Hannie schaft door Ton Kors

Zakelijke gegevens:
Auteur: Ton Kors
Titel: Hannie Schaft
Uitgever: Van Gennep Amsterdam
Jaar van uitgave: 1976
Plaats van uitgave: Amsterdam
Aantal bladzijden: 205

Samenvatting
Het boek gaat over het levensverhaal van een vrouw in verzet tegen de nazi’s, Hannie Schaft is haar naam. Jannetje Johanna Schaft (Hannie) werd op 17 september 1920 in Haarlem geboren. Zij is de tweede dochter van Pieter Schaft en Aafje Talea Vrijer. Op de lagere en middelbare school was het een stil en gesloten meisje, lachen deed ze nooit. Wel is Jo Schaft een zeer ambitieus meisje, ze wil alles tot in de puntjes kennen en spant zich erg in voor haar huiswerk. Zelf wist ze goed dat ze op school een geïsoleerde positie innam, maar dat hinderde haar niet. Het gezin kon goed met elkaar overweg en ze konden goed met elkaar parten, over van alles. Vooral ook over de politiek praatten zij erg veel thuis. In 1937 slaagt Jo, ze haalt een gemiddelde van ruim een 8. Hierna gaat ze rechten studeren in Amsterdam.

Als Jannetje Johanna Schaft zich in 1938 laat inschrijven aan de Gemeente Universiteit van Amsterdam, verkeert Europa in grote spanning. Het nationaalsocialisme, onder leiding van Adolf Hitler, krijgt steeds meer macht. In die roerige jaren begint Jo aan haar studie en sluit zich aan bij de Vrouwelijke Studenten Vereniging (AVSV). Dagelijks rijdt ze met de trein van Haarlem naar Amsterdam om colleges te volgen. Ze is ook betrokken bij de oprichting van een nieuw dispuut binnen de AVSV. Op 10 mei 1940 breekt de oorlog uit. Haar twee beste vriendinnen in Amsterdam zijn de twee joodse meisjes Sonja Frenk en Philine Polak. Omdat het reizen tussen Haarlem en Amsterdam en de oprichting van het nieuwe dispuut (Het Gemma-dispuut) veel tijd in beslag nemen, wordt besloten dat ze met Nellie Luyting en Annie van Calsem gaat samenwonen in Amsterdam-Zuid. Het drietal gaat wonen op een grote zolderkamer aan de Michelangelostraat 59. In Nederland werd het steeds onrustiger door de oorlog, overal waren Duitsers. Erg druk bleef Jo Schaft met het Gemma-dispuut, Gemma stond voor Gemmare e minoribus appetimus (uit de kleine dingen streven wij naar het grote). De discussies binnen het dispuut waren meestal fel. Jo nam daarbij een vooraanstaande plaats in. Haar politieke overtuiging liet ze hierin duidelijk merken, ze was behoorlijk rood (links). Ze ging altijd giftig tekeer tegen alles wat onrecht in de wereld was. Het tragische is dat veel leden van het Gemma-dispuut om het leven zijn gekomen in de oorlog, bijna allemaal deden ze wat in het verzet. In de herfst van 1941 worden de maatregelen tegen joden verscherpt. Ze mogen niet langer in parken, plantsoenen, bibliotheken, leeszalen, schouwburgen en concertzalen komen. Hannie Schaft vind dit verschrikkelijk. Zij besluit solidair te zijn met haar twee joodse vriendinnen, en met de andere joden, en komt ook niet meer in deze openbare gelegenheden. Als in de lente van 1942 studeren voor haar twee joodse vriendinnen onmogelijk is geworden, zij niet meer kunnen reizen met het openbaar vervoer, tussen ’s avonds 8 en ’s morgens 6 binnen moeten blijven en een gele ster moeten dragen vindt Jo dat er iets gedaan moet worden. Zij gaat persoonsbewijzen stelen van vrouwen die ongeveer even oud zijn als Sonja en Philine. Dit is haar eerste vorm van verzet tegen de nazi’s. In Juli worden de joden opgeroepen. Jo Schaft hield zich vanaf toen druk bezig met het zoeken van onderduikadressen voor de joden. Philine en Sonja duiken onder bij de familie Schaft in Haarlem. Ook ging Jo fanatiek door met het stelen van persoonsbewijzen. Jo Schaft had steeds minder tijd voor school, haar prestaties gingen dan ook flink achteruit. Haar ouders zijn hier minder blij mee en verplichten haar weer in Haarlem te komen wonen. Eind 1942 breken er op de universiteiten ontlusten los, er zijn plannen uitgelekt om zevenduizend studenten naar Duitsland te sturen. Ook wordt en bepaald dat elke afgestudeerde verplicht een tijd in Duitsland moet gaan werken. Als klap op de vuurpijl komt in het begin van 1943 een loyaliteitsverklaring. Een student wordt alleen nog toegelaten als hij zich zal onthouden van iedere vorm van verzet tegen Duitsland. Alle leden van het Gemma-dispuut weigeren uiteindelijk deze verklaring te tekenen.

