Titel: De tweeling
Auteur: Tessa de Loo
Uitgeverij: De Arbeiderspers
Plaats van uitgave: Amsterdam / Antwerpen
Druk: eerste druk
Jaar van eerste druk: oktober 1993

Informatie over de auteur:
De schrijfster van de Tweeling is Tessa de Loo.
Ze is vooral bekend door de volgende boeken:
- De meisjes van de suikerwerkfabriek
- Isabelle
- De zoon uit Spanje
- De Tweeling

Omslagillustratie:
De omslagillustratie is een foto uit een particuliere collectie. Het omslagontwerp is van Nico Richter. Op de eerste pagina van het boek staat: “Voor mijn moeder en Maria Hesse”. En helemaal onderaan die pagina staat: “Die Welt is weit, die Welt is schön, wer weiss ob wir uns wiedersehen.”
Vertaling: De wereld is ver, de wereld is prachtig, wie weet of we elkaar weer ontmoeten.”


Op de tweede pagina van het boek staat een inhoud:
Deel 1 Interbellum - Blz. 9
Deel 2 Oorlog - Blz. 167
Deel 3 Vrede, Après le déluge encore nous. » Na de watersnood nog steeds wij. - Blz. 365

Korte motivatie van mijn boekkeuze.
Dit boek heeft altijd in mijn achterhoofd gezeten, ik wist dat ik dit boek graag nog een keer wilde lezen. De film heb ik nog niet gezien, toen hij 4 jaar geleden op televisie kwam vond mijn moeder het nog niet verstandig om hem te zien, omdat het toch wel een heftig verhaal is. Ik heb wel het einde gezien, als ze samen in het bos zitten en Anna overlijdt. Het plot wist ik dus eigenlijk al.

Langzaam was ik de Tweeling weer vergeten, maar toen nam een vriendin van me hem mee naar school, zij wilde hem gaan lezen. Maar ik leende het boek van haar, en ik probeerde het in de week voor de herfstvakantie uit te lezen, want zij wilde het weer terug om zelf te lezen in de herfstvakantie. De Tweeling in een week uitlezen lukt natuurlijk niet, dus toen ze het boek terug vroeg, had ik hem nog niet uitgelezen. Ik kon het boek niet loslaten en toen ben ik naar de bibliotheek gegaan om het boek te lenen.

Opbouw van het boek.
Dit boek is een zelfstandig verhaal, het boek is geen onderdeel van een serie.
Er zijn geen vervolgen op de Tweeling of voorgaande delen.
Het boek is duidelijk verdeeld in 3 delen;
Deel 1 - Interbellum
Deel 2 - Oorlog
Deel 3 - Vrede
Après le déluge encore nous. » Na de watersnood nog steeds wij.

In het eerste deel, de Interbellum (periode tussen de 1e en de 2e wereldoorlog) wordt het leven van de zusjes beschreven voordat ze uit elkaar worden gehaald, en de periode nadat ze uit elkaar gehaald zijn vertellen ze elkaar. Er is dan nog geen oorlog, maar je merkt de dreiging continue. In het tweede deel vertellen de zussen hun levens in de tijd van de oorlog. Lotte woont in Nederland en Anna in Duitsland, dus je ziet het verhaal van twee kanten. In het derde en laatste deel vertellen ze elkaar hun levens na de oorlog. Het boek is dus heel grofweg ingedeeld in drie delen, interbellum, oorlog en vrede. Dit past eigenlijk niet in de stijl van het boek, waar alles heel mooi en uitgebreid wordt beschreven en verteld, maar het houdt het wel zo overzichtelijk. In deze drie delen zijn ook nog hoofdstukken verwerkt. In deel één zijn er tien hoofdstukken, in het tweede deel ook en in het derde deel zijn er vier hoofdstukken.

Het boek heeft geen illustraties, alleen op de voorkant is een foto te zien van twee meisjes in mooie jurkjes en met strikken in hun haar. In het hele boek wordt één lettertype gebruikt, er wordt aan één stuk door geschreven met uitzondering van heel af en toe een paar regels van veelal Duitse liedjes.


