gemaakt en moet ik begrepen hebben dat hij en ik op een dag niet meer om elkaar heen zouden kunnen. Achteraf gezien moet het iets te maken gehad hebben met de plek waar ik woon: in het zuiden van Portugal, aan de rand van Europa. Als ik uit het raam kijk zie ik in de verte de zee. Al jaren was ik nieuwsgierig naar het land dat daar aan de overkant ligt: Marokko. Keek Harlekino mee uit het raam? Werd hij zich er ook van bewust dat we als het ware tussen Marokko en Nederland in woonden en dat alleen een zeestraat ons scheidde van een onbekend, Noord-Afrikaans land, waarmee we misschien wel op een bijzondere manier verbonden waren omdat er zoveel Marokkanen in Nederland wonen? In die tijd werd er in Nederland almaar gehamerd op de noodzaak van integratie van allochtonen, waardoor ik me begon af te vragen tot in hoeverre ik zelf eigenlijk geïntegreerd was in Portugal. Want dat was een moeizaam proces: het leren van een lastige taal en de aanpassing aan een andere cultuur. Soms leek het meer op een worsteling dan op een geleidelijke aanpassing en ik moet eerlijk bekennen dat ik ook nu, na vijftien jaar, nog steeds niet ben uitgeworsteld. Dus wanneer Harlekino en ik naar de zee keken vroegen we ons af of de Marokkanen in Nederland dat ook hadden en of ze er geleidelijk anders door werden dan die in Marokko - of ze na tien, twintig, dertig jaar vervreemd waren van hun vaderland en hoe Marokkaans hun kinderen nog waren. 'Wie is je vader, wie is je moeder?' wordt er altijd gevraagd in 'Raymond is laat'. Het is een vraag naar iemands identiteit en om die vraag draait het ook in 'Harlekino, waarvan de ondertitel niet voor niets 'Het boek van de twijfel' luidt. Want je kunt je vader en je moeder niet overál de schuld van geven! Was het Harlekino die uiteindelijk een oude Landrover kocht en met een mand vol proviand in de kofferbak naar Marokko vertrok of was ik het zelf? Eén ding is zeker: onze reis tot diep in het binnenland leverde zoveel onvergetelijke indrukken van landschappen, architectuur en mensen op, dat bij thuiskomst één ding duidelijk was: er was een basis voor een roman, aards genoeg voor een verhaal dat zich verder voor een groot deel in de verbeelding zou ontspinnen. Toen ik nog op Texel woonde ben ik eens met een garnalenvisser meegevaren, in een boot met twee armen aan weerszijden waaraan sleepnetten hingen. Wanneer de netten werden binnengehaald gleden de garnalen door de fijnste mazen regelrecht in reusachtige pannen met kokend water. Daarna werden de netten leeggeschud op het dek. Ik deinsde geschrokken terug toen ik zag wat daar lag te spartelen en naar lucht te happen: krabben en kwallen, sidderalen en zeepaling, schelpdieren, allerlei vissen en onbekende monsters waarvan je de naam niet eens zou willen weten. Het waren de bewoners van onze zee en ze hadden met zijn allen meer geluk dan de garnalen: ze werden met een elegante boog teruggegooid in het water. Terwijl ik aan Harlekino werkte was ik minder grootmoedig dan die visser van toen. Van de invallen die ik kreeg zette ik er haast nooit een meteen overboord, want temidden van die kronkelende massa deed ik heel wat vondsten, die een plek vonden in het verhaal. Zo slopen er allerlei ogenschijnlijke toevalligheden in. Sommige waren afkomstig uit de actualiteit, andere uit waarnemingen of gebeurtenissen in mijn directe omgeving, een enkele zelfs van chat-pagina's op internet. Al die elementen zijn een tragikomische alchemie met elkaar aangegaan. De lezer zal zo nu en dan een speelse verwijzing ontdekken naar enkele gebeurtenissen die Nederland hebben opgeschrikt uit een behaaglijke sluimer, waarin de moord op een Hells Angel zo'n beetje het schokkendste