Jo Schaft ziet alles en iedereen veranderen door de oorlog. De mensen worden schichtiger en banger. Er is een tekort aan levensmiddelen en kleding. Jo Schaft sluit zich aan bij de Waarheid-groep in Haarlem. Jan van der Wel heeft hier de leiding en leden zijn onder andere de zusjes Truus en Feddy Oversteegen. Er wordt in Haarlem bijvoorbeeld hulp geboden aan onderduikers, kreten geschreven op bruggen en muren en er worden illegale kranten verspreid met nieuws over het verloop van de oorlog en met aansporingen om vol te houden. Maar Johanna Schaft wil meer doen, ze besluit contact te maken met het verzet. Hannie sluit zich tenslotte aan bij de RVV (de raad van verzet). Ze wil keihard vechten. Hier werkt zij onder andere samen met Jan Bonekamp, er is een innige samenwerking. Samen met hem schiet ze veel mensen neer, wat zij samen als terechte liquidaties zien. Deze mensen waren een gevaar voor de Nederlandse samenleving en als ze niet neergeschoten zouden worden, zouden ze op hun beurt heel veel onschuldige slachtoffers hebben gemaakt. Dit waren bijvoorbeeld mensen die samenwerkten met de Duisters en fanatieke controleerden op valse persoonsbewijzen. Jan Bonekamp en Hannie Schaft matchen goed, ze zijn beide onvermoeibaar. Ook is Hannie Schaft veel bij de Duisters te vinden, vermomd als moffenmeisje probeert zij dan geheime informatie los te krijgen. Dit lukt haar vaak goed. Hannie Schaft had opvallend mooi, rood haar. Zij werd daardoor ook bij de Duitsers bekend als ‘Het meisje met de rode haren’, want zij werd steeds vaker gesignaleerd bij een van de liquidaties, voor de Duisters was het een terrorist. Toen het te gevaarlijk werd verfde ze haar rode haren dan ook zwart en deed een brilletje op. Maar op 21 Juni 1944 gaat het mis, goed mis. Samen met Jan Bonekamp gaat Hannie op weg om de Zaanse politiekapitein te elimineren. Zij wachtten hem op en Hannie Schaft schiet als eerst, waarna ze pijlsnel wegrijdt. Ragut valt van zijn fiets en Jan komt dichterbij, om het genadeschot te geven. Dan richt Ragut zich op en schiet op Jan, hij krijgt een schot in zijn buik en overlijdt later in het ziekenhuis nadat hij overhoord is door de Duitsers. De dood van Jan Bonekamp valt Hannie erg zwaar, zij is ontroostbaar. Na een paar weken gaat zij toch weer aan het werk bij het verzet, ze werd gek van het niets doen. Ze gaat door met liquidaties maar brengt ook brieven weg voor onderduikers, geeft illegale boodschappen door, houdt contact met vrouwen van ondergedoken verzetstrijders, brengt wekelijks een grote hoeveelheid distributiebonnen weg en geeft inlichtingen door aan andere groepen.

Op 25 oktober 1944 staan Jo Schaft en Truus Oversteegen vroeg op om een nieuwe aanslag op Fake Krist te plegen, deze aanslag staat op de voorkant van het boek. Hier zie je meneer Krist levenloos op de grond liggen. De Hongerwinter breekt aan in Nederland, levensmiddelen zijn er amper en iedereen wordt steeds armoediger. In deze periode staat Hannie voortdurend in verbinding van de Velsense illegaliteit. De zusjes Oversteegen en Hannie wantrouwden deze groep altijd een beetje en na de oorlog werd duidelijk dat dit wantrouwen terecht was. Zij werkten samen met de Sicherheitspolizei. Zij moesten onnuttige, maar wel hele zware klusjes doen. Zoals in de koude dagen in de Hongerwinter met heel weinig kleren naar de andere kant van de stad fietsen, om daar een pakketje af te geven met alleen maar wat sierraden hierin. Woedend waren zij toen ze hierachter kwamen. Iedereen weet dat het einde van de oorlog in zicht is, maar helaas komt dit voor Hannie Schaft te laat.