Het boek vertelt het leven van Lotte en Anna, maar ze vertellen in feite hun eigen levensverhaal aan elkaar. Jij leest als het ware mee, de ene keer lees je de gedachten van Anna mee en dan weer de gedachten van Lotte.

Dit boek heeft meerdere genres;
- Historisch roman, omdat het er een verhaal wordt verteld en omdat het zich in gedeeltes in het verleden afspeelt.
- Ontwikkelingsroman, omdat je de ontwikkeling van Anna en Lotte meemaakt, van kleine kinderen tot bejaarde vrouwen.
- Oorlogsroman,omdat het verhaal zich afspeelt voor,in en na de 2e wereldoorlog. De oorlog loopt als een spil door het boek, het verhaal hangt aan de oorlog vast. Het boek is ook een beetje een psychologische roman, omdat alle emoties en gebeurtenissen van de meisjes/vrouwen uitvoerig beschreven worden.

Samenvatting van de inhoud.
Het verhaal gaat over de tweelingzusjes Lotte en Anna. Ze verliezen op jonge leeftijd hun moeder en als ook hun vader overlijdt worden ze op zesjarige leeftijd uit elkaar gehaald. Lotte gaat vanwege haar tbc mee met een socialistische oom naar Nederland en Anna groeit op bij haar opa en oom en tante in Duitsland. De families hebben slecht contact en daardoor verliezende zusjes elkaar uit het oog. Lotte heeft het goed getroffen bij haar egoïstische oom en zorgzame moeder, ze kan erg mooi zingen en haar “nieuwe” ouders stimuleren haar daar enorm in. Ze groeit op een rustige en gemoedelijke manier op. Anna daar in tegen moet werken voor de kost. De luie vrouw van haar oom Heinrich,vindt het prima dat ze een gratis werkkracht heeft en buit haar op alle manieren uit. Na een afranseling van haar oom nadat hij haar heeft zien flirten met een jongen, komt ze tot de ontdekking dat haar baarmoeder gekanteld is, waardoor ze voor altijd onvruchtbaar blijft. Dit is de druppel en met hulp van de plaatselijk pastoor vertrekt ze naar een klooster. De oorlog is intussen uitgebroken en na een kort verblijf in het klooster zoekt ze een baan in de huishouding en komt terecht bij Frau von Garlitz. Lotte komt haar daar een keer opzoeken,maar wordt zwaar teleurgesteld. Anna weet niet hoe ze zich moet gedragen en de verschillen tussen de tweelingzussen lijken te groot. Niet veel later ontmoet Anna op een dansfeest de officier Martin Grosalie, ze valt voor zijn charmes en ze verloven zich. Maar Martin moet naar het front in Rusland, en in één van zijn verloven trouwen ze. Ze nemen samen een huis in Wenen maar verder bestaat hun relatie vooral uit brieven schrijven. Dan krijgt Anna een brief zonder het handschrift van Martin en wordt haar medegedeeld dat haar man een “heldendood” gestorven. Ze meldt zich aan bij het Rode Kruis en als de oorlog afgelopen blijft ze jaren werkzaam bij de kinderbescherming. Bij Lotte thuis beschermen ze ondertussen veel onderduikers en doen ze alle moeite om aan een klein beetje eten te komen. Lotte trouwt uiteindelijk in alle stilte met Ernst, een vioolbouwer en onderduiker bij haar thuis. Ze krijgen vijf kinderen samen. Anna probeert na de oorlog contact te zoeken met Lotte, maar die wil op haar beurt niets meer met Anna te maken hebben, zoals ze met niets dat Duits is op dat moment iets te maken wil hebben. De vrouwen ontmoeten elkaar vele jaren later in een Spa in België. Ze vertellen hun levensverhalen aan elkaar, Anna is enorm blij dat ze Lotte heeft gevonden maar Lotte is afstandelijk en zonder begrip voor het leed van de Duitse bevolking. Hier krijgt ze spijt van als Anna sterft,en eindelijk accepteert ze dat Anna haar zus is, maar had ze nou maar die drie woorden gezegd:Ik begrijp het.

