Gesponnen suiker door Jan Wolkers

I. Zakelijke gegevens

Auteur: Jan Wolkers

Titel: Gesponnen Suiker

Uitgever: Meulenhoff

Plaats van uitgave: Utrecht

Jaar van uitgave = druk: maart 1963 – 1ste druk

Aantal bladzijden: 173

Genre: Roman

II. Eerste reactie

Keuze: Er zit geen echte reden achter het feit dat ik dit werk heb gelezen. Ik was op zoek naar een boek van Wolkers, aangezien ik van een aantal grote Nederlandse schrijvers iets gelezen wil hebben en o.a. Wolkers ontbrak nog aan deze lijst, vandaar de keuze voor de schrijver. Achter het specifieke werk zit geen rede. Al hoewel...ik was eigenlijk op zoek naar Turks Fruit, maar kon deze in de schoolbieb niet vinden. Wel kwam ik een aantal andere boeken tegen van Wolkers, waaronder ‘Gesponnen Suiker’. Aangezien op de achterkant van geen enkel van de boeken een beschrijving stond over de inhoud heb ik de gok gewoon gewaagd en dit boek genomen, ook al was het niet mijn eerste gok. Voordat ik begon in ‘Gesponnen Suiker’, was ik begonnen in ‘de onverbiddelijke tijd’ van Jan Wolkers, maar ik vond de 1ste 30 bladzijden zo saai, dat ik daarmee gestopt ben en toen kwam ik uit op ‘Gesponnen Suiker’.

Inhoud: Een zeer bijzonder boek, dat bestaat uit verschillende verhalen, die op het eerste gezicht in het geheel geen samenhang met elkaar hebben en naar mijn mening ook op het tweede en derde gezicht geen samenhang hebben. Sommige lezers zien dit echter anders. Zij zien wel een verband tussen de verschillende verhalen (op een ander punt dan het thema). Volgens sommige andere lezers stellen de’ik’ personen in alle verhalen dezelfde persoon voor en een aantal mensen denkt zelfs, dat de verhalen over Jan Wolkers zelf gaan. Het feit dat ik het hier niet mee eens ben is vooral gebaseerd op feiten. Twee voorbeelden hiervan zijn: het verhaal ‘Laatste kwartier’, de ‘ik’ persoon in dit verhaal beweert op een andere planeet te wonen (een beetje ongeloofwaardig). Het tweede voorbeeld zijn de onmogelijke tijdsverschillen (als de ‘ik’ persoon 1 en dezelfde persoon is). Het verhaal ‘Dominee met strooien hoed’ speelt rond 1900, terwijl ‘Gesponnen suiker’ speelt in de jaren 60.
Daarnaast vind ik het wel een mooi boek, met mooie goed uitgewerkte verhalen. De verhalen hebben een duidelijk einde, maar laten soms wel de mogelijkheid open om verder te denken over het leven dat de personages na de gebeurtenis zal gaan lijden. Wolkers weet met niet heel veel tekst heel goed de sfeer van het verhaal weer te geven, hij schetst duidelijk de tijd en omgeving waarin het verhaal zich afspeelt, waardoor je je goed kunt inleven in de karakters (wat je ook heel snel moet kunnen, aangezien de verhalen maximaal 30 bladzijden lang zijn).

III. Verdieping

Aangezien ‘Gesponnen Suiker’ uit 8 verschillende verhalen bestaat zal ik ‘de samenvatting’ en Ónderzoek naar de verhaaltechniek’ per verhaal bespreken en vervolgens over het gehele boek verder gaan met Óp zoek naar de thematiek’ en ‘Plaats in de literatuurgeschiedenis’.

