3. De schrijfster Jessica Durlacher werd op 6 september 1961 geboren als de dochter van de schrijver G.L. Durlacher. Ze studeerde Nederlands aan de Universiteit van Amsterdam waarna ze als redacteur van het tijdschrift De held haar journalistieke carrière begon. Later schreef ze columns en recensies voor andere bladen en maakte ze korte documentaires voor de VPRO. In 1985 debuteerde haar vader met de roman Strepen aan de hemel. Zij was toen 25 jaar oud, en liep al een tijdje met het idee rond om schrijfster te worden. Het feit dat haar vader haar voor was, bemoeilijkte het enigszins voor haar. Zou ze niet meteen gezien worden als ‘de dochter van?’ Uiteindelijk had ze in 1997 genoeg zelfvertrouwen gevonden om haar debuutroman Het geweten uit te brengen. Haar angst en onzekerheid was niet nodig geweest. Ze ontving in 1998 de Dordtse Debutantenprijs en het daarop volgende jaar mocht ze Het gouden ezelsoor ophalen en sleepte ze een nominatie in de wacht voor de Duitse Literatuurprijs Nordrhein-Westfalen. Jessica Durlacher is getrouwd met Leon de Winter, die ook schrijver is. Samen hebben ze twee zoons: Moos en Moon. Het complete oevre van Jessica Durlacher: · Het geweten (1997) · De dochter (2000) · Op scherp (2001) · Nieuwbouw (2004) · Emoticon (2004) 4. De titel Jessica Durlacher, Emoticon, De Bezige Bij, Amsterdam, 2004-2, 436 blz. (eerste druk: 2004), ISBN: 90 234 1062 9
5. Titelverklaring Emoticons (emotional icons) worden gebruikt om uitdrukking te geven van emoties in geschreven teksten door middel van leestekens op hun kant, ook wel smiley’s genoemd, bijvoorbeeld: :-) , :-D , :-*. De betekenissen van deze emoticons zijn respectievelijk: ‘Ik lach’ , ‘Ik lach hard’ en ‘Kus.’ De symbolen staan mijns inziens voor de verzakelijking van emoties in het boek. De hoofdpersonen lijken hun gevoelens vooral verstandelijk te bekijken. Emoties worden opgeroepen wanneer deze geacht worden te gebruiken, ook als deze niet oprecht zijn. (blz. 179) “ ‘Goddank! Kind! Schat!’ riep Lola. Ze klonk echt geschrokken. Hun omgang ging verscholen onder namen, woorden, termen, afstand – steeds verder ingekapseld in codes, in toneel naarmate ze elkaar langer kenden, dacht Ester wel eens. 6. Genre Een roman. 7. Keuze In de media is volop aandacht geweest voor dit boek, aangezien het over het Palestijns-Israëlisch conflict gaat. Door die aandacht en het onderwerp ben ik nieuwsgierig geworden naar dit boek. Ook heb ik ‘De dochter’, ook van Jessica Durlacher, al een keer gelezen en dat vond ik een goed boek. Toen ik het in de winkel zag liggen, heb ik een aantal fragmenten gelezen, hierdoor ben ik nog nieuwsgieriger geworden, en heb ik het gekocht. 8. Samenvatting Het is juli 1983, als Ester en Lola als vrijwilligsters in de kibboets gaan werken. Er hangt een gezellige, hippyachtige sfeer in de kibboets. Ze ontmoeten een meisje, Zippi, die tot over haar oren verliefd is op Baruch. Dit houdt Lola echter niet tegen om met Baruch te flirten en hem zelfs van Zippi af te pakken. Ester heeft haar oog laten vallen op Arik, een timmerman. Ze gaat op een avond naar hem toe. Ze steken een joint op en van het een komt het ander, ze vrijen. Het is tevens Ester’s ontmaagding. Na deze eerste keer, lijkt het of Arik haar ontloopt, Ester vermoedt dat Lola geprobeerdt heeft hem te versieren, maar Lola ontkent. Ester wil niet langer