De wijze kater door Herman Heijermans

Het toneelstuk is gebaseerd op het sprookje van De gelaarsde kat. Het is een boosaardig sprookje in drie bedrijven, dat de kapitalistische wantoestanden in ons land op felle wijze hekelt. Als de kater op het laatst de dakgoot op gaat en de vrije natuur intrekt, zien we de visie van de schrijver op de maatschappij van die tijd. Niet alleen in het paleis heersen wantoestanden, maar ook bij de middenstand met frauderende winkeliers. LIJST VAN SPELERS JONATHAN ﷓ Het kind van oorspronkelijk rijke, doch zeer gierige ouders. Hij zit nu zonder geld, hij heeft alles weggegeven.

BAKKER ﷓ Knoeier met reel en hij wil ook nog veel geld van Jonathan hebben.
ANS ﷓ Zij is een gevoelig meisje die verliefd is op Jonathan en hem alles gunt.
SLAGER ﷓ Hij levert leverworst en speklappen en ook hij fraudeert. Jonathan heeft ook bij hem nog een grote schuld. MELKBOER ﷓ Hij levert melk voor de kat en krijgt nog geld van Jonathan. De melkboer fraudeert eveneens. KATTENKNIJPER ﷓ Hij levert katten aan prins Arthur. Deze katten worden geëxecuteerd en dienen vervolgens als vleesvoorziening aan het hof.
KATER HANS ﷓ Is eerst stom, dan sprekend, buitengewoon intelligent en hij verdedigt de natuurwet.
EERSTE LAKEI ﷓ Fraudeert samen met prins Arthur in verband met kattenverkoop.
TWEDE LAKEI ﷓ Een eenvoudige goedhartige boerenpummel, die goed met de kat overweg kan.
HOFMAARSCHALK ﷓ Is een bekakt type, Frans taalgebruik, en hij staat op zijn strepen.
HOFDAME ﷓ Een gewone aardige vrouw.
REGINA ﷓ Een arrogant type, een beetje verwend. Zij was eerst de toekomstige echtgenote van prins Arthur.
PRINS ARTHUR ﷓ Om koning te kunnen worden last hij ratten en muizen in het paleis lopen om op deze manier de koning tot aftreden te dwingen.
DE KONING ﷓ Een domme doch niet zo beroerde kerel. Maakt een joviale indruk en hij kan veel hebben van de kat. HET EERSTE BEDRIJF In een zeer armoedig huis woont Jonathan met zijn kater Hans. Er is geen geld voor de melkboer, slager en de bakker. Zodat de leverantie gestopt wordt. Jonathan blijft rustig onder hun boze woorden en maakt ze nog woedender door zijn humoristische opmerkingen. Ans, dochter van de bakker, is een lief gevoelig meisje, die verliefd is op Jonathan. Jonathan heeft alles weggegeven, omdat zijn slechte voorouders zo gierig waren. Jonathan bekent Ans dat hij wel een eind aan zijn leven zou willen maken, omdat niemand van hes houdt. Een kattenmepper biedt veel geld voor katers, maar Hans wordt niet verkocht. Ook het geld van Ans wil Jonathan niet aannemen. Plotseling begint Hans te praten, hij heeft niet veel met de mensen op, ze praten hem te veel, en hij Is boos dat hij geen melk heeft. Hans gelooft in de wetten van de natuur; "Grijp wat je grijpen kunt." Hij vindt ook dat mensen moorden uit vernielzucht. Volgens de kat had Jonathan het meisje moeten knuffelen en trouwen, daar heeft geld niets mee te maken. Hans heeft een heleboel kinderen zonder .één cent. Jonathan vertelt Hans al zijn narigheid. Vroeger haatten de mensen hem omdat hij geld had, nu omdat hij het niet heeft. De kat trekt mensenkleren aan. Ans brengt stiekem melk en laat geld vallen, ze ziet de kat als een man. Ans en de kater vertellen niets over hun ontmoeting. Zij vindt wel zijn nagels en zijn ogen een beetje vreemd. De kat zegt tegen Jonathan dat hij het geld echt heeft gevonden en Jonathan snapt er niks van. Ze krijgen bezoek van de hofmaarschalk en twee lakeien van de koning. De eerste praat zeer bekakt en verzoekt Jonathan zijn kater te verkopen, omdat in het koninklijk paleis een ratten﷓ en muizenplaag heerst. Ze herkennen de kater niet in zijn vermomming en deze noemt zichzelf Jonathan, terwijl Jonathan zijn jongere broer Hans is geworden. Van nu af aan is het Jonathan van Felix Angorensis. De kater biedt zijn diensten aan en zal het paleis rat﷓ en muisvrij maken, onderwijl de heren van het hof daaraan twijfelen.