Eerste persoonlijke reactie.
Dit boek vond ik gelijk bijzonder, het blijft in je hoofd zitten na de eerste paar regels. Omdat in het gehele boek alles zeer uitvoerig en uitgebreid wordt beschreven, was mijn eerste reactie, langdradig. Maar toen ik verder las besefte ik dat dat juist de kracht van het boek was, en dat het juist heel erg mooi is dat alles zo uitgebreid wordt verteld. Het boek roept heel veel emoties op omdat er zoveel details in het boek zitten verwerkt. Dit boek was wel weer een niveau hoger merkte ik, je moest echt voor dit boek gaan zitten want zomaar even vijf minuten lezen kon niet, je moest je hoofd erbij houden. Als ik de haastig las,merkte ik dat ik de draad kwijt was want in het boek wordt niet gezegd:”Hij was dood” maar via allemaal omwegen, zodat je soms dingen gewoon niet door had en dan moest ik even terug. Ik vond het boek heel erg indrukwekkend, dat kwam vooral door de ingewikkelde zinsopbouw en ik dacht dat ik veel woorden kende, maar nu kwam ik er genoeg tegen die ik niet kende. Dit maakte ook dat ik ontzag kreeg voor het boek, hoe raar het ook klinkt; ik voelde me vereerd dat ik dit boek mocht en kon lezen.

Belangrijkste personages.
Hoofdpersonages:
- Anna.
Tweelingzusje van Lotte.

Anna groeit gescheiden van Lotte op in Duitsland. Ze werkt daar als hulp in de huishouding en bij het Rode Kruis. Na de oorlog is ze werkzaam bij de kinderbescherming. Ze trouwt met Martin,een legerofficier die later op het front overlijdt. Ze heeft nooit kinderen gekregen. Anna wordt als kind mishandeld door haar tante, dat is ook waarom ze later bij de kinderbescherming gaat werken. Anna ontwikkelt zich tot een onafhankelijke, levendige vrouw met een groot minachten voor de Amerikanen, de adel en de overdreven luxe. Dit komt omdat zij veel geleden zwaar getraumatiseerd is door haar ervaringen met de 2e wereldoorlog. Als de tweelingzussen elkaar weer ontmoeten is Anna degene die de meeste behoefte heeft aan contact, ze wil erg graag haar verhaal kwijt, waarschijnlijk omdat ze dat nooit heeft kunnen doen.

- Lotte
Tweelingzusje van Anna.
Lotte groeit gescheiden van Anna op in Nederland. Ze komt in een goed gezin terecht en ontwikkeld haar zangtalent. In de oorlog is zij samen met haar moeder de spil waar het gezin om draait, vooral als ze veel onderduikers over de vloer krijgen. Lotte trouwt na de oorlog met één van de onderduikers, Ernst. Ze krijgen samen vijf kinderen. Lotte ontwikkeld zich tot een zorgzame,degelijke vrouw met een voorliefde voor oude huizen / gebouwen. Ze heeft geen behoefte aan contact met Anna en heeft steeds het gevoel dat Anna haar wil overtreffen met haar ellende. Uiteindelijk komt ze er te laat achter dat ze Anna wel als zus wil accepteren.

Bijpersonages:
Er zijn veel bijpersonages, ik noem de personages die mij het meest zijn bijgebleven.

Martin
Een SS officier, die later met Anna trouwt. Hij zorgt heel erg goed voor haar en voordat hij sterft zegt hij tegen haar dat ze geen zelfmoord mag plegen als hij sneuveld op het slagveld. In plaats daarvan moet ze bij het Rode Kruis gaan werken, wat ze later doet.

Frau von Garlitz
Voor een lange tijd de werkgeefster van Anna, een goede, degelijke vrouw die samen met een paar mannen een aanslag op Adolf Hitler beraamt die jammerlijk mislukt.

Oom Heinrich en Tante Martha
Zij zorgen voor Anna en ze zorgen ervoor dat ze uit huis gaat. Later ontmoet ze haar verzorgers nog wel een keer, maar ze heeft een grote hekel aan hen.