in de kibboets blijven en maakt een rondreis door Israël, samen met de Australiër Bratt. Onderweg vrijen ze plichtsgetrouw met elkaar. Terug in Nederland komt Ester erachter dat ze zwanger is. Het kan alleen van Arik zijn, aangezien ze met Bratt altijd een condoom heeft gebruikt. Ze laat abortus plegen. Op de dag van haar abortus ontmoet ze Philip, de man die heel lang haar partner is geweest. Een paar maanden later komt Lola ook thuis, tot Ester’s verbazing is ook Lola zwanger, ze beweert van Baruch. Het is al te laat voor abortus. In april 1984 wordt Daniël geboren. Na een korte proloog, over een ontmoeting tussen een jongen en een meisje, begint het verhaal. Het is achtien jaar later als Ester Michaëls opnieuw naar Israël vertrekt om een conferentie over de holocaust bij te wonen. Ze heeft net haar relatie met Philip beëindigd, dus heeft ze behoefte om er even tussenuit te zijn. Op de conferentie komt ze Raphael Goldberg tegen, een BBC-journalist. Ze vindt hem aantrekkelijk, en als Raphael vraagt of ze met hem meegaat, antwoordt ze: ‘Ja.’ Op dat moment beseft ze nog niet, dat dit haar leven heeft gered. Ongeveer twee minuten nadat zij het restaurant verlaten hebben, heeft er een aanslag van een Palestijns zelfmoord-commando plaatgevonden. Ze komt hierachter als Raphael, na een aantal hartstochtelijke momenten, wordt opgeroepen door zijn werkgever, hij moet van deze aanslag verslag doen. Op TV ziet Ester de gevolgen van de aanslag: twee doden en twintig gewonden. Ze is zo geschrokken van deze gebeurtenis, dat ze weer terug gaat naar Nederland. Ze klopt bij haar beste vriendin Lola aan, omdat ze nog niet in haar nieuwe huis wil wonen. Ze blijft daar overnachten. In Nederland maken we kennis met Daniël, de zoon van Lola. Hij heeft zijn hele leven samen met zijn moeder gewoont, maar sinds een paar jaar heeft haar moeder een nieuwe vriend, Maurice, met wie ze ook een dochter heeft, Nonni. Lola heeft Daniël nooit gedwongen om meer te leren over zijn joodse achtergrond, maar sinds de komst van Maurice wel. Door Maurice moet Daniël zich laten besnijden en moet hij bar mitswe doen, na enig tegenstribbelen doet hij dit ook. De zaterdagschool probeert hij echter te ontlopen door op voetbal te gaan met zijn vriend Vito d’Amalfi, terwijl hij dat eigenlijk helemaal niet leuk vindt. Na een aantal jaar stopt hij dan ook, maar hij gaat nog wel eens mee naar de wedstrijd. Op een van die keren komt hij Dana, het jongere zusje van Vito, tegen. Het is liefde op het eerste gezicht, althans wat Daniël betreft. De beste vriendin van Dana woont toevallig naast Daniël, en daardoor fietsen ze ‘toevallig’ elke dag samen naar school. Het lukt Daniël maar niet om Dana voor zich te winnen, totdat hij gaat stappen met Vito. In de discotheek komt Daniël, Dana tegen. Na voldoende drank en weed durft hij op haar af te stappen. Ze dansen en drinken wat. Na deze avond gaat Dana met Daniël mee naar huis. Ze vrijen. In de dagen erna hoort Daniël niets meer van Dana, hij stuurt haar vaak onbeantwoorde mails, maar hij kan de juiste woorden niet vinden, daarom maakt hij vaak gebruik van emoticons. Op een dag besluit hij haar te bellen, maar krijgt Vito aan de lijn, die hem verteld dat Dana er niet thuis is, maar dat ze met haar vriend uit Hamburg weg is. Als Dana terugbelt is Daniël erg kwaad, Dana biedt haar verontschuldigingen