leek wat er kon gebeuren. Een béétje straatrumoer zit er dus wel in, zelfs een zwakke nagalm van de inmiddels legendarische elfde september toen plotseling de middeleeuwen terugkeerden in de vorm van een 'high-tech' auto-da-fé van het ketterse westen. Je hoeft je ogen niet eens te sluiten om de gruwelijke esthetiek van dat beeld weer te zien: een Boeing, zilverig glanzend in de lucht, die zich binnen enkele seconden tot ieders verbijstering transformeerde tot massamoordwapen. Wanneer een schrijver het enkele jaren daarvoor in een roman had laten gebeuren, zou men er meesmuilend het etiket 'science-fiction' op hebben geplakt, vanwege het absurdistische karakter van de aanslag. Dat komt niet alleen door de macabere fantasie van het brein erachter, die meer doet denken aan de virtuele wereld van computerspelletjes dan aan iets wat je in de werkelijkheid ten uitvoer zou kunnen brengen. Het komt ook door de angstaanjagende zuiveringsgedachte die erachter schuil bleek te gaan: de materialistische, moreel verloederde westelijke wereld in het hart te treffen. Zo'n zuiveringsgedachte is niet nieuw, we hebben er in de loop der eeuwen heel wat de revue zien passeren en telkens weer scheen de wereld ergens van verlost te moeten worden. Het was deze absurditeit, die mijn verbeelding prikkelde, zodat 'Harlekino' langzaam gestalte aannam en de roman, zoals die nu voor me ligt, vooral een spel van de verbeelding is geworden. U merkt wel: eigenlijk weet ik niet wat ik moet zeggen. Ik draai er maar een beetje omheen met geklets over zeemonsters en zuiveringsgedachtes. Eigenlijk heb je als schrijver niets zinnigs te melden over een roman waarvan de inkt nog nat is. Je bent als het ware nog bezig je los te maken uit een dodelijke omhelzing Waardering scholieren.com Eindelijk weer een dikke pil van Tessa de Loo (na bijv. De Tweeling, het boek dat een legendarische plaats in de oorlogsliteratuur heeft ingenomen) Die plaats zal Harlekino niet krijgen. Vermoed ik. Toch is het geen vervelende roman, al had hij in de uitwerking wel een flink aantal pagina’s minder dik mogen zijn. Daardoor wordt het verhaal wat stroperig en ondanks de prachtige beschrijvingen van het al even fraaie Marokkaanse landschap *(ik ben er geweest met onze school en wel op dezelfde oplekken als de Loo beschrijft: Tanger, Fes, Ifranes, de hoge Atlas) is het verhaal geen pageturner. Dat wil niet zeggen dat er geen sprake
is van een geloofwaardige zoektocht, maar halverwege merk je al dat je door de verteller aan het lijntje wordt gehouden. Dan beweegt het verhaal zich te traag door het Marokkaanse landschap. Bovendien maakt de Loo af en toe een slordigheidfoutje (eerst is Hassan in Amsterdam geboren, later is hij het Marokkaanse stadje Dbdoe ter wereld gekomen) Niettemin is Harlekino een heel goed nummer voor een havo- of vwo-leerling op zijn/haar literatuurlijst: combinaties met andere Vatersuchboeken liggen voor de hand. (bijvoorbeeld Nooit meer slapen van W.F. Hermans) Ik denk wel dat de gemiddelde scholier het boek met een (ruime ) voldoende zal weten te waarderen. Ook al vanwege de leestijd die een leerling nodig zal hebben, wil ik het boek in onze leeslijst met 3 punten beoordelen. Recensies In