HET TWEEDE BEDRIJF Het gezelschap komt aan in het koninklijk paleis. De koning heeft niet geslapen vanwege het rattengespuis. De conversatie aan het hof wordt belachelijk gemaakt door middel van veel herhalingen en franse worden. Prinses Regina is dol op de knaagdiertjes, ze eten uit haar hand. Zij zou met prins Arthur trouwen maar ze kan hem niet uit staan. Samen met de eerste lakei (Jean) laat de prins muizen lopen en katten doden. De lakei laat alle valletjes dicht klappen. Ze heugen zich op de spoedige verdwijning van de koning. Ook de koning kan Arthur niet luchten of zien. Alles is kapot geknaagd. Regeren heeft geen zin meer. Paniek! Alle ratten vluchten weg als Angorensis binnenkomt. De koning maakt kennis met Jonathan en Hans. De kat gedraagt zich vrij en brutaal. De kat belooft de koning alle ratten en muizen op te ruimen, en hij lust graag een bakje melk. De sigaren slaat hij af. Zo nu en dan vergist hij zich een even en gedraagt zich als kat, maar niemand heeft het door. Als de jacht succes heeft wordt de kat, op de koning na, de belangrijkste aan. Hans krijgt geld en mag met Ans trouwen. Tijdens het eten komt de kat er achter dat prins Arthur een schurk is, die samen met de eerste lakei samenspant en de koning kat laat eten in plaats van konijn. De prins wil het geboortebewijs van de kat, maar deze poeiert hem af. De kat wordt niet ontmaskerd. Arthur ontkent alles maar de koning begrijpt nu waarom er geen katten te krijgen waren. Regina is gelukkig want zij hoeft nu niet meer met "de kattenmepper" te trouwen. HET DERDE BEDRIJF Jean zit in de gevangenis en prins Arthur is weggestuurd. De koning kan weer slapen. Pierre (tweede lakei) en de hofmaarschalk vermelden de benoeming van Jonathan tot eerste raadsman en opperste rechter, er is geen rat of muis meer te bekennen. De kat gaat nu rechtspreken; hij ontmaskert de melkboer (water in de melk), de slager (maakt leverworst van dode dieren die hij 's nachts overal heeft gevonden). De koning zit er verkleed als lakei bij en Pierre draagt de jas van de koning. Jonathan zou ook geld van de bakker hebben gestolen, maar dat heeft Ans gebracht uit medelijden. Ze worden door de koning getrouwd en krijgen geld van hem mee. De kater beledigt af en toe de koning omdat hij zich met de rechtspraak wil bemoeien, hij scheldt de koning zelfs uit; boerenpummel! De slager blijft volhouden, want hij krijgt nog geld van de speklappen waarmee niet is geknoeid. De kater blijkt er dan zulke socialistische ideeën op na te houden dat hij moet verdwijnen. Alleen de prinses bedankt hem nog en de tweede lakei waarschuwt hem voor de boze leveranciers. De kater klimt dan via een der ramen omhoog en gaat terug naar de daken, de goten en de vrije natuur.