aan en verklaart dat ze bang was om met haar tien jaar oudere vriend te vrijen, maar door Daniël heeft ze haar angsten overwonnen. Daniël is erg kwaad. Hij komt op het idee om na zijn eindexamen naar Israël te gaan, om daar te werken als vrijwilliger bij het leger. Hij houdt er nogal extreme ideeën op na wat betreft het Palestijns-Israëlisch conflict. In een telefoongesprek met zijn vriend Eli, hoort Ester hem zeggen: (blz. 192-193) “ ‘Inderdaad! Van mij mogen ze verdomme ook die hele Gazastrook uitkammen! Nog beter: bombarderen die klotezooi! Wat denk je dat de Palestijnen zouden doen zal ze Israëls power hadden? Nou, wat denk je? Ja, precies!’ Hij lachte een boze opgewonden lach – ter bevestiging van de kameraadschap en gedeelde opinies.” Ester schrikt van deze plotseling zeer uitgesproken mening van Daniël, die een obsessie te noemen is. Je zou haast kunnen zeggen dat Daniël ‘radicaliseert.’ Ester wil ook terug naar Israël, om Raphael weer op te zoeken, aangezien ze haar verliefde gevoelens niet kan onderdrukken en ook om een beetje op Daniël te letten, dat is immers de afspraak die ze met Lola gemaakt heeft. Daarnaast wil ze weer een poging wagen om wat artikels te schrijven. In de tussenliggende tijd is Aisja aan het woord gekomen. Aisja is een 25-jarige Palestijnse. Haar grootste hobby is het internet, ze heeft contacten over de hele wereld, haar beste ‘internetvriendin’ is de Japanse Mitsuko. Aisja kende de pleger van de aanslag in het restaurant, Ibrahim, en is zelf ook vaak betrokken geweest bij het stenen gooien naar het Israëlische leger. Ze wil graag de begrafenis van Ibrahim bijwonen, maar haar broer Tarik wil haar zoveel mogelijk buiten het conflict houden, hij doet dit op een zeer hardhandige manier. Tijdens de demonstratie-achtige begrafenis of eigenlijk begrafenis-achtige demonstratie wordt ze meegenomen door Hadi, ook een vriend van haar. Hij misleidt haar door haar voor te houden dat ze Rasjid Farsoen gaat ontmoeten, een Amerikaanse Palestijn, die veel geld heeft verdiend in de Verenigde Staten en dat in zijn vaderland wil gebruiken om een krant op te zetten. De hele gemeenschap kijkt naar hem op, en wil graag bij hem werken, Aisja ook. Hadi neemt Aisja mee naar een steegje waar niet Rasjid Farsoen, maar haar broer op haar wacht. Zodra Tarik haar grijpt, maakt Hadi zich uit de voeten. Tarik slaat haar in elkaar. Het geweld houdt op als Rasjid Farsoen en Hadi tevoorschijn komen. Aisja komt later weer terug bij Rasjid, ze wil namelijk voor zijn krant werken. Rasjid heeft eerst zijn bedenkingen, maar neemt haar aan met een proeftijd van drie maanden. Ze moet interviews houden met gewone mensen en politici én ze moet haar best doen om zo onpartijdig mogelijk te schrijven. Rasjid heeft namelijk grootste plannen met zijn krant, hij wil ook in Israël en de hele wereld gelezen worden. Dit is erg moeilijk voor Aisja, omdat ze nou eenmaal erg partijdig is. Daarnaast is Rasjid erg hard voor haar en haalt hij grote stukken uit haar artikels. Gek genoeg geeft het Aisja voldoening dat ze zo hard moet werken voor Rasjid. Een tweede vrouw komt bij de krant werken, Janey. Zij is, net als Rasjid, Amerikaans en is juist zeer onpartijdig. Rasjid en Janey gaan vaak samen op pad om artikels te schrijven. Waar Aisja erg jaloers op is. Lola heeft via via een verblijfplaats voor Ester en Daniël weten te regelen. Begin mei vertrekt Ester, Daniël volgt haar twee weken later. Sinds zijn geboorte heeft Ester moederlijke gevoelens voor de jongen en is erg op hem gesteld. Daniël verteld haar over zijn biologische vader, hij weet dat deze overmorgen in Jeruzalem is. Zijn biologische vader is namelijk de architect van een groot gebouw naast de klaagmuur en geeft die dag een rondleiding in zijn eigen creatie. Daniël wil er graag heen. Als Daniël naar bed is, kijkt Ester op internet naar het gebouw. Ze zoekt de naam van Baruch, van wie ze denkt dat hij de vader van Daniël is. Tot haar grote verbazing vindt ze een andere naam, namelijk die van Arik Speller. Lola heeft tegen haar gelogen. Ester heeft het zelfvertrouwen gevonden om Raphael te bellen en een afspraak te maken. Ze spreken af elkaar te ontmoeten op het terras van het Americain Colony Hotel. Raphael is jammerlijk te laat. Aisja wacht ook op iemand, ze heeft een interview met een politicus, die, net als Raphael, te laat is. Ester knoopt een gesprek met haar aan. Aisja verteld over haar internetcontacten, waarop Ester haar het adres van de internetsite van Daniël geeft: www.danielklein.nl. Op dat moment staat Raphael achter haar, ze besluiten ergens anders heen te gaan. Tijdens hun gesprek verteld Raphael haar, dat hij weer terug is bij zijn vrouw, ten tijde van hun affaire waren ze tijdelijk uit elkaar. Hij legt uit dat hij voor zijn echtgenote kiest en een punt wil zetten achter hun korte, hartstochtelijke relatie. Daniël is te vroeg voor de rondleiding in het gebouw van zijn vader. Hij is lichtelijk verbaasd over zijn vader’s verschijning. Hij had een veel ‘joodsere’ man verwacht, maar zijn vader is blond en heeft blauwe ogen. Hij gaat niet naar zijn vader toe, maar gaat na de rondleiding meteen naar het appartement in Jeruzalem. Tien dagen na de start van Daniël’s werkzaamheden bij het leger is hij spoorloos verdwenen. Ester raakt in paniek en stelt Lola onmiddellijk op de hoogte, die meteen het vliegtuig naar Israël neemt. Naast Lola belt Ester ook Arik op. Hij weet niet dat hij zijn zoon heeft gezien, en is ook ongerust, hij komt meteen naar Ester’s huis, maar maakt zich uit de voeten als Lola aankomt. Langzaam wordt duidelijk waar Daniël zich moet bevinden. Na onderzoek op zijn computer is men er achter gekomen dat Daniël een blind date heeft gehad met een Israëlisch meisje dat hij ontmoet heeft via zijn website. Dit blijkt echter een Palestijns meisje te zijn. Ester en Lola vrezen het ergste. Daniël blijkt vermoordt te zijn, Aisja heeft hem erin geluisd. Waarschijnlijk hebben Hadi en haar broer Tarik het om het leven gebracht. Ester heeft Aisja en Daniël met elkaar in contact gebracht en voelt zich erg schuldig. Desalniettemin verzwijgt ze dit voor Lola. Aisja wordt opgepakt. Het is 2003 als Ester en Lola elkaar voor de eerste keer sinds de moord weer zien. Ester is in Israël gebleven en woont daar nu, samen met Arik van wie ze opnieuw zwanger is, deze keer houdt ze het. Dit verzwijgt ze voor Lola, die ook zwanger is. Het boek eindigt met de zin: (blz. 436) “Wat nu verzwegen was, zou voor altijd ongezegd blijven.”
9. Personages · Ester Michaëls, een 37-jarige gescheiden vrouw met een joodse achtergrond. Ze mist haar overleden vader nog elke dag, met name zijn aanstekelijke lach. Ze is een ietwat verbitterde vrouw, na haar scheiding en het overlijden van haar vader. Ze lijkt ook totaal geen waarde te hechten aan de vriendschap met Lola. Ze is wel dol op haar zoon, waar ze moederlijke gevoelens voor koestert. Het lijkt erop dat Daniël de enige is geweest die door haar ‘schild’ heeft weten door te dringen. Over haar uiterlijk wordt niet echt gesproken. · Daniel Klein, de zoon van Lola. Daniël is ongeveer 17 jaar, en zet zich in het begin af tegen zijn joodse achtergrond, omdat Maurice, de vriend van zijn moeder, graag ziet, dat hij een meer joods bestaan gaat leiden. Een echte tegendraadse puber dus. Na een hevige, onbeantwoorde verliefdheid omarmt hij het jodendom juist en vertrekt hij naar Israël. In dit land heeft hij een blind date met iemand die hij kent van internet. Ik vind dat redelijk naief, anno 2001 (in het boek is het 2001) moet iedereen wel op de hoogte zijn van de gevaren van internetrelaties. Daniël is een lang en slank. Ondanks zijn lengte ziet hij er nog erg jong uit. Volgens Aisja heeft hij een typisch westers uiterlijk. · Aisja Hammami, een Palestijnse vrouw van 25 jaar. In Amerika zouden ze haar omschrijven als een tomboy. Hier gebruiken we hardere termen als ‘kenau’ en ‘manwijf.’ Sinds haar jeugd trekt ze op met de jongens en is meerdere malen opgepakt wegens stenen gooien, waardoor enkele Israëlische soldaten om het leven zijn gekomen. Ze lijkt ervan te genieten als ze wordt gecorrigeerd, zowel hard als zacht. Het is in haar ogen het hoogst haalbare om te sterven voor ‘de goede zaak’: Palestina. Erg gelovig is ze echter niet. Ze ontmoet Ester op een terras, en komt via haar in contact met Daniël, die ze uiteindelijk om het leven brengt. Aisja heeft donker haar en is niet echt groot. Ze heeft een ietwat mannelijk lichaam en kleedt zich ook niet vrouwelijk. · Lola Klein, de moeder van Daniël en de beste vriendin van Ester. In haar jonge jaren erg wild, maar sinds ze samen met Maurice is, is ze duidelijk haar wilde haren kwijtgeraakt. Ze doet het rustig aan, en heeft zich volledig toegelegd op de moederrol in haar gezin. 10. Schrijfstijl Het boek is opgedeeld in: een proloog, elf delen en een epiloog. De proloog is eigenlijk een flashforward van de tragische gebeurtenis aan het einde. De epiloog is het vervolg van het verhaal, twee jaar later. Zie ook 11 en 15. 11. Ruimte (tijd en plaats) Het verhaal speelt zich voornamelijk af in Jeruzalem, Ramallah en Bloemendaal. Daarnaast zijn er ook enkele gebeurtenissen in Tel Aviv. In Bloemendaal staat het huis van Lola. In principe is deze plaats vervangbaar voor een andere stad. De andere plaatsen echter niet. In het boek wordt veel gesproken over het Palestijns-Israëlisch conflict. In de overige steden speelt dit conflict zich ter plekke af, daarom zijn deze steden wel van belang voor het verhaal. Het verhaal is niet chronologisch verteld, om te beginnen zijn er twee grote flashbacks naar 1983, de tijd dat Ester en Lola in de kibboets zaten, daarnaast volgen de drie hoofdpersonen, Ester, Daniël en Aisja, ieder hun eigen verhaallijn die op vakkundige wijze door elkaar heen is gevlochten. Boven ieder hoofdstuk is aangegeven waar en wanneer het hoofdstuk plaatsvindt, mocht dat nodig zijn. Bijvoorbeeld: “Bloemendaal, 5 april”, “Kibboets Afek, Israël, juli 1983” en “Jeruzalem, 30 mei 2001” In bepaalde delen van het verhaal zijn de hoofdstukken erg kort en wisselen de perspectieven ieder hoofdstuk. Dat is even opletten geblazen, maar het maakt het verhaal wel spannender. 