“de Volkskrant” van vrijdag 24 oktober 2008 is Daniëlle Serdijn niet al te positief (twee sterren) Het is een kortzichtig sommetje dat De Loo maakt: fundamentalisme is zelfhaat. Twijfel is redding. Wie zegt ons dat Mohammed Atta ( een van de piloten die in de Twin Towers is gevlogen- samensteller boekverslag) niet getwijfeld heeft. Twijfel is afschuwelijk. Wanneer je met een bommenriem om je middel over straat loopt, is er een eenvoudige manier om van die twijfel af te komen. Boem. Grote thema’s zijn het beslist. Jammer dat De Loo er niet dieper over heeft nagedacht. In van vrijdag 31 oktober 2008 zegt Maarten Moll: De Loo snijdt veel hedendaagse thema's aan; de botsing tussen religies, ontheemding, vriendschap. Samen met een oerthema als de zoektocht naar identiteit maakt dat van Harlekino een grote roman. In Harlekino beschrijft De Loo Marokko op gedetailleerde wijze. De zoektocht naar de vader wordt zo uitvoerig geschilderd, dat de lezer bijna het woestijnzand tussen de pagina's voelt knarsen. Dat is een sterke kant van de roman. [….]Waarmee Harlekino een geslaagde breuk is in het schrijverschap van Tessa de Loo. Over de schrijfster Bron: website Tessa de Loo (www.tessadeloo.nl) Iedereen was blij dat de oorlog voorbij was. Dat moest gevierd worden! Negen maanden later werd er in Bussum een babyboempje geboren. Dat was ik. Ze zeggen dat mijn vader veel zenuwachtiger was dan mijn moeder en door de gang van het ziekenhuis liep te ijsberen. Soms denk ik dat mannen meer aanleg hebben voor groots lijden, terwijl dat van vrouwen meer praktisch gericht is. In ieder geval was ik er zonder die oorlog niet geweest, een schuld die ik jaren later heb ingelost met een roman. In het begin woonden we met een heleboel andere familieleden in een Pippi Langkousachtige villa in Hilversum. Met zoveel ooms en tantes op een kluitje was het samenwonen voor iedereen natuurlijk een voortdurende oefening in vreedzame coëxistentie. Maar er heeft nooit bloed gevloeid. Wel veel tranen. Om eerlijk te zijn: die van mij, toen mijn favoriete knuffel Hazelien door de boxer van een tante aan stukken gescheurd werd. Er kwam geen bloed uit, maar wel heel veel zaagsel. Het was een erg zielig gezicht, het tapijt vol zaagsel met hier en daar een lapje haas. En 's nachts in bed verlangde ik ontzettend naar haar oren. Ik heb nooit geprobeerd om, zoals de beroemde heldin uit de kinderboeken, vanuit het zolderraam weg te vliegen. Maar de zolder met zijn geheimzinnige kamers, waarin het naar droog hout en oude boeken rook, was wel een ultieme plek om het in je verbeelding te doen. Er waren mensen die de oorlog hadden gebruikt om rijk te worden. Mijn ouders niet. We verhuisden naar Amsterdam toen ik drie was en er was zelfs geen geld om een tramkaartje te kopen. Wat een geluk! De vele kilometers tussen ons huis en dat van mijn overgrootvader legden we te voet af. Als beloning deed hij hop hop paardje met me en mocht ik in zijn spionnetje naar de Albert Cuypmarkt gluren. Bovendien kreeg ik ontzettend sterke beenspieren. Aan al die kilometers over Amsterdamse stoepjes heb ik een levenslange behoefte aan lopen overgehouden. Rol een schaduwrijk weggetje voor me uit en ik ben niet meer te houden. Leg een leuk geitenpad voor me neer en ik ben weg. Het fijne van lopen is dat je het op elk moment van de dag of de nacht kunt doen en dat je niet in clubverband achter een bal aan hoeft te hollen. Het laat zich ook goed combineren met schrijven, wat voornamelijk een exercitie in stilzitten is. Wel merk ik dat ik veeleisender wordt. Er schijnen almaar nieuwe paden bewandeld te moeten worden die naar steeds onbekendere horizonten voeren. En omdat je in de supermarkt je karretje niet zomaar met een stel paden kunt vullen alsof het flessen whisky zijn, moet ik er zo nu en dan een oceaan voor oversteken. Mijn vader was chemicus. Hij werkte in een laboratorium bij Organon, waar nieuwe geneesmiddelen werden ontwikkeld. Tijdens het avondeten hoorde je soms welke ziektes er allemaal bestonden. Een van zijn specialiteiten was spieratrofie. Tussen de aardappels en de yoghurt leerde ik dat ik geweldig bofte dat ik met mijn armen en benen kon doen