De ouders van Lotte in Nederland
Lotte’s egoïstische stiefvader en haar lieve stiefmoeder zorgen ervoor dat Lotte zorgeloos opgroeit in een socialistisch milieu. Hun huwelijk blijkt niet zo sterk, maar Lotte heeft zeker een minder roerige jeugd gehad dan haar tweelingzus, dankzij hen.

Ernst
De man van Lotte, een lieve en onhandige vioolbouwer die ondergedoken zat bij de familie van Lotte. Daar werd ze verliefd op hem en ze trouwden net voor het einde van de oorlog.

Er zijn heel veel personen die bijzonder rollen spelen in dit boek.
Zo is er in het kamp waar Anna verpleegt, een officier die weer moet leren lopen en die daar per se de hulp van Anna bij wil.
Daardoor bouwen ze een goede band op.
Ook wordt Lotte aan het einde van het boek, in de Hongerwinter, gered van de bevriezingsdood.
Ze is zo uitgeput dat ze tegen een boom in slaap valt en dan ondersneeuwt.
Op dat moment komt er een man langs die haar meeneemt en er voor zorgt dat ze weer goed terecht komt. Dan verdwijnt hij weer en ondanks dat ze nooit zijn naam heeft gekend, heeft hij haar leven gered.

Perspectief.
In dit boeken vertellen de tweelingzussen Anna en Lotte hun levensverhaal aan elkaar, maar er wordt nooit vanuit de ik-persoon gesproken, het wordt altijd verteld uit de ogen van de alwetende verteller. Anna en Lotte hebben eerst een dialoog in het heden, dan vertelt bijvoorbeeld Lotte een stuk van haar levensverhaal en op dat moment lees je vanuit Lotte mee. Je voelt haar emoties en leest haar gedachten. Dan wordt er weer overgeschakeld naar het heden,is er weer een dialoog en dan vertelt Anna een stuk levensverhaal. Als je in het verleden zit, lees je nooit: ”Ik vroeg…” dat soort zinnen komen alleen in het heden voor, maar dan wel in de volgende constructie: Anna lachte droogjes.”Omdat ik vroeg…”

Het effect van dit perspectief zou kunnen zijn dat je je niet heel erg één voelt met het boek, alsof je een buitenstaander bent. Maar in de Tweeling is dat totaal niet het geval, want je leeft, ondanks dat de alwetende verteller alles verteld, heel erg mee met het verhaal. Doordat je continue tussen de levens van Anna en Lotte switcht, moet je wel goed opletten in welk leven je nu weer terecht bent gekomen… De schrijfster heeft dit perspectief waarschijnlijk gekozen, omdat ze beide verhalen wil vertellen (van Anna en Lotte) en het zou verwarrend zijn als je beide verhalen vanuit de ik-persoon leest. Daarom heeft ze gekozen voor de alwetende verteller.


Wat verstaan we onder een betrouwbaar perspectief?
Ik heb het idee dat alles op een duidelijk en eerlijke manier wordt verteld, en dat het leven van Anna en Lotte op dezelfde manier wordt beschreven. Dus dan kun je wel stellen dat het perspectief betrouwbaar is.

In welke tijd speelt het boek zich af?
De Tweeling speelt zich in verschillende tijden af, er wordt continue geswitcht tussen het heden en het verleden. Het eerste deel van het boek speelt zich af in het Interbellum, dat van 1919 tot 1939 liep. De meisjes worden in 1916 geboren en in 1922 van elkaar gescheiden. Het tweede deel speelt zich af vanaf de tijd dat het officieel oorlog was in Duitsland, op het moment dat Hitler Polen binnenviel, in 1939. Het tweede deel van het boek is het langst, en gaat eigenlijk over de kortste tijdsperiode. Het tweede deel eindigt waar het derde deel begint, namelijk in 1945, waarin op 10 mei de oorlog in Nederland officieel eindigt.

