'Den $pyeghel der Sa/icheyt van Elcker/ijc, hoe dat elckerlijc mensene wen ghedaech gode rekeninghe te doen I, of verkort 'Den spyeghel der salicheit van Elckerlijé is een
Middelnederlands geschrift. Den spyeghel kan vergeleken worden met het spreekwoord 'iemand een spiegel voorhouden'. Hiermee wordt bedoeld dat het leerzaam is. Het verhaal zelf gaat over hoe de mens, hier vertegenwoordigd door Elckerlîjc, tot de 'Salicheyt'(= toestand waarin men gerechtvaardigd is tegenover God) kan komen, wanneer god hem gebied te boeten voor zijn zonden.
Het verhaal
Het verhaal gaat over Elckerlijc, een hebzuchtige oppervlakkige persoon. Hij erkent niet God, maar zijn bezit als heer. God is hier helemaal niet blij mee, daarom stuurt hij Dood op hem af om hem te straffen voor zijn zonden.
Elckerlijc mag iemand meenemen om samen met hem de dood
tegemoet te gaan. Zo vraagt hij respectievelijk Gheselscap (= zijn
vrienden) en Maghe (= zijn familie) mee. Beiden weigeren zijn
aanbod. Vervolgens vraagt hij Tgoet (= zijn bezit) mee. Deze
beweert wel mee te willen, maar zegt dat het geen goed idee is. Het
zou nog meer problemen veroorzaken, aangezien Elckerlijc teveel
aan zijn bezit hecht en dat dit de reden voor zijn straf is. God zou
alleen maar kwader worden.
Niet wetend wie nog mee te vragen, bedenkt hij dat hij Duecht (=
barmhartigheid) dan maar mee moet nemen. Door verwaarlozing is
deze echter erg ziek. Duecht kan dus niet mee, maar adviseert
Elckerlijc naar zijn zuster Kennisse (=zelfkennis) te gaan. Deze kan hem voorbereiden op zijn laatste reis. Kennisse stuurt hem op haar beurt naar Biechte, die hem boete laat doen. Dankzij deze
boetedoening geneest Duecht. Duecht adviseert ook Vroetschap (=verstand), Cracht (=spierkracht), Scoonheit (=schoonheid) en de vijf Sinnen (=zintuigen) mee te nemen.
Allemaal beloven ze nu met Elckerlijc op stap te gaan. Voor zijn reis schenkt hij de helft van zijn vermogen aan de armen en de andere helft aan zijn familie, zoals Tgoet hem had aangeraden.
Hun eerste tussenstop is bij de priester, voor het Heilig Sacrament en het Oliesel. Eenmaal het einde nadert besluiten Scoonheit, Cracht, Vroetschap en Vijf Sinnen af te haken. Hierdoor gaan enkel
Elckerlijc, Duecht en Kennisse de dood tegemoet. Op het laatste moment laat ook Kennisse Elckerlijc achter, waardoor enkel Duecht en Elckerlijc de reis verderzetten, tot een engel hen komt halen.
Interpretatie
'Den Spyeghel der Salieheit van Elckerlijc' wordt beschouwd als wereldliteratuur, maar van waar is het eigenlijk afkomstig? Elckerlijc behoort tot de traditie van Rederijkerskamers. Rederijkerskamers
zijn verenigingen die in de vijftiende eeuw ontstonden en zich bezighielden met het schrijven van gedichten en toneelstukken. De eerste Nederlandstalige 'Rederijkers' hadden zich vooral in
Vlaanderen genesteld. Pas na de val van Antwerpen tijdens de Beeldenstorm begonnen de rederijkers zich op Nederlandse grond te begeven. Dichters en schrijvers werden in Vlaanderen namelijk vervolgd door de Spaanse bezetters in Vlaanderen, waardoor ze gedwongen waren te vluchten naar het noorden.
De Rederijkers zochten inspiratie bij de Franse retoricussen voor hun naam, die zich op hun beurt volledig baseerden op de verengingen uit Artesië.
Tijdens de landjuwelen (wedstrijden, georganiseerd door de Rederijkers) werden nieuwe stukken opgevoerd. Een van deze stukken was het verhaal van Etcxerlijc. Men is niet zeker wie het stuk geschreven heeft. De meeste mensen gaan ervan uit dat Peter van Diest, of Petrus Diesthemius, de auteur is van het oorspronkelijke stuk. Hij was de vicaris (plaatsvervanger van een bisschop of pastoor) van het klooster in Diest. Sommige mensen hebben hier bezwaren tegen en beweren dat er een misverstand plaatsvond, Petrus Dor!andus, een naamgenoot uit hetzelfde klooster, zou veel beter geschoold zijn en had al verschillende werken geschreven. De namen zouden door elkaar gehaald zijn.
Elckerlijc was én is een zeer invloedrijk stuk; het Nederlandse spel is een voorbeeld geweest voor vele andere werken, zoals het Engelse 'Everyman' of het Latijnse 'Homutus'ven Chr. Ischyrius, die op
zijn beurt het uitgangspunt is geworden van allerlei verdere bewerkingen. Tot de dag van vandaag wordt het toneelstuk nog steeds opgevoerd, Elcker'lijc is zelfs in vele namen van gebouwen
overgenomen, zoals de Elckerlijczaal te Antwerpen of het Hofpoorttheater Elckerlijc in Turnhout.
Personages
'Den Spyeghel der Sa!icheit van Elckerlijc' is een allegorisch toneelspel. In de middeleeuwen was toneel het belangrijkste medium. Niet veel mensen konden lezen en de weinige handgeschreven boeken waren te duur voor de gewone mens, maar toneel was toegankelijk voor iedereen.
Bij een allegorisch toneelstuk zijn de personages personificaties van
abstracte begrippen, die gerelateerd zijn met de mens en zijn gedrag. In Elckerlijc is dit zeker het geval; Scoonheyt is bijvoorbeeld niet letterlijk een vriend van Elckerlijc, maar een personificatie van het menselijk kenmerk 'schoonheid'. Zoals reeds gezegd is, representeert Elckerlijc eigenlijk niet één persoon maar de mens in het algemeen.
Gheselscap, Maghe en Tgoet (vriendenkring, familie en bezit) vertegenwoordigen de wereld om Elckerlijc heen, zijn aardse relaties. Als hij dood moet, nemen zij het eerst afscheid van hem. Dit maakt duidelijk datje deze drie eigenschappen niet nodig hebt na de dood, deze eigenschappen zijn aan de wereld gebonden en niet bestemd voor het hiernamaals.
Kennisse (zelfkennis) zorgt ervoor dat Ouecht via Biechte, door boetedoening, genezen kan worden. Het refrein dat na de biecht en de boetedoening komt benadrukt het belang van de biecht.
(zie Fragmenten uit Elckerlijc *). Pas op het laatste moment, nadat ze haar taak vervuld heeft, haakt ze af. Duecht (barmhartigheid) is de enige die Elckerlijc tot in zijn dood trouw blijft, de enige die na de dood van belang is. Toen hij ziek was, maakte hij Elckerlijc bevreesd voor zijn dood. Eenmaal gezond gaf Deugt hem vertrouwen.
Moraliteit
Dit verhaal kunnen we onderbrengen in de moraliteit. Er is een les, een moraal, in dit verhaal aanwezig. Men probeert duidelijk te maken dat de wereld slecht is en dat de mens eigenlijk de hel verdient, maar indien een individu toch boete doet, hij toch recht heeft op genade.
Het boekverslag gaat verder na deze boodschap.
Verder lezen
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden