Spyeghel der salicheyt van Elckerlijc door Onbekend

1. Zakelijke gegevens. a. Auteur: Waarschijnlijk Petrus Dolandus, monnik uit Driest, niet met zekerheid te zeggen. b. Titel: Den spyeghel der salicheyt van Elckerlijc, Uitgeverij Malmbergs Nederlandse Schoolbibliotheek, ’s Hertogenbosch, 1967, 30 blz. (eerste uitgave in wiegendruk/incunabel 1475) c. Genre: Volksverhaal (legende) 2. Eerste reactie. a. Keuze: Dit boek is mij aangeraden door mevrouw Hakvoort, Omdat ik niet echt zin had in lange saaie verhalen en dit een kort, bondig en interessant verhaal zou zijn. b. Inhoud: Ik vond het een heel grappig boekje om te lezen, omdat het een hele andere stijl is dan je gewend bent en omdat heel duidelijk wordt hoe de mensen 500 jaar geleden over het leven dachten. Het was eerst wel heel erg wennen om het middeleeuwse Nederlands te lezen. 3. Verdieping. a. Het is een auctoriaal verhaal. De verteller is aan het woord, maar komt zelf niet in het verhaal voor. Er komen 14 personen in het verhaal voor: God, de Doot (de dood), Elckerlijc (een ieder), Gheselscap (vrienden), Neve en Maghe (familie), Goet (aardse bezittingen), Duecht (de deugd), Kennisse (berouw), Biechte (biecht), Wijsheyt/Vroetscap (wijsheid), Cracht (kracht), Scoonheyt (schoonheid/zuiverheid), Vijf sinnen (zintuigen). God roept de Dood bij zich en de Dood vertelt Elckerlijc (een ieder) dat hij verantwoording aan God moet afleggen. Hij zal dus sterven. Elckerlijc smeekt om uitstel, maar krijgt dit niet. Hij mag echter wel iemand meenemen op de reis. Elckerlijc vraagt hulp aan vrienden, familie en bezit, maar geen van allen willen ze hem helpen als ze horen dat hij verantwoording bij God moet afleggen. Uiteindelijk gaat Elckerlijc naar de deugd, maar deze is niet sterk en kan niet helpen. Dan gaat hij te rade bij berouw die hem naar de biecht leidt, zodat de deugd weer sterk wordt. Ook schoonheid, kracht, wijsheid en de zintuigen gaan nu met Elckerlijc mee op reis naar de dood. Uiteindelijk verlaat alsnog iedereen Elckerijc, behalve de deugd, want deze is sterk genoeg om met hem mee te gaan. Het verhaal eindigt met dat Elckerlijc sterft en een engel brengt zijn ziel naar de hemel. Het belangrijkste probleem is dat Elckerlijc rekenschap moet afleggen aan God. Door het hele boekje heen zie je waar je op moet vertrouwen, niet op vrienden, familie of bezit, maar alleen op de goede daden die je voor God hebt gedaan. (Volgens de katholieke kerk) b. De schrijfstijl: middeleeuws

De ruimte (plaats en tijd): ergens, niet duidelijk en ook niet echt belangrijk. Aan het eind van het leven van een mens. De verhaalfiguren: de figuren stellen niet zo zeer mensen voor, maar abstracte begrippen, zoals deugd, wijsheid, dood enz. Hierbij zijn Elckerlijc en deugd het belangrijkst. Er vindt ook een ontwikkeling plaats in de hoofdpersoon. Eerst was hij namelijk zondig, maar in het verhaal toont hij berouw en wordt hij een mens met veel deugd. De situaties: het begint met dat God de dood bij Zich roept om Elckerlijc naar Hem toe te brengen. Elckerlijc is niet zo’n goed mens en moet rekenschap afleggen. De wending van het verhaal is als Elckerlijc naar de biecht gaat en als het ware een nieuw leven krijgt. Het verhaal eindigt met Elckerlijcs dood, waarbij een engel zijn ziel naar de hemel draagt. De vertelwijze: Er is een verteller aan het woord, het auctoriaal perspectief. Het verhaal is geschreven als een toneelstuk. Aan de kantlijn staat steeds wie spreekt en daar achter wat deze persoon zegt. Bijvoorbeeld: Elckerlijc: Wat begheert God van my? Die Doot: Dat zal ick di segghen: Rekeninghe wilt hi van u ontfaen sonder eenich verdrach. Het verhaal wordt ook in rijm verteld. Bijvoorbeeld: Elckerlijc: Rekeninghe? Wat salt bedieden? Die Doot: Al ghevet u vreemd, het moet geschieden. c. De hoofdgedachte van het verhaal is dat iedereen een keer rekenschap