A + B. Samenvatting & Onderzoek naar verhaaltechniek.
Dominee met strooien hoed.
‘Dominee met strooien hoed’ is een verhaal over de belevingswereld van een 10 jaar oud kind, Peter, dat mijn zijn ouders, broers en zussen op zondag naar het strand gaat. Daar beleeft en ziet hij verschillende dingen, waarvan het twijfelachtig is of ze nu werkelijk zijn gebeurt of alleen in zijn belevingswereld/fantasie. Een aantal voorbeelden hiervan zijn: de ontmoeting met de Dominee (hiernaar verwijst de titel). Peter denk de dominee op het strand te zien, maar zodra hij omkijkt is de dominee plotseling verdwenen. Een tweede voorbeeld is de dood van een aantal hagedisjes. In de duinen heeft Peter een aantal hagedissen gevangen, maar bij thuiskomst zijn ze allemaal dood. Zijn moeder gooit de beestjes weg, maar Peter is ervan overtuigd dat ze nog leefden en dat hij ze kon horen in de prullenbak. Hij is echter de enige die de hagedissen hoort lopen in de prullenbak.

Het verhaal ‘Dominee met strooien hoed’ is geschreven vanuit het perspectief van de ‘ík’ persoon (een kind van 10 jaar). Het kind woont samen met z’n ouders, broers en zussen in een dorp in de buurt van Katwijk. Ze zijn zelf Protestants en in ieder geval de vader van de jongen heeft een behoorlijke hekel aan Rooms Katholieken. Dit komt dan ook terug in de dingen die hij zegt. Het verhaal speelt zich af rond 1900 in de tijd dat er nog een stoomtram reed . Naast de hoofdfiguur de ’ik’persoon en de vader is er ook nog een behoorlijke rol weggelegd voor de oudere broer van het jongetje, die zoveel mogelijk dingen wil doen, die vader verbiedt.

Gevederde vrienden
‘Gevederde vrienden’ gaat over een man, Herbert, die zijn vrouw, Liesbeth, vermoord, door haar in een ijskast op te sluiten. Nadat Liesbeth gestorven is en diep ingevroren voert Herbert haar stukje voor stukje (eerste de benen dan de armen etc.) aan de meeuwen. Wanneer deze ‘klus’ erop zit vertrekt hij naar een onbekende bestemming.

Het verhaal ‘Gevederde vrienden’is geschreven vanuit het ‘ik’ perspectief. De ‘ik’ persoon is een man, Herbert, van ongeveer 50 jaar, die zijn vrouw vermoord. Zij is het tweede personage in het verhaal, maar ze speelt maar een kleine rol. Een belangrijkere rol is weggelegd voor de meeuwen, die op het dak van Herberts huis wonen. Deze meeuwen zorgen ervoor dat alle overblijfselen van Liesbeth worden opgegeten. Het verhaal speelt zich af rond de jaren 60. Dit blijkt uit de aanwezigheid van een goede ijskast en het normale van een auto bezitten. Aan de tijd en ruimte wordt in het verhaal echter niet heel veel tijd besteed. Alleen de ligging van het huis (een huis op de 5de verdieping van een flat, de hoogste in de omgeving) wordt duidelijk beschreven. Dit aangezien het dak van het huis een belangrijke rol speelt bij het ‘verwijderen’ van Liesbeth.

Gesponnen suiker
“Gesponnen suiker’ is een verhaal over een man, die samen met zijn broer in de tweede wereld oorlog een Amerikaanse parachutist heeft begraven. Sinds de eerste dag, nadat hij de Amerikaan heeft begraven twijfelt hij of deze man wel echt dood was en of hij hem niet per ongelijk heeft vermoord. Hij is er namelijk van overtuigd, dat de grond bewoog, toen hij en zijn broer het graf dichtgooiden. Om het verleden af te sluiten gaat hij terug naar de plek, waar de Amerikaan begraven is. Aan deze plek is niets bijzonders te zien, het enige wat hij ziet is een heuveltje met gras erop.

‘Gesponnen suiker’ wordt wederom vanuit de ‘ik’ persoon verteld. Deze ‘ik’ persoon is een man, die in de oorlog een Amerikaanse parachutist heeft begraven samen met zijn broer. Zowel de broer als de Amerikaan spelen geen echte rol in het verhaal, dat alleen maar om de man en zijn fantasie draait. De titel van het verhaal heeft te maken met de tijd en omgeving waar het verhaal zich afspeelt. Tijdens de reis naar ‘de plek des onheils’ komt de man over een kermis, in Leiden, waar allerlei mensen gesponnen suiker op een stokje (suikerspinnen) lopen te eten. Het verhaal is te plaatsen na de tweede wereld oorlog, maar een precieze tijd wordt niet duidelijk (deze zou ook geen nut hebben voor het verhaal).

Laatste kwartier
‘Laatste kwartier’ gaat over een man, die naar eigen zeggen al duizenden jaren oud is en zich in een kraterdal op een andere planeet in leven heeft weten te houden. Van daaruit vertelt hij zijn geschiedenis.

De ‘ik’ persoon en verteller in dit verhaal is een man, die zichzelf in leven heeft weten te houden in een kraterdal op een andere planeet. Hoe oud hij is of in welke tijd het verhaal zich afspeelt is niet duidelijk. Het enige wat met tijd te maken heeft is hetgeen de man zegt over zijn eigen leeftijd.

Langpootmuggen
Het verhaal ‘langpootmuggen’ gaat over een man, die 14 dagen na de dood van zijn vrouw de verbeelding heeft, dat zij nog steeds in huis aanwezig is en hem in de gaten houdt. Om te controleren, dat ze toch gewoon in haar graf ligt, gaat de man naar het kerkhof, waar de vrouw begraven is. Daar zal hij echter nooit aankomen. Onderweg ziet hij een auto aankomen en rent het licht tegemoet...

Ook ‘Langpootmuggen’ is geschreven vanuit een ‘ik’ perspectief. De vertolker van dit perspectief is een man, die na de dood van zijn vrouw, door de drank de weg volledig kwijt is geraakt. Naast de man speelt vooral zijn overleden vrouw een belangrijke rol in het verhaal. Zij is immer ‘de oorzaak’ van de zelfmoord.
Het verhaal speelt zich grotendeels af in het huis van de man, maar de belangrijkste gebeurtenis (de zelfmoord) vindt plaats op de openbare weg. Er wordt nauwelijks tot niet aandacht besteedt aan de tijd, waarin het verhaal zich afspeelt, maar dit zou ook geen enkele nut hebben.

De ontmaskering
‘De ontmaskering’ gaat over een jongen, die contact denkt te hebben met zijn overleden broer. Eerst zou hij dit contact hebben in het bos en later bij zijn buurvrouw thuis. Dit tweede contact lijkt nep, aangezien de geest die zijn buurvrouw oproept de buurman is, verkleed met een laken, maar later bleek dat deze verklede buurman wel de waarheid sprak over een aantal dingen...

Het wordt een beetje eentonig, maar ook dit verhaal is geschreven vanuit het ‘ik’ perspectief. De ‘ik’ figuur in dit verhaal is de jongen, die contact lijkt te hebben met zijn broer. Naast de jongen speelt de buurvrouw een belangrijke rol. Zij brengt de jongen immers ‘in contact’ met zijn overleden broer.
In dit verhaal wordt er heel duidelijk een mysterieuze sfeer geschept, wat heel goed past bij het onderwerp van spoken en geesten.

Zwart advent
In ‘Zwart advent’ keert een jongeman na lange tijd weer naar huis terug. Het is oorlog en de hongerwinter is uitgebroken. De jongeman voelt zich verantwoordelijk voor zijn familie, nu zijn oudste broer gestorven is en besluit een kalkoen (het arme beest blijkt later een pauw te zijn) te stelen, zodat de familie toch een ‘rijke’ kerst kan vieren.