12. Vertelwijze Het verhaal kent drie personale vertellers, tevens de belangrijkste hoofdpersonen, te weten: Ester, Daniël en Aisja. Dit is te zien aan de volgende voorbeelden: (blz. 20, Ester) “In een ander leven had ze hier voor het laatst gestaan, negentien jaar oud, roezig van jeugd. Of waren het de foto´s die dat suggereerden: haar glanzend jong, verlegen slaaphoofd, rugzak om de schouders, de veel te hoog afgesneden shorts om benen – haar benen, die ze wel herkende maar die toch anders waren geworden, dunner harder ouder. (blz. 61, Daniël) “Het was iets anders dat Daniël hinderde, iets treurigs en onzegbaars, en het duurde een tijdje voor hij het zichzelf durfde toe te geven, sterker nog: tot hij besefte wat het was dat hij zichzelf diende toe te geven.” (blz. 85, Aisja) “Daar genoot Aisja van. Ze praatte vaak met mensen, ook zomaar, op straat en in winkels, en ze was altijd verhalen en bewijzen aan het verzamelen. Ze schreef alles op.” 13. Thema Aanvankelijk dacht ik, door de berichten die ik over dit boek heb gehoord, dat het vooral over het Palestijns-Israëlisch conflict zou gaan. Dat is het thema echter niet. Ik zou dit boek het thema: relaties, toekennen, en dan met name vriendschapsrelaties. Een duidelijk voorbeeld is de haat-liefde relatie tussen Ester en Lola: (blz. 175-176) “Op een bepaalde manier was het geruststellend dat al die veroveringsdrift hiertoe had geleid. Valse gedachten waren dat, wist Ester, resten van oud zeer. Pas als Ester binnen was voelde ze zich weer thuis – misschien voelde ze zich uiteindelijk nergens zo thuis als bij Lola.” (blz. 179) “Ik leef nog! Tegenover Lola hadden zulke zinnen betekenis. (De context was: wie stond er dichter bij het leven en de dood van hun tweeëen? Wie kende meer ellende, wie was zieliger, volwassener, ervarener, getergder? Want die won.) Er speelt zich, misschien onbewust, sinds de kibboetsperiode een vreemde strijd tussen de twee vriendinnen af. Tijdens deze periode hebben Ester en Lola, heel veel ruzie met elkaar gemaakt: (blz. 211) “Medelijden, maar ook een soort weerzin waren in haar ogen verschenen op het moment dat Ester die allereerste morgen in alle vroegte weer opdook, half huilend en besmeurd. Dat en de lacherige compassie die daar direct op volgde vervulden Ester met zo’n woede dat haar ‘hou nou maar je kop!’ zinderde van agressie. Ze was er zelf verbaasd over. Lola zweeg, onmiddellijk verkild, bozer nog dan Ester zelf.” (blz. 217) “Het leek er eigenlijk niet heel veel toe te doen of Lola werkelijk verliefd was op Baruch, wrokte Ester. Het ging Lola er vooral om dat Baruch verliefd bleef op Lola – en Lola was erg verliefd op een Baruch die verliefd was op Lola. (…) Ester zag het hoofdschuddend aan, vlijmscherpe splinters in haar hart. Ze voelde zich gevangen in deze kibboets, in een reis die niet vooruit leek te branden.” (blz. 311) “Lola’s mimiek leek uit te drukken dat ze iets vind, een bal, een vogel, een gedachte – haar gezicht veranderde. Met één beweging werd het een masker. Ester voelde haar woede wegspatten, alle kanten op.” Daarnaast is er de vreemde relatie tussen Ester en Raphael. Eerst lijken ze beiden hevig verliefd, waarna Raphael toch weer voor zijn vrouw kiest. Dit is eigenlijk dezelfde situatie, die zich afspeelt tussen Daniël en Dana. Dana kiest uiteindelijk ook voor haar vriend. Ook Ester, Lola en Arik hebben een vreemde relatie met elkaar. Ester en Lola zijn beide zwanger van Arik geworden, terwijl Lola, Ester heeft voorgehouden van Baruch in verwachting te zijn. Ester is daarachter gekomen, maar spreekt haar verontwaardiging niet uit. De relatie die Aisja en haar broer Tarik met elkaar hebben is ook zeer vreemd te noemen. Tarik is ronduit tegen Israël. Aisja is dat ook, maar mag zich daar niet mee bezig houden van Tarik, die dat nogal hardhandig laat weten.
Motieven Niet het thema, maar wel een motief is dus het Palestijns-Israëlisch conflict. Het hele boek door komen de problemen die deze situatie met zich meebrengt naar voren. Zowel de Palestijnse kant van het verhaal als de Israëlische worden belicht. Meerdere malen wordt over de trots en het aanzien wat wordt verkregen door het plegen van een aanslag geschreven, maar ook over de onschuldige slachtoffers aan Israëlische zijde. De organisatrice van de conferentie over de holocaust die Ester in het begin van het verhaal bijwoont, Ruth, komt om het leven bij de aanslag, terwijl zij, volgens mij, tegen iedere vorm van geweld is, ook jegens de Palestijnen. (blz. 38, Ruth) “ ‘Laten we het liever over politiek hebben – de verdomde vuilehandenpolitiek van deze regering, het is een schande voor de geschiedenis. Sjaron mag wat mij betreft op de elektrische stoel. Zoals hij de Palestijnen verraadt in onze naam!’ ” Jaloezie is ook een motief. Ester is stikjaloers op Lola. In de kibboets had
makkelijker werk, Ester moest namelijk ’s nachts met agressieve kippen werken. Lola is over het algemeen geslaagder in het leven. Na een ongewenste zwangerschap heeft zij haar leven goed op de rails gekregen, door een nieuwe man tegen te komen en met hem haar tweede kind te baren. Ester daarentegen is nog steeds kinderloos en gescheiden van een saaie man, Philip. Een ander motief is het internet. Het is de grote hobby van Aisja, via dit medium kan ze eindelijk vrijuit spreken, zonder bang te hoeven zijn voor haar broer. Via het internet heeft ze contacten met vele personen over de hele wereld en bouwt op deze manier vriendschappen op, onder andere met de Japanse Mitsuko. Het internet heeft echter ook nadelen. Men weet nooit helemaal zeker met wie men aan het praten is via het internet. Daniël wordt het fataal. Het zoeken naar zijn vader, van Daniël is ook een motief te noemen. Lola heeft telkens de brieven van Arik aan zijn zoon, verborgen voor Daniël. Als hij hem gevonden heeft, is hij geschrokken en weet hij niet zeker of hij zijn vader wel wil kennen, of dat zijn vader hém wil kennen. Dat wil Arik wel, dat is te zien aan de brieven die hij gestuurd heeft. Zijn verdriet is groot als Daniël overlijdt. 14. Plaats in de literatuurgeschiedenis In september 2004 beleefde Emoticon zijn publicatie. De schrijfster heeft een joodse achtergrond en schrijft hier vaak over. Ook in het buitenland is Jessica Durlacher succesvol, haar tweede roman De dochter is in vele landen verschenen en werd, evenals haar debuutroman, genomineerd voor de Literatuurprijs Nordrhein-Westfalen. Ook in haar eerdere boeken snijdt ze ‘joodse’ onderwerpen aan. In dat opzicht is dit boek typerend voor de schrijfster. Dit boek is, hopelijk, tijdgebonden. Als