wat ik wilde. De ziekenhuizen lagen vol kinderen bij wie de spieren langzaam wegkwijnden. Het was een dieptreurig beeld, waar ik hypochondrisch van werd. Bij het minste pijntje dacht ik dat de atrofie nu ook bij mij toesloeg. Waarom zouden andere kinderen, die misschien veel meer hun best deden dan ik, het wel krijgen en ik niet? Vanwege Organon verhuisden we naar de Brabantse hei, in de buurt van Oss. Dat was een heel andere wereld dan die we hadden achtergelaten. Mijn moeder had het gevoel dat we geëmigreerd waren. Het was je reinste Gabriel Garcia Marquez op het Brabantse platteland! We woonden er nog maar net of de buurman raakte een oorringetje kwijt. Hij liep overal wanhopig te zoeken. Ons leek het niet zo erg, een oorringetje meer of minder. Wat waren we naïef! Wat hadden we nog veel te leren! Met maar één oorring kun je niet recht schieten! Op een dag verscheen de televisie in het leven der mensen. Sommigen denken dat de atoombom en de landing op de maan de meest revolutionaire fenomenen van de twintigste eeuw zijn. Zij zoeken het in het grootse, in iets dat de menselijke maat overstijgt, maar zien het kleine over het hoofd: een scherm in de zithoek dat beeld en geluid biedt, zodat je gewoon in je eigen huiskamer van de atoombom en de landing kunt genieten. Mijn favoriete kinderprogramma was de Verrekijker. Daarin zag je hoe kinderen in andere landen leefden. Met stokjes etende Chinese kinderen in Mao-jasjes, Afrikaanse kinderen die halfnaakt in een modderige rivier zwommen, Zwitserse kinderen die met een schooltas op hun rug de alp afdaalden. Ik wilde wel al die kinderen zijn. Het liefst van allemaal de Zwitserse, vanwege de bergen. Ik heb nooit begrepen hoe het komt dat Nederland zo plat is. Van het begin af aan wist ik dat er iets niet in de haak was met ons landschap, maar pas toen ik de Zwitserse bergen zag wist ik wat het was. Wat een onschuldig kinderprogramma kan aanrichten! Dankzij de Verrekijker woon ik nu in twee buitenlanden, Portugal en Frankrijk. Er zijn heuvels en bergen bij de vleet, je hebt ze in alle soorten en smaken - al of niet met slagroom op de top. Als er zoiets bestaat als "het landschap van de ziel" dan heb ik het gevonden, hoewel ik nog steeds bij vlagen lijd aan "Da wo ich nicht bin, da ist das Glück". Met mijn hond, een Bretonse spaniel die zich moeiteloos van zwerver tot aristocratische huisgenoot heeft opgewerkt, loop ik heel wat af. Hij wordt net zo chagrijnig als ik als we eens een dag overslaan. Hij beslist waar we heen gaan, ons keuzemenu is mij soms iets te rijk. Wat wordt het vandaag, vraag ik. De heuvels met de magische stenen, de rivier, de rode klippen, de zee, het strand met de cactussen, de lagune, het pad naar de bron, de grot of het laantje met de mimosa? Zegt hij de rivier, dan wordt het de rivier. Hij weet het beter dan ik. In het algemeen kan er over onze wandelingen gezegd worden: wat is er achter de volgende berg, dat houdt ons gaande. Ooit heb ik gedacht dat ik later iets moest worden. Ik bedoel een echt beroep uitoefenen, waarvoor je eerst een diploma moet halen en dan solliciteren. Ik heb heel wat zinloos zitten ploeteren op onbegrijpelijke teksten, voordat ik begreep dat het nooit wat zou worden met mij en een echt beroep. Schrijven als strijd tegen de vergankelijkheid? Ik ben al tevreden als de lezer zich een jaar later nog de hond herinnert die chagrijnig werd als er een dag niet gelopen werd. Dat die hond een baasje had dat als kind erg van de Verrekijker hield doet er minder toe. Al zou het leuk meegenomen zijn wanneer die informatie ook nog een tijdje bleef hangen, alleen omdat het zo mooi was opgeschreven. Bibliografie Tessa de Loo heeft een aantal