De ‘ik’ figuur in dit verhaal wordt vertolkt door een jongeman, die voor zijn familie wil zorgen en een pauw pikt. Deze pauw is meteen het belangrijkste personage in het boek, na de jongeman.
De tijd waarin dit verhaal zich afspeelt, de hongerwinter – 1944, is van een enorm belang. Het is een tijd van honger en juist hierdoor besluit de jongeman om een ‘kalkoen’ te stelen en te plukken/vermoorden.

Kunstfruit
‘Kunstfruit’ is het laatste verhaal in dit boek en gaat over een jongeman, John Gouds, die vertelt over het leven van een vriendin, Lisa, van hem. Deze Lisa is nog maar een kind (ze is minderjarig) en zit behoorlijk in de problemen (ze is zwanger en de vader is een getrouwde drugshandelaar). John vertelt hoe deze problemen zijn ontstaan en hoe het afloopt met Lisa.

Ook dit verhaal wordt verteld, vanuit het ‘ik’ perspectief, maar is niet hetzelfde als de ander verhalen. In de andere verhalen is de ‘ik’ persoon tegelijk de verteller als wel de hoofdpersoon. In dit verhaal is de ‘ik’ figuur wel de verteller, maar niet de hoofdpersoon. Dit is Lisa, om haar draait het verhaal namelijk werkelijk.
Het verhaal speelt zich af in Amsterdam, wat van een zeker belang is voor het verhaal. Amsterdam staat namelijk toch bekend als de stad van de vrijheid en de koffieshops (de perfecte voedingsbodem voor een drugshandelaar). Door deze omstandigheden komt Lisa in de problemen, maar ze bieden John ook de mogelijkheid om vrijuit over de problemen van Lisa te praten (iets wat niet had gekund in een of ander Katholiek boeren gehucht).

C. Op zoek naar de thematiek
Het thema dat door het hele boek heen loopt en in alle 8 de verhalen terugkomt is: de dood. In ‘Dominee met strooien hoed’ gaat het om de dood van de hagedissen. In ‘Gevederde vrienden’ staat de dood van Liesbeth centraal. In ‘Gesponnen suiker’ draait het om de dood van de Amerikaan, terwijl in ‘Laatste kwartier’ de dood voortkomt uit de moord op alle veroordeelden, die naar een afgelegen planeet zijn afgeschoten. De dood komt in het verhaal ‘langpootmuggen’ terug in de vorm van zelfmoord en in ‘De ontmaskering’ draait het om de nagedachtenis aan een overleden broer, terwijl ‘Zwarte advent’ draait om de dood van een pauw. Alleen het laatste verhaal ‘Kunstfruit’ past niet geheel in dit rijtje thuis. In dit verhaal staat vooral het thema bloed centraal, maar dit is wel te verklaren.
Naast het thema dood is ook het thema bloed aanwezig. Dit vloeit voort uit de interpretatie van de titel, waar een ogenschijnlijk onbenullig detail in zit, wat het hele thema inhoud. Het boek deelt zijn titel met een van de verhalen en in dit verhaal zit het detail, namelijk het wolgras. Op het graf van de overleden soldaat groeit wolgras. Dit plantje staat, volgens Wolkers, voor: ‘Zonden, roder dan bloed, die witter geworden zijn dan wol.’ Hiermee verwijst hij naar de het bijbelboek Jesaja (1,18).

D. Plaats in de literatuurgeschiedenis.
Het boek ‘Gesponnen suiker’ van Jan Wolkers verscheen in maart 1963 voor het eerst en is eigenlijk een bundel van 8 verhalen die allemaal tussen april 1958 en november 1962 zijn geschreven. In deze tijd was een groot deel van de Nederlandse bevolking nog Christelijk of Katholiek, wat duidelijk terugkomt in de verhalen en de verschillende ‘knipogen’ naar de Bijbel. Een voorbeeld hiervan komt heel mooi terug in het verhaal ‘Zwart advent’. Hierin oppert de vader van de hoofdpersoon, wanneer deze de broek van zijn zoon ziet: ‘Het lijkt wel of je met de engel geworsteld hebt.’ Dit is een verwijzing naar de geschiedenis van Jacob, die met Gods engel worstelde.
Hieruit komt naar voren, dat de verhalen geïnspireerd zijn door, in ieder geval, de samenleving en het geloof, dat de boventoon voerde in die tijd.