moet afleggen voor God en dat je goed moet leven om in de hemel te komen. Het tekstgedeelte over het berouw, de biecht en de bekering is een belangrijk gedeelte, omdat je hierin ziet dat je berouw van je zonden moet hebben. Ook het einde is heel belangrijk om het thema te benadrukken, namelijk dat als je goed geleefd hebt, zoals Elckerlijc in dit verhaal, dat je ziel dan door een engel de hemel in zal worden gedragen. De titel van het verhaal is: Den spyeghel der salicheyt van elckerlijc. Het heet zo, omdat elckerlijc (iedereen) ooit voor de troon van God zal staan en rekenschap moet afleggen. Het is belangrijk dat iedereen zich daarop voorbereidt in het leven hier op aarde. d. Dit verhaal werd voor het eerst gepubliceerd in 1475. De schrijver is niet met zekerheid bekend, maar men neemt aan dat het verhaal geschreven is door Petrus Dolandus, monnik uit Diest. Het verhaal werd geschreven in de Middeleeuwen, een periode waarin er een theocentrische samenleving was. Daarom is dit verhaal ook erg typerend voor de tijd. Alles draaide om God en in dit verhaal komt ook weer de essentie van het doen van goede daden om bij God te komen heel sterk naar boven. 4. Beoordeling. Positief werkende elementen in dit verhaal zijn dat het op een manier geschreven is die ik niet gewend ben. Onder anderen natuurlijk de taal waarin het geschreven is, maar ook de stijl. En ook vind ik het leuk dat je ziet hoe de mensen in die tijd over God en het geloof nadachten. De passage die mij het meest aanspreekt is dat je het in je leven niet van vrienden, familie, bezit, schoonheid en kracht moet verwachten. Wat je voor God doet is belangrijk, niet wat je voor mensen doet en daarom sprak het me aan dat alles hem in de steek liet behalve de deugd (de dingen die hij voor God had gedaan) op het moment dat Elckerlijc sterft. Ik vond het op het begin heel moeilijk om dit middeleeuwse Nederlands te lezen, maar verder waren er niet echt dingen die een hele negatieve werking op me hadden. Misschien kan je dit boek wel een beetje vergelijken met de christenreis van Bunyan. Hij is op weg naar de hemel en op een gegeven moment laat hij zijn zonden achter zich en gaat de rest van zijn levensweg voor God leven. Het thema van dit boek heeft me best aan het denken gezet. Want wat is nou echt belangrijk in het leven? Dat je goede daden doet of zoals Romeinen 10:9 zegt dat je je zonden belijdt en Jezus als Heer en Redder aanneemt? Ik denk dat dat tweede het belangrijkst is, want als je Hem echt leert kennen, wil je vanzelf niets anders dan voor Hem leven. Ik vond het ook erg interessant om te zien hoe de mensen in de Middeleeuwen hier nou tegenaan keken. De meeste mensen in die tijd konden nog niet lezen en schrijven, dus konden ze ook nog niet de bijbel lezen. Deze was dan ook nog een keer alleen in een taal verkrijgbaar die ze niet of nauwelijks begrepen. De leiders van de kerk regelden hoe ze leefden. Als ze hun vertelden wat ze moesten doen om in de hemel te komen deden de mensen dat. Maar ik vond het dus een interessant thema en zeker om te weten te komen hoe ze er toen over dachten. Het taalgebruik was best ingewikkeld door de oud-Nederlandse manier van schrijven, maar tegelijkertijd ook leuk en leerzaam. Je ziet ook dat veel woorden op Duitse, Engelse of Franse woorden lijken. Het is bijna een buitenlandse taal om te lezen. Verder vond ik de stijl ook leuk. Ondanks dat de figuren abstract waren, kon ik me goed voorstellen dat de dood tegen iedereen spreekt. Ik vond dit een leuk boek om te lezen. Het was ondanks de taal niet te moeilijk, maar kort en bondig geschreven. En je kon er veel uit leren over hoe ze in de Middeleeuwen tegen verschillende dingen aankeken. Daarom zou ik het een ander ook aanraden om dit boek te lezen. Het is gewoon heel leerzaam en ook nog eens leuk door de onbekende manier van schrijven.