Robert Anker: Hajar en Daan A.Verwachtingen en eerste reactie Aangezien ik dit boek al een tijd geleden heb gelezen is mijn eerste reactie niet zo puur meer als ik zou willen, ik heb wel geprobeerd mijn eerste indrukken terug te halen. Op vakantie in Frankrijk werd mij dit boek aanbevolen door mijn moeder, die mij wel vaker boeken aanbeveelt. Een vriend van haar had het haar weer aanbevolen. Het boek had haar erg aan mijn broer doen denken, omdat hij veel van de thema’s die in het boek een grote rol spelen, zoals onmogelijke liefdes, een school die steeds zwarter wordt, ook dagelijks tegenkomt. Als je het boek begint te lezen slaat de eerste zin je gelijk om de oren: ‘Toen Daan Hollander, leraar geschiedenis aan het DataCare college in Amsterdam, Hajar Nait Sibaha, uit vijf Vwo voor de eerste keer neukte, hield zij haar hoofddoek om- op zijn verzoek.’ Het eerste deel van het boek gaat vooral over Daan, en zijn onstuimige leven, maar het boek wordt steeds serieuzer en de opbouwende spanning lijdt dan ook tot een tragisch einde. B. Samenvatting en analyse Centraal in het boek staat de onmogelijke liefde tussen Hajar, een 17 jarig Marokkaans meisje uit vijf vwo en haar leraar geschiedenis, Daan Hollander. De twee zijn zeer verschillend, Hajar is een ijverige ‘goede moslima’ met een hoofddoek die er thuis vrijwel alleen voorstaat, haar moeder is namelijk dood, haar vader altijd op zakenreis en zelf moet ze voor haar oudere probleembroer Khalid zorgen. Daan is een jonge aantrekkelijke man, die in trek is bij de vrouwen, en regelmatig naar wilde feesten met drugs en vrouwen gaat, hij is lui en oppervlakkig. Ondanks deze verschillen, en het feit dat Hajar moslima is, wat inhoud dat Hajar van haar familie eigenlijk met een moslim moet trouwen, gaan ze toch een relatie aan. Hajar besteed veel tijd aan de stichting die ze heeft opgericht: moeder Marokko, Vadertje Holland. Deze stichting houdt in dat ze Nederlandse les geeft aan analfabete Marokkaanse vrouwen. In de zomervakantie veranderen er een aantal dingen, Hajar komt terug op school zonder hoofddoek, terwijl haar broer Khalid juist geradicaliseerd is, hij draagt nu de traditionele kleding. Haar familie in Marokko heeft ook een plan bedacht, Hajar zou met haar achterneef uit Marokko moeten trouwen, zodat hij naar Nederland kon komen, en hier werk kon zoeken, maar na een woede-uitbarsting van Hajar is haar vader ook om. MMVH kost Hajar steeds meer tijd, nu het ledenaantal groeit, en Daan voelt zich hierdoor verwaarloosd. Omdat Hajar het geroddel over haar, wat de kop opstak na het succes van haar stichting, de kop in wil drukken is ze weer een hoofddoek gaan dragen, hiermee houdt ze de imam te vriend. Ondertussen gaat het steeds slechter met het DataCare college. Op 10 januari krijgt Daan van Hajar een brief waarin ze uitlegt dat ze niet door kan gaan met hun relatie, en waarin ze hem vraagt haar te laten gaan. Daan is er kapot van. Hajar gaat een djellaba dragen. Op 12 maart hoort Daan dat er een Turkse leerling van zijn school is neergeschoten in een discotheek, waarna een heftige bijeenkomst, waarbij Hajar nog eens tegen Daan benadrukt dat hij haar moet laten gaan. In de erop volgende zomer gaat Daan naar Venetië, waarna hij zich voor zich het eerst van zijn leven voor cultuur interesseert, hij leest boeken, bezoekt musea en kerken etc. Hij krijgt ook een nieuwe vriendin, Maaike, kortom hij lijkt zijn leven weer op een rijtje te hebben, totdat hij in de krant een interview met Hajar ziet en instort. Op een dag, als hij in de stad rondloopt, ziet hij plots Hajar, een innige ontmoeting waarbij ze beiden zeggen hoezeer ze elkaar hebben gemist. Hajar studeert, en is getrouwd, met een leraar Frans uit Tetouan, maar ze zijn er beiden over uit dat ze moet scheiden Hajar vertrekt naar Marokko, van waaruit ze belt en uitlegt dat het allemaal nogal ingewikkeld is, omdat haar man weigert haar te verstoten dus moet ze zelf de scheiding aanvragen, nogal ingewikkeld allemaal. Maar Hajar komt maar niet terug, ze belt uiteindelijk, ze was opgesloten door de familie van haar opa maar is ontsnapt. De volgende dag is ze weer thuis, en ze blijft 3 maanden. Ondertussen gaat het steeds slechter met de school, er komen steeds meer strenge moslims. Op een dag komt Daan thuis, en is Hajar weg; er is geen spoor van haar te vinden. Op straat wordt hij in elkaar geslagen door een groep jongens waaronder Khalid, die zegt dat Daan van zijn zus een slettenbak heeft gemaakt, hij zegt dat ze beiden moeten worden gestraft, en op de vraag waar Hajar is antwoordt hij dat hij nu bepaalt wat er gebeurt. Eenmaal uit het ziekenhuis besluit hij om naar Marokko te gaan om Hajar te zoeken, maar zelfs een bezoek bij de familie van haar opa brengt niets op. Hij moet na twee weken terug naar Nederland voor zijn werk, maar dat schiet ook niet op, na drie weken zit hij ziek thuis. Op een dag leest hij in de krant dat de broer van Hajar betrokken is bij een club die training volgde voor de Palestijnse djihad tegen Israël. Het Datacare college moet sluiten, maar Daan had toch al ontslag genomen om Hajar weer te gaan zoeken in Fès. Op zijn adres in Amsterdam vallen dan brieven van Hajar in de bus, waarin staat: ‘vindt mij’, en: ‘Overweldig me en maak me vrij.’
Thema en motieven Het thema van het boek is een onmogelijke liefde maar het boek gaat ook over de problemen die plaatsvinden tussen de westerse cultuur en de ‘islamitische’. De verloedering van de school bijvoorbeeld, maar natuurlijk ook de problemen die Hajar krijgt omdat ze een relatie heeft met iemand die niet past binnen het beeld wat haar familie van haar partner heeft. Andere onderwerpen die in het boek aan bod komen maar een minder grote rol hebben, zijn de rol van het geloof, haat en teleurstelling (van Khalid), verdriet, vriendschap en opgroeien. Khalid is een typisch voorbeeld van het type wat wel eens wordt genoemd in de media, ene slimme jongen die teleurgesteld is door de Nederlandse maatschappij en daardoor radicaliseert. Er wordt gezegd dat Mohammed B. ook zo’n soort jongen was, en de daders van de aanslagen in Londense metro op 7 juni ook. Daan beleefd intens verdriet als Hajar hem meedeelt dat ze niet meer door wil gaan met hun relatie, en ook als tweemaal plotseling verdwijnt. Een subverhaal is eigenlijk het verhaal van de onvolwassen vriendengroep van Daan, met Jim en Brian. Ze zijn niet vies van een pilletje en gaan naar wilde feesten. Eigenlijk zijn deze drie jongens die elkaar van de middelbare school kennen nooit echt opgegroeid, maar aan het eind van het boek komen ze allemaal tot inkeer. Jim komt erachter dat hij joods is en vertrekt naar Israël om de thora te bestuderen. Brian, keer ook terug naar zijn ‘roots’ in Suriname waar hij zich thuis voelt. Daan komt door Hajar ook tot het inzicht dat het leven meer biedt dan feesten alleen. Personages Daan is de hoofdpersoon, hij is een aantrekkelijke 32-jarige man, met wild haar en felblauwe ogen en ook een wilde persoonlijkheid. Hij heeft een dochter, Jessica, wie hij Dakkie noemt; met haar moeder Evelien heeft hij nauwelijks contact meer en zijn dochter ziet hij ook maar weinig. Dit is eigenlijk hetzelfde patroon wat bij zijn ouders heeft plaatsgevonden. Ook zij kregen jong een relatie waaruit één kind is voorgekomen, waar de moeder, nadat al snel bleek dat ze niet bij elkaar pasten, alleen voor zorgt. Zijn moeder Jannie is een beetje een zweverig type terwijl zijn vader juist in andere dingen zoals de politiek is geïnteresseerd. Op de middelbare school vormde hij samen met Brian en Jim een groepje, hij was een luie leerling die tevreden was met een 6 en uiteindelijk dan ook bleef zitten in de vierde. Het enige vak waarin hij was geïnteresseerd was geschiedenis, en dat ook alleen maar door de leraar. Hij gaat geschiedenis studeren, zijn scriptie noemt hij een zware bevalling en daarna wordt hij leraar. Ook dat neemt hij niet zo serieus, hij bereidt zijn lessen niet voor, rookt joints op school, en neemt het ook niet zo nauw met de tijd. Hajar brengt verandering in dit gedrag, ze is ook samen met misschien Maaike in mindere mate, de enige vrouw waarvan hij echt hield. Hajar is een serieus 17 jarig meisje, dat zo door Daan wordt beschreven: ‘zijn levenslustige lieveling met de bruinzwarte krullenbol, het ronde voorhoofd als ze die bos naar achteren getrokken vastzet in een dikke staart (waarin de krullen zich hoogstens laten temmen tot golfjes), haar lekkende gazellenoog, haar neusboogde natte krullip pruiltje met het speekselsliertje, haar huidsatijn dat afdaalt in de halsvallei naar de heuvels van borsten, de ademstokkende naveldiepte..’ Haar relatie met Daan is eigenlijk tegenstrijdig met haar serieuze houding ten opzichte van school maar ook het leven in het algemeen. Na een tijd besluit ze dan ook om niet meer met Daan om te gaan en vraagt ze hem om haar te laten gaan, uiteindelijk blijkt deze weg die ze heeft ingeslagen de verkeerde, ze krijgt ook spijt en wil weer van haar man scheiden. Hajar moet met het dilemma omgaan van kiezen tussen de weg van haar hart, en zo de man van wie ze houdt, en haar familie en geloof. Een tijd weet ze deze werelden gescheiden te houden, maar als haar relatie met Daan dan uiteindelijk toch bij haar broer komt, gaat het ook goed mis. Bijpersonen: Khalid, de oudere broer van Hajar. Hij komt eigenlijk niet zo heel veel voor in het boek, maar speelt wel een behoorlijk belangrijke rol in het verhaal. Hij is een slimme jongen, leest Coeperus, en heeft een enorme woordenschat, volgens sommigen was hij hoogbegaafd. In de vierde klas van het gymnasium ging het mis met hem, hij spijbelde en leerde nooit zijn schoolwerk. Er wordt over hem gezegd dat het eigenlijk een lieve jongen is, maar ook dat hij onhoudbaar was, uiteindelijk heeft hij bij een vechtpartij iemand met een mes gestoken, en werd hij naar het politiebureau gebracht, wat leidde tot een verblijf in een soort gesticht. Hij is een keer aanwezig bij hooligans van Ajax, terwijl hij antisemitische denkbeelden had, later in het boek leest Daan een krantenartikel over Khalid’s betrokkenheid bij de Palestijnse Jihad tegen Israël. Hij is dus nogal onvoorstelbaar. Aan het eind van het boek wordt gesuggereerd dat hij degene is die Hajar heeft ontvoerd, en hij slaat ook nog eens Daan in elkaar. Hij is de typische moslim waar iedereen zo bang voor is. Brian en Jim, Daans beste vrienden vanaf de basisschool. Jim is de eigenaar van het bedrijf DataCare dat een samenwerkingsverband heeft met de school waar Daan werkt. Hij is stinkend rijk geworden met het bedrijf, wat zich uit in dure kleding en dure reisjes, waar de vrienden van hem natuurlijk van kunnen meegenieten. Het bedrijf gaat in de loop van het boek failliet, maar Jim gaat naar Israël, omdat hij erachter komt dat hij joods is, en hij gaat zich bezighouden met het bestuderen van de Torah. Brian komt uit Suriname, uit Drietabbetje, en kan het goed met Daan vinden. Hij komt uiteindelijk ook tot innerlijke rust als hij terugkeert naar zijn geboorteplaats, waar hij besluit te blijven wonen. Tijd Het boek is niet geheel chronologisch, in het begin van het boek gaat een groot deel over de jeugd van Daan, over zijn ouders en zijn middelbare schoolperiode. Het tweede deel van het boek verloopt veel chronologischer, dit gaat minder over de jeugd van Daan en meer over de ontwikkelingen tussen Hajar en Daan, die voor het grootste deel chronologisch worden verteld. Soms zijn er ook verwijzingen naar dingen die nog moeten gebeuren. Perspectief en verteller Er is een auctoriale verteller, die zich vooral focust op Daan, van hem wordt ook ingegaan op bijvoorbeeld de jeugd terwijl je van Hajar eigenlijk niets weet, wat ze niet aan Daan heeft verteld.
Stijl De stijl van Robert anker vind ik opvallend ‘populistisch’ voor een man van 60. Hij gebruikt woorden die vooral door de jeugd worden gebruikt, waarmee hij wel aangeeft dat hij zich heeft verdiept in het onderwerp. Maar ik vind dat hij hierin soms te ver gaat, bijvoorbeeld in zijn gebruik van scheldwoorden. Ik vond het wel leuk van hem dat hij accenten ook echt zo opschreef zoals ze worden uitgesproken, zoals het Surinaamse accent van Brian. C. Verwerkingsopdracht Marokkaanse studente vermist na relatie met Nederlandse man
Hajar, 19, sinds een half jaar vermist, had een relatie met een 32 jarige man die twee jaar haar leraar was aan het DataCare college in Amsterdam. Ze is een veelbelovende studente die summa cum laude slaagde, en de groeiende stichting MMVH (moeder Marokko vadertje Holland) oprichtte, gericht op de verbreiding van de kennis van het Nederlands onder Marokkaanse analfabete vrouwen en recentelijk ook enkele mannen. Hajar was na haar relatie met Daan Hollander, voormalig docent geschiedenis aan het DataCare college, getrouwd met een Marokkaanse man, aan wie ze via haar familie was voorgesteld. Maar nadat ze vorig jaar een poging tot het starten van het scheidingsproces had gedaan, werd ze door haar familie in Marokko een tijd opgesloten. Gekwetst en teleurgesteld in haar familie keerde ze terug naar haar geliefde en verbleef gedurende drie maanden in Nederland. Op een dag is ze niet teruggekomen. Het onderzoek heeft op basis van getuigenissen waaronder die van Hollander, een hoofdverdachte, de broer van het slachtoffer. Deze Khalid N.S. is een bekende naam bij de politie, hij was ook betrokken bij een club die zichzelf trainde voor de Palestijnse Djihad tegen Israël. Beiden lijken echter spoorloos verdwenen. De familie van Hajar zeggen haar al lange tijd niet meer gezien te hebben en allemaal lijken ze van niets af te weten. Daan Hollander houdt zich sinds korte tijd op in Fès, om ‘zijn geliefde Hajar’ te zoeken; hij is er heilig van overtuigd dat zij zich ophoudt in deze stad. D. Eindoordeel en evaluatie Hajar en Daan is vooral een onderhoudend modern boek, het is niet heel diepgaand, maar juist weer wel aantrekkelijk omdat het over hedendaagse thema’s gaat, zoals hoe om te gaan met een andere cultuur, en de botsing tussen verschillende culturen. Het boek heeft natuurlijk een schrijnend einde, ik vind echter de laatste bladzij, waar Daan naar Marokko gaat, niet zo sterk, ik heb het idee dat de schrijver niet meer wist wat te doen met het einde, en toen maar dit heeft bedacht, om aan een suikerzoet einde te ontkomen. De persoonontwikkeling van Daan vind ik leuk om te lezen, maar ik vind het wel een beetje overdreven, dat al zijn vrienden, eigenlijk precies hetzelfde doormaken, van wild feestbeest naar serieus. Het karakter van Khalid vind ik wel heel sterk, ook heel herkenbaar met dingen die we nu in de media zien. Het eerste deel van het boek, over de jeugd en achtergrond van Daan vind ik niet zo boeiend, Daan is niet het meest interessante karakter uit het boek, Hajar heeft te maken met een dilemma wat ik eigenlijk veel boeiender vind. Heel mooi en ontroerend vind ik de uitvinding van de schrijver om Hajar en Daan hun naam naar elkaar toe te laten schrijven, zij in het Arabisch en hij in het Nederlands, dat ze ondanks alles toch met elkaar verbonden blijven, wat zich ook uit in het feit dat Daan ‘voelt’ dat Hajar in Fès is. Omdat deze scène ook op de voorkant van het boek staat uitgebeeld zal ik niet de enige zijn die dat vond. Al met al vind ik dat het een boek is, dat vooral mensen die niet heel veel lezen leuk zullen vinden, bijvoorbeeld mijn broer, die nooit maar dan ook nooit leest, vond het een mooi boek, misschien ook wel omdat het voor hem zo herkenbaar was. Het is een boek, wat denk ik vooral zoveel publiciteit heeft gekregen omdat het een actueel thema is; als we een aantal jaren verder zijn, en deze thema’s hopelijk niet meer zo aan de orde zijn, denk ik dat het boek ook een deel van zijn charme verliest. Mijn eindconclusie is dan ook, een onderhoudend boek, maar een klassieker zal het nooit worden. Evaluatie De manier waarop je dieper ingaat op een boek, er meer over gaat nadenken, en zo vaak tot verrassende inzichten komt, die je op het eerste gezicht helemaal niet zou denken, vind best interessant. Vooral bij een uitgebreide analyse, merk je dat heel veel dingen in een boek, waar je normaal gesproken overheen leest, maar nu gedwongen wordt over na te denken, van belang zijn voor het verhaal. Bij dit boek vond ik echter dat er niet heel veel diepere betekenissen inzitten, het is behoorlijk ‘to the point’, dus dat aspect viel hier wel een beetje weg. Ik denk dat dit soort opdrachten interessanter kunnen zijn bij boeken die nog iets ‘literairder’ zijn. De opdracht die ik hierbij heb gemaakt, heb ik vooral gekozen omdat ik het boek al weer een tijdje geleden had gelezen, dus ik was bang dat ik voor een diepgravende opdracht niet meer genoeg van het boek zoals details zou weten. Nadeel was wel, dat ik de opdracht eigenlijk niet zo boeiend vond, het is eigenlijk een samenvatting van de samenvatting geworden, maar dan had ik maar een boek moeten kiezen wat ik wat recenter had gelezen.