over vijftig jaar de oorlog al een tijdje is afgelopen is dit boek lang niet zo interessant als nu. 15. Beoordeling Ik vond het een erg goed boek. De snelle wisselingen van het ene personage naar het andere vond ik erg leuk, dat droeg zeker bij aan de spanning. De spanning tussen Ester en Lola bleef constant hoog. ‘Beëindigen zij hun vriendschap of niet?’ is de vraag die mij het hele boek door bezighield en die mij liet doorlezen. Op de een of andere manier heeft de schrijfster mij een klein beetje begrip voor Aisja gegeven. Natuurlijk ben ik fel tegen het geweld van zowel de Palestijnen als de Israëliërs, maar ik begrijp hoe zo iemand zich moet voelen. Het taalgebruik is zeer uitgebreid en dat spreekt mij erg aan. Om een beeld te schetsen volgen nu enkele citaten: (blz. 70) “Dreunend scandeerde haar brein het nietsontziend echte en onherstelbare dat er was gebeurd, en kwam ook de misselijkheid weer opzetten. De kou in haar botten was in gloeiende hitte veranderd, maar kon met één beweging weer tot kou transformeren.” (blz. 75) “Eigenlijk was het niet oncomfortabel om te kunnen zwijgen. Nu hij haar ogen niet meer zag, alleen haar halflange, donkere, zware gladde haar met de geblondeerde strook, haar lenige rug en de korte glooiing van haar smalle heupen naar haar billen, verend op het zadel door haar gewicht, raakten zijn gedachten al snel zo verzengd en afgeleid dat hij slikken moest om weer wat vocht in zijn verdroogde mond te krijgen.” (blz. 313) “Er was niet veel wat Ester echt heel graag had gewild, tot dusver in haar leven. Nu er eindelijk iets was voelde ze hoe het haar panisch, grof en ongeduldig maakte, een bedelaar, nietsontziend in de vervulling van haar sterkste behoefte die ze ooit had gehad. De passage die mij het sterkst aanspreekt heeft wat voorkennis nodig. Het is drie jaar na de moord op Daniël. Lola woont inmiddels in Amsterdam, omdat Bloemendaal haar te veel aan Daniël deed denken. Ester is in Israël blijven wonen, waar ze nu inwoont bij Arik en zelfs zwanger van hem is. Ze ontmoeten elkaar in de lunchroom van een museum. (blz. 436) “Gelijktijdig stonden ze op, alsof de verandering van licht een teken was geweest, en begonnen langzaam en voorzichtig, als om elkaar niet te laten schrikken, net zoals vroeger in de richting van de trap naar de bovenverdieping te lopen. Boven kwamen ze langs oude, moderne schilderijen. Ester, die voorop liep, hield als vanzelf stil bij een vuilwit doek waar praktisch niets opstond dan wat uitsteeksels en marginale kleurverschillen. Achter zich hoorde ze Lola’s voetstappen eveneens tot stilstand komen. Ze hoorden elkaar ademen – dat was even het enige wat er bestond. Ester draaide zich om naar Lola. ‘We zijn slechte goede vrienden, Lo’, zei ze. ‘Ik wens je zoveel geluk als je maar dragen kan.’ Lola lachte niet. ‘Dat is best veel, geloof ik,’ zei ze. Heel even kneep ze in Esters arm. Er was genoeg gepraat. Wat nu verzwegen was, zou altijd ongezegd blijven.” Ik heb voor deze passage gekozen, omdat de vriendschap tussen de twee uiteindelijk niet wordt beëindigd, het is eerder een soort afscheid van elkaar. Oud zeer zal niet worden uitgesproken, het is goed zo. Ik zou een ander dit boek zeker aanraden. Het is een goed verhaal, dat zich nu in de wereld afspeelt. Iedereen die een beetje het nieuws volgt zal dit boek zeer interessant vinden.