belangrijke en bekende werken geschreven. - De meisjes van de suikerwerkfabriek (verhalenbundel) - Het rookoffer (boekenweekgeschenk) - De Tweeling - Een bed uit de hemel - Een zoon uit Spanje Bijlage : Toespraak bij de presentatie van het boek door Herman Obdeijn. Herman Opdeijn hield een toespraak bij de presentatie van het boek waaruit je veel gegevens over de betekenis van de roman kunt halen. De bron is: www.tessadeloo.nl Toen ik enige tijd geleden gevraagd werd om bij de presentatie van de nieuwe roman van Tessa de Loo een korte inleiding te houden vermoedde ik dat de uitgever mij gevraagd had omdat ik enige tijd terug, samen met Abdelkader Benali, bij deze uitgever een boek heb gepubliceerd met de titel "Marokko door Nederlandse ogen. 400 jaar reisverhalen over Marokko". Vol verwachting ging ik aan het lezen in het mij onder embargo toegestuurde exemplaar. Met interesse volgde ik de beide hoofdpersonen Saïd en Hassan op hun tocht door Marokko. Bijna alle plekjes waar zij kwamen herkende ik. De trefzekerheid van de beschrijvingen sterkte mij in de overtuiging dat Tessa de Loo deze tocht zelf gemaakt moest hebben. Ik kon slechts één foutje ontdekken: als je vanuit Ait Youl bij Boumalne op de geasfalteerde weg komt moet je niet linksaf maar rechtsaf om naar Agdz te gaan. De observaties zijn trefzeker en ik zou zeker passages uit dit boek gebruiken als ik een nieuwe editie van 'Marokko door Nederlandse ogen' zou mogen verzorgen. Marokko is een fantastisch land. Als u de nieuwe roman van Tessa de Loo heeft gelezen zult u dat zeker met mij eens zijn. Maar al lezende kwam ik er al snel achter dat het boek meer is dan een literair reisverhaal. Het is een soort roadmovie op papier. De landschappen zijn prachtig, de scènes uit het Marokkaanse leven zijn levensecht maar zij vormen slechts het decor waarin het eigenlijke verhaal of liever gezegd verhalen zich afspelen. Ik had natuurlijk het eerste recht om het boek te lezen: daarvoor was ik gevraagd. Ik werd allereerst geboeid door de realiteit van Marokko. Maar mijn vrouw, fervent romanlezer, zag andere verhaallijnen. Zij kon niet wachten tot ik het boek uit had. Ofschoon ik argumenten hanteerde als "verzamelaarsitem" en "boekbarbaar" wist zij mij toch zover te krijgen het boek met een scheermes in vier delen te snijden zodat zij achter mij aan kon lezen. 's Avonds debatteerden wij over onze leeservaringen. Waar gaat het nu om? Natuurlijk, de ondertitel geeft een duidelijke indicatie: 'Het boek van de twijfel'. En op de uitnodiging die u ontvangen heeft wordt gesproken van 'een roman over de grote thema's van ons onzekere tijdperk: ontheemding en migratie, de hang naar een metafysisch dak boven het hoofd en religie als strohalm". De hoofdpersonen zijn Saïd de Fries (hoe verzin je het!) en Hassan Messaoui. Saïd is de zoon van een new-age moeder die van de ene minnaar naar de andere zweverige religieuze beweging zwerft. Saïd is haar zoon uit een kortstondige relatie met een Marokkaanse UD speler. Saïd kan niet veel met de zweverigheid van zijn moeder. Alleen: haar afkeer voor varkensvlees deelt hij. Hassan is de jeugdvriend van Saïd. Door Hassan heeft Saïd ontdekt dat Marokko geen imaginair land is waar hij over gehoord heeft van zijn moeder, maar werkelijkheid. Samen hebben Saïd en Hassan in hun puberjaren een eigen wereld gecreëerd: het rijk Saidi - Hassanië. Dit rijk kent zijn eigen bewoners, wetten en geschiedenis. Daarin verloopt alles volgens vaste regels totdat Hassan met de figuur van de hofnar Harlekino de twijfel introduceert. Deze roman gaat over twee werelden: de hedendaagse wereld waarin een jongen Nederlander met een Marokkaanse vader samen met zijn Marokkaanse vriend op zoek gaat naar zijn wortels: " Wie is die vader en dus, wie ben ik?" Maar naast het hier en nu zijn er ook veelvuldige verwijzingen naar de wereld die beide vrienden tijdens hun puberjaren hebben gecreëerd: Saidi - Hassanië . De verbinding wordt gevormd door de nar Harlekino die zich niet laat opsluiten in het denkbeeldige Saïdi- Hassanië. Naarmate de zoektocht naar de vader van Saïd, een legendarische ud-speler, vordert houdt Harlekino Saïd steeds vaker een spiegel voor en zaait twijfel. Twijfel over wie Saïd is als hij ontdekt dat zijn vriend Hassan homoseksueel is; twijfel over de vader die steeds minder beantwoordt aan het ideaal beeld van de grote minnaar en de beroemde ud-speler. Twijfel ook over de zekerheid die Saïd probeert te vinden. Deze roman kun je typeren als een typische 'Bildungsroman' die de emotionele en morele groei van de hoofdpersoon beschrijft tijdens een grote reis, die doet denken aan de 'Wanderung' uit de Duitse literatuur van de 19e eeuw. Saïd denkt zekerheid te kunnen vinden als hij zijn vader maar terug vindt. Bij iedere halte van de reis ontdekt hij nieuwe aspecten ( en ontdekken wij nieuwe aspecten van Marokko!). Maar als hij tenslotte beseft wie en hoe zijn vader in werkelijkheid is verdwijnt het beetje zelfkennis dat hij tijdens de reis dacht te hebben opgedaan als sneeuw voor de zon. Zekerheid denkt hij daarna te kunnen vinden in de islam. "Het leek hem geruststellend deel uit te maken van een machtige traditie die alleen al om haar taaie overleveringskracht bewondering en vrees inboezemde". Hassan, zijn vriend, moslim van geboorte, beziet het proces met verwondering. Hij probeert Saïd te overtuigen dat 'twijfel het waarachtigste levensgevoel is dat bestaat'. Maar Saïd, terug in Amsterdam, klampt zich vast aan zijn nieuwe geloof. Hassan begrijpt het wel: "iedereen heeft behoefte aan controle over de chaos die ons omringt. In groepsverband gelijk hebben is nog fijner. Als om je heen alle leden van de groep ervan overtuigd zijn dat het goed is een gouden ring in je neus te hebben dan draag jij er ook een". Maar de consequentie schotelt Hassan ook voor aan Saïd: "Wie geen ring in zijn neus heeft moet dood". Saïd lijkt deze laatste consequentie ook te willen trekken. Sta mij toe, tot slot, u kennis te laten maken met misschien wel de meest verfrissende persoon uit deze roman: Aziza, het zusje van Hassan. Reeds als koningin van Saidi-Hassanië legt zij een heerlijke werkelijkheidszin aan de dag en doorbreekt zij de wetmatigheid van het rijk door de introductie van allerlei heel praktische zaken. Zij ziet in Saïd een zachtmoedige ontmaagder tegenover wie zij de verhalen over de beloofde maagden in het paradijs kan ridiculiseren. En uit haar mond komt misschien wel de mooiste passage van het boek: "Mensen passen zich niet meer aan. Oke, we zijn rechtop gaan lopen en hebben onze vacht verloren. Maar onze hersenen hebben zich wanstaltig ontwikkeld ten koste van ons hart. We hebben de aanpassing van binnen naar buiten verplaatst. In plaats van zelf te vernaderen zetten we de omgeving naar onze hand". En wie na het lezen van het boek de indruk heeft dat je een tocht door Marokko slechts per Volvo kunt maken ( werd de schrijfster soms gesponsord door Volvo?) : ik kan u gerust stellen. Ik heb reeds meerdere keren over de Marokkaanse pistes gereden met mijn Peugeot 406 Break! Geachte aanwezigen. Harlekino is een rijk boek. Je kunt het op vele manieren lezen en herlezen. Er zijn verschillende verhaallijnen. Ik hoop vurig dat er onder de lezers een cineast zal zijn die hier een prachtige roadmovie van gaat maken. Hopelijk worden we dan weer allemaal uitgenodigd voor de première.