Op 21 maart 1945 wordt zij gearresteerd. Ze wil een pak verzetsbladen afleveren in IJmuiden, hiervoor moet ze door de dikke zwarte Mauer-muur met zijn smalle doorlaatpost. In haar handtas vinden de Duitsers dan pistolen en in haar fietstassen de verzetsbladen. Ze wordt door een Duitser herkent en is er gloeiend bij. Ze wordt naar het Haarlemse Huis van Bewaring gebracht. Daar beginnen ze onmiddellijk met overhoringen, maar Hannie laat amper wat los. Namen van kameraden uit het verzet noemt ze niet. Ze zat hier in een kleine cel en niemand mocht met haar praten, dat moet vreselijk voor haar geweest zijn. Uiteindelijk bekende Hannie Schaft al haar daden. De Duitsers beschouwen haar als een terroriste die ondanks alle afspraken terecht gesteld moet worden. Er komt een executiebevel van Willy Lages. Dit gebeurt op 17 april 1945. Jannetje Johanna Schaft wordt uit haar cel gehaald en in een duingebied dichtbij Overveen geëxecuteerd, zij is dan 24 jaar.



Eigen mening
Ik wilde het boek Hannie Schaft gaan lezen omdat ik haar naam ken van de ‘Hannieschaftweg’ in Emmeloord. Ik dacht dat de vrouw ook hier uit de buurt kwam, maar dit blijkt niet zo te zijn, zij woonde in Haarlem en Amsterdam. Dit boek is een biografie over Hannie Schaft.

Het boek is mooi opgedeeld, van het begin tot het eind wordt het levensverhaal verteld van een verzetsstrijder. Ik vind het altijd erg fijn om een boek te lezen wat in chronologische volgorde is geschreven. De schrijver vertelt duidelijk en mooi over het meisje met de rode haren, Hannie Schaft. Hierbij gebruikt hij verhalen van tientallen ooggetuigen, vrienden, familieleden en verzetsstrijders. Het boek is niet langdradig, dat vind ik erg fijn. Het boek las vlot door, ik heb in totaal ongeveer zes uur gedaan over het lezen van dit boek.

De bedoeling van de schrijver is waarschijnlijk iedereen te vertellen wie Hannie Schaft precies geweest is, wat ze gedaan heeft en waarom ze dat gedaan heeft. Ik vind het geweldig wat zij allemaal heeft gedurfd en gedaan om het Nederlandse volk te beschermen. Ik denk niet dat veel mensen dit zullen doen als er nu oorlog zou uitbreken. Ik heb echt ontzettend veel respect voor haar. Voordat ik het boek had gelezen, wist ik al wel dat Hannie Schaft een bekende verzetsstrijdster was, maar door dit boek te lezen weet ik veel meer over haar.

Realistisch? Natuurlijk is het boek realistisch! Alles is echt gebeurd. Al denk je soms, hoe kunnen mensen dit elkaar hebben aangedaan? Maar in tijden van oorlog is alles natuurlijk anders, dan leer je mensen pas echt kennen. Hannie Schaft was altijd een heel stil en gesloten meisje, maar in de oorlog werd duidelijk dat ze wel ontzettend fel was. Ze ging overal tegenin wat zij zag als onrecht.

Erg verdrietig vind ik dat Hannie Schaft op het einde van het boek wordt geëxecuteerd. Ik had zo gehoopt op een wat je dan noemt: “happy end”. Maar helaas, dat mocht niet meer zo zijn. Zij haalde helaas het einde van de oorlog niet en zal nooit weten dat het bijna afgelopen was. Dat Nederland nog geen maand later zal worden bevrijd.


Stukje over de schrijver: Ton Kors
Ton Kors leefde van 1946 tot 1993. Hij is dus maar 53 jaar geworden. Hij was een journalist. Eerst bij Haarlems Dagblad, dit is opvallend want hier kwam Hannie Schaft ook vandaag, later bij Nieuwe Revu. Hij viel op door uitgebreide reportages. De biografie van Hannie Schaft was zijn eerst boekpublicatie. In zijn tweede boek, de tocht opnieuw, deed hij verslag van de reis die hij maakte met Max Groen langs de verschillende concentratiekampen. Hier had Max Groen tijdens de 2e wereldoorlog gezeten. Ton Kors verdiepte zich dus in de tweede wereldoorlog, zelf heeft hij deze net niet meegemaakt. Maar waarschijnlijk heeft hij in zijn kinderjaren wel de gevolgen ervan meegekregen.

Zijn eerste roman heette “de tijd van Anton de Lange”. Dit boek gaat over een homoseksuele man die zichzelf een spiegel voorhoudt. Hij is opzoek naar liefde, naar seks steeds extremer. Maar hij raakt steeds verder van zijn doel verwijderd. Eigenlijk gaat dit boek over Ton Kors zelf. Aids is het belangrijkste thema van het boek, dit heeft Kors zelf en hier stierf hij aan in 1993.