IV. beoordeling

Het boek ‘Gesponnen Suiker’ van Jan Wolkers is een zeer mooi boek, ook al heeft het ook zijn mindere kanten. Het is naar mijn mening goed om met iets positiefs te beginnen en te eindigen, dus ik zal beginnen met een aantal positieve kanten van het boek.
Ten eerste heeft dit boek iets intrigerends. Niet alleen vanwege het feit, dat het uit 8 verschillende verhalen bestaat, waardoor je toch steeds weer nieuwsgierig bent naar het volgende verhaal, maar ook in de verhalen zitten intrigerende aspecten. Een, naar mijn mening, mooi voorbeeld hiervan is terug te vinden in het verhaal ‘Dominee met strooien hoed’. Dit verhaal laat duidelijk zien hoe ingewikkeld het menselijk brein in elkaar zit en hoe anders kinderen tegen de wereld aankijken, dan volwassenen en jongeren (ook al vallen deze soms ook nog wel onder de kinderen).
Naast het intrigerende heeft het boek ook een aantal spannende aspecten. Een mooi voorbeeld hiervan, vind ik de spanning, die langzamerhand wordt opgebouwd in het verhaal ‘Gevederde vrienden’. Eerst werkt de hoofdpersoon toe naar een moord en daarna naar het dumpen van het lijk. De spanning is dan: Hoe raak ik het lijk kwijt en wordt het niet ontdekt?
Het mindere aan het boek vond ik toch wel het verhaal ‘Laatste kwartier’. (Gelukkig het kortste verhaal uit het boek, met maar 3 bladzijden.) Ik vind dit een nogal vreemd en onrealistisch verhaal, over een man die op een andere planeet woont en daar ook al duizenden jaren zou wonen, iets wat naar mijn mening onmogelijk is.
Iets wat ik door de rest van het boek dan wel weer heel mooi vond is de realiteit, die Wolkers gebruikt in zijn verhalen. Alle verhalen (behalve ‘Laatste kwartier’) zouden echt gebeurd kunnen zijn en gaan over een zeer realistisch onderwerp: de dood. De dood is namelijk toch iets, waar iedereen vroeg of laat in zijn/haar naaste omgeving mee te maken krijgt en het moet dan ook mogelijk zijn om hier over te schrijven en na te denken.
Dit alles tegen elkaar afwegend, kom ik tot de conclusie, dat ‘Gesponnen Suiker’ een fantastisch boek is, dat ik dan ook zeker aan iedereen wil aanraden. Hoewel...wel met een kanttekening. Voor je aan dit boek begint, moet je rekening houden met 2 dingen.

Ten eerste het taalgebruik in het boek. Het is een boek uit 1963 en dat is aan het taalgebruik te merken. Het is echter niet storend en als je eenmaal aan het lezen bent, heb je eigenlijk nergens meer last van.
Ten tweede, het soort boek. Dit boek is niet een boek, dat zomaar makkelijk wegleest om 00.00 uur. Je moet er echt voor gaan zitten en gaan lezen om ‘het mooie’. Dit komt vooral door alle losse verhalen. Je moet best wat moeite doen en je goed concentreren om snel in een verhaal te zitten en te snappen waar het over gaat, want voordat je het weet is het verhaal alweer uit.
Dit neemt echter niet weg, dat ‘Gesponnen Suiker’ van Jan Wolkers een mooi boek is, dat ik iedereen zeker kan aanraden.