Bibliografische gegevens

Renate Dorrestein
Een hart van steen, uitgeverij Contact, 1998, 256 blz.

Thema
Familiedrama

Korte samenvatting

Ellen van Bemmel woont met haar ouders, zus Sybille, broer Kester en broertje Carlos in een groot huis in Haarlem. Haar ouders hebben een krantenknipselbureau, en een van de werknemers heet Bas. Het gezin Van Bemmel leidt een normaal en gelukkig leven, maar dit verandert als het vijfde kind geboren wordt. Ellen wil er niet nog een zusje bij, en bedenkt uit protest de lelijkste naam die ze maar kan verzinnen voor de baby: Ida. Moeder Margje van Bemmel belandt in een postnatale depressie
en mishandelt Ida. Na een poosje lijkt het beter te gaan, maar ondertussen maakt Margje plannen om ‘de zielen van haar kinderen te redden nu ze nog rein zijn’. Op een avond maakt ze samen met Ellen voor iedereen een schoteltje met zogenaamde vitaminepillen (slaappillen en valium) klaar. Iedereen neemt de pillen, behalve Ellen die haar hond aan het uitlaten is. Als ze thuiskomt, treft ze haar hele familie dood aan met plastic zakken over hun hoofd. Dan ziet ze dat Carlos nog leeft en ze neemt hem mee naar de kelder waar ze zich vervolgens verstopt houden.

Ellen en Carlos worden gevonden en in een tehuis geplaatst. Een paar jaar later wordt Carlos geadopteerd. Vanaf dat moment heeft Ellen nog nauwelijks contact met haar broertje. Als ze achttien is, gaat Ellen op kamers wonen en begint ze haar studie medicijnen. Tijdens haar studie ontdekt ze dat haar moeder destijds aan kraamvrouwenpsychose leed en dat alle gebeurtenissen met de juiste medicijnen voorkomen hadden kunnen worden.

Nadat Ellen van haar man Thijs is gescheiden, raakt ze bewust zwanger van een onbekende man. Tijdens haar zwangerschap besluit ze te verhuizen naar het huis waarin ze is opgegroeid. In het tuincentrum herontmoet ze Bas, die haar helpt met het opknappen van de tuin. Doordat Ellen bijna een miskraam krijgt, moet ze in bed blijven. Op advies van haar dokter komt Lucia, een vrouw die onderdak zoekt omdat ze door haar man geslagen wordt, met haar kinderen bij Ellen inwonen. Hierdoor mag Ellen geen bezoek meer ontvangen: Het contact met Bas verwatert. Tijdens haar periode van bedrust bladert Ellen door haar oude familiefotoalbum een beetje bij beetje komen alle herinneringen weer boven, die haar helpen met het verwerken van alle gebeurtenissen. Ze heeft haar vader er altijd van verdacht dat hij samen met haar moeder hun gezin heeft vermoord, maar deze verdenkingen verdwijnen wanneer Bas haar een notitie laat zien waarop haar vader zijn plannen voor een vakantie met haar moeder heeft geschreven. Ellen wil het eerst niet geloven, maar realiseert zich later dat het drama aan haar voorbij is gegaan omdat haar moeder haar simpelweg was vergeten. Uiteindelijk is Ellen in staat het verleden achter zich te laten en ze laat Bas haar helpen met het uitkiezen van een naam voor haar kind.

Personagebeschrijving

Ellen van Bemmel
Ellen is een vrolijk en intelligent meisje dat het goed met haar broers en zus kan vinden. Ze raakt in de ban van het familiedrama wat zich in haar jeugd heeft voltrokken en gehoorzaamt de geesten van haar overleden broer en zus zodat zij niet voorgoed zullen verdwijnen. Uiteindelijk wordt ze zelfverzekerder en kiest ze voor haar eigen leven boven dat van haar toch al overleden familieleden.

Margje van Bemmel
Zij transformeert in het boek van een zorgzame moeder tot een waanzinnige vrouw die uiteindelijk haar eigen kinderen vermoordt.

Frits van Bemmel
Frits is de vader van het gezin. Hij is dol op zijn kinderen, maar wordt uiteindelijk meegesleurd in de mentale problemen van zijn vrouw.

Sybille (Billie) van Bemmel
Zij is Ellens oudste zus. Zij overleeft het familiedrama niet.

Kester (Kes) van Bemmel is
Hij Ellens vrolijke, zorgzame broer. Hij overleeft het familiedrama niet.

Michiel (Carlos) van Bemmel
Michiel/Carlos is Ellens jongste broertje. Hij overleeft het familiedrama wel, en bouwt een nieuw leven op bij zijn pleegouders.

Ida (Sophie) van Bemmel
En Ida is het grootste slachtoffer van de mentale staat van haar moeder. Ze wordt als baby mishandeld en overleeft uiteindelijk het familiedrama niet.

Situering

• Subgenre: psychologische roman
• Tijd en tijdsverloop:
  De vertelde tijd is iets meer dan 25 jaar, van 1972 tot 1997. Het verhaal is niet-chronologisch verteld, het gaat (ook binnen de hoofdstukken) steeds van verleden naar heden en weer terug: er komen dus veel flashbacks in voor.
• Plaats van handeling:
  Het verhaal speelt zich voor het allergrootste deel af in het huis waar Ellen in haar jeugd woonde en later opnieuw is gaan wonen, aan de Lijsterlaan 11 te Haarlem. Het speelt voornamelijk binnenshuis, maar soms ook buiten. Andere locaties waar het verhaal zich afspeelt  Na 25 jaar woont ze er weer, in verwachting van haar baby. Dan komen de herinneringen van vroeger weer terug. Ook komen er plaatsen in voor als het tuincentrum, de tuin, de kerk, het strand en de bossen. Maar die plaatsen zijn niet echt van belang. Wel is het kindertehuis van belang, waar Ellen enkele jaren van haar leven doorbracht. 
• Vertelperspectief:
  Het vertelperspectief in Een hart van steen switcht continu tussen dat van Ellen (ik-persoon), Margje en Frits. Het is helemaal niet verwarrend, maar juist heel prettig om het verhaal door de ogen van deze verschillende personages mee te maken. Het wisselende perspectief werkt zeer verhelderend.

Bijzonderheden

• Structuur van de tekst:
  Het ene deel van het boek gaat voornamelijk over1972, het jaar van Ida’s geboorte en het familiedrama. Het andere deel van het boek gaat hoofdzakelijk over Ellens leven 25 jaar later. De rest van het boek beschrijft hoe Ellens leven verliep vanaf de tragedie totdat ze terug kwam in haar ouderlijk huis. Doordat het verhaal niet chronologisch is verteld wordt de spanning goed opgebouwd. De redenen voor het familiedrama ontrafelen zich langzaam waardoor het spannend is om te lezen.
• Motieven:
   Ellen hecht opvallend veel waarde aan de namen van haar broers en zussen. Ze wordt boos als haar ouders Carlos bij zijn echte naam Michiel noemen, en is bang dat de lelijke naam Ida die ze voor haar zusje heeft bedacht een banvloek is die alleen kan worden opgeheven door haar Sophie te dopen. 
• Titelverklaring:
  Het stenen graf van Ellens familieleden is hartvormig: letterlijk dus een hart van steen. Daarnaast symboliseert de figuurlijke uitdrukking ‘een hart van steen’ de harteloosheid die Margje van Bemmel om haar gezin uit te moorden.