Het boek speelt zich dus voor een groot gedeelte in het verleden af en dat merk je doordat het over de 2e wereldoorlog gaat en je weet dat dat zich in het verleden heeft afgespeeld…
Je merkt geen verschil in taalgebruik tussen het verleden en het heden.

Het is soms niet helemaal duidelijk in welk jaar het verhaal zich afspeelt, want af en toe vertellen ze weer iets aan elkaar over hun kindertijd en dan weer over de tijd dat ze een jaar of 20 waren. Daarom moet je je hoofd er erg goed bijhouden!

Hoe wordt er met de tijd omgegaan in het boek?
Ik dacht dat het beter was deze twee punten op één pagina te doen, omdat ze zoveel met elkaar te maken hebben.

In het boek switch je continue tussen het verleden en het heden.
Lotte en Anna vertellen elkaar hun levensverhaal en dat doen ze in het heden, maar continue met lange terugblikken van soms wel 12 pagina’s. Ze voeren dialogen met elkaar en dan zegt één van hen een zin zoals: “Het waren andere tijden, heel anders..” en dan ga je weer naar het verleden. De dialogen die ze voeren houden de terugblikken aan elkaar, vaak lopen wandelen Lotte en Anna samen ergens en dan zien ze iets, wat ze aan het verleden herinnert en daar krijg je dan een terugblik van te lezen. De dialogen verbinden ze terugblikken dus en zijn vaak niet zo lang, ong 1,5 tot 2 pagina’s. Verder wordt het boek wel redelijk chronologisch verteld, Lotte en Anna worden in het verleden steeds ouder en je komt voor je gevoel steeds dichterbij het heden waarin ze 74 jaar oud zijn. Maar zoals ik al meerdere keren zei, soms is het best verwarrend dat je continue van het heden naar het verleden gaat, en dan ook nog in twee verschillende levens. Omdat de schrijfster niet alles zo duidelijk zegt, had ik vaak pas na een paar regels door in welk leven ik zat.

De verhaallaag van het boek.
In de Tweeling wordt het verhaal verteld van de tweelingzusjes Anna en Lotte die elkaar voor de oorlog kwijt raken. Ze groeien apart op van elkaar en hebben geheel hun eigen leven. Dan ontmoeten ze elkaar per toeval weer in een gezondheidscentrum en langzaam rakelen ze het verleden weer op en vertellen elkaar hun levensverhaal. Dit is op globale manier het verhaal van de Tweeling.


Titelverklaring.
De titelverklaring is heel simpel,de Tweeling staat voor de tweeling Anne en Lotte die op zesjarige leeftijd uit elkaar wordt gehaald. Het hele boek draait om de tweeling, dus is de Tweeling een logische titel.

Motto.
Voorin het boek staat het volgende Duitse zinnetje:
Die welt ist weit, die Welt is schön, wer weiss ob wir unbs wiedersehen. “De wereld is ver, de wereld is prachtig, wie weet of we elkaar weer ontmoeten.” Dat het motto Duits is logisch omdat een groot deel van het boek zich afspeelt in Duitsland, de vadertaal van de zusjes is ook Duits. Er worden ook veel Duitse zinnetjes in het boek gezegd. (toch jammer dat ik Frans gekozen heb…)

Motieven.
In dit boek is er sprake de volgende motieven, zoals;
- Begrip; De meisjes verlangen van elkaar dat ze elkaars verhaal begrijpen, Lotte wil dat Anna snapt dat Nederland het slecht had in de oorlog, Anna staat daar wel voor open, maar ze vindt ook dat Lotte niet mag ontkennen dat de Duitse bevolking het ook slecht had.
- Verdriet en onmacht; De zussen hebben allebei zoveel gruwelijkheden en dingen meegemaakt die zo schokkend zijn geweest dat ze daar voor altijd last van hebben.

Thematische laag.
Ik vond het moeilijk het verschil tussen de thematische laag en de motieven te vinden, dus ik hoop dat het gelukt is. In de Tweeling zijn er veel verschillende thema’s, zoals verzoening.

De zusjes kunnen zich niet verzoenen nadat ze elkaar 68 jaar niet hebben gezien. Ze vinden het moeilijk begrip te tonen voor het leed van de ander. Verder is het vrouwenleven een thema in het boek, je leest over de ontwikkeling van twee vrouwen, die langzaam groeien en ouder worden in/rondom de 2e wereldoorlog. Ook is gezinssituatie een thema in dit boek, volgens mij. Dit komt omdat de tweeling hele goed herinneringen heeft aan hun eigen vader en na hun scheiding komen ze allebei apart in een gezin terecht, Anna in een slecht gezin en Lotte in een goed gezin.

Eindoordeel.
Ik ben in de eerste plaats erg blij dat ik dit boek gelezen hebt, het voelde voor mij bijna aan als een principe kwestie,ik vond dat ik dit boek gelezen moest hebben. Maar ik had eigenlijk verwacht dat de Tweeling een beetje een overschat boek was, omdat iedereen er met zoveel lof over praatte(veel mensen die ik erover gesproken heb) en heel vaak heb ik dan zulke hoge verwachtingen dat die dan bijna niet meer waar gemaakt kunnen worden! Maar gelukkig was dat bij dit boek niet het geval. Ik vond de Tweeling een ontzettend mooi, goed en indrukwekkend boek, dat me zeker zal bij blijven. Dit kwam vooral door het hoge niveau van schrijven, ik had nog nooit zo’n diepgaand en meeslepend verhaal gelezen. Normaal kan ik prima lezen met muziek op, nu ging dat redelijk maar zo gauw dat er Nederlandstalige liedjes of reclames langskwamen, was ik de draad van het verhaal kwijt. Dit wijst er ook wel op dat ik me niet zo door het verhaal kon laten meeslepen, maar het lijkt mij een meer logische verklaring dat ik gewoon niet zo’n moeilijk boek tegelijk met muziek luisteren kan lezen (en ik ben nog wel een vrouw..) want ’s avonds in bed kon ik met gemak doorlezen. Ik had ook het gevoel dat er veel”verborgen” boodschappen in het boek zaten, je moest echt nadenken over dit boek, maar dat vind ik voor een keer wel positief. Ik moest wel heel erg wennen aan de indirecte manier van vertellen van Tessa de Loo, want soms had ik situaties of gebeurtenissen gewoon niet door! Dan moest ik even een stukje terug lezen,omdat ik dan nét die belangrijke woordjes gemist had. Normaal lees ik vrij snel, dan hoefde ik bij dit boek niet te proberen! Verder vind ik het verhaal erg indrukwekkend, voor mijn gevoel wordt het nooit saai. Je weet dat het verhaal naar een einde, omdat je steeds weer terug gaat naar het heden en omdat het verhaal redelijk chronologisch verloopt. Ik moet zeggen dat ik het af en toe erg verwarrend vond dat je van het heden naar het verleden switchte, maar dit was wel erg goed voor het boek, zo hield je de spanning en variatie erin. Ik had verwacht dat de tweelingzusjes veel meer aan elkaar zouden denken, maar het is natuurlijk vrij logisch dat ze dat weinig doen, omdat ze elkaar vanaf hun zesde jaar niet meer hebben gezien. Ze denken af en toe wel aan elkaar, maar ik had verwacht dat de tweelingband meer naar voren zou komen. Er worden eigenlijk alleen maar verschillen genoemd en ik had verwacht dat ze onbewust met elkaar in contact stonden, dat als het slecht ging met Anna, dat Lotte dat dan voelde. Ze hebben wel allebei dezelfde ziekte, namelijk artrose. Ik vond dit een heel erg goed boek en ik snap waarom het drie punten op je boekenlijst waard is. Ik geef dit boek een 8.5 omdat ik het boek moeilijk, indrukwekkend en meeslepend vindt.

Bij de inhoud staat onder het kopje: Deel 3 Vrede, de volgende zin;
Après le déluge encore nous.
Vertaling;
Na de de watersnood, alleen nog wij.
Wat betekent deze zin en waarom heeft Tessa de Loo deze zin achter deel 3 Vrede gezet?
Antwoord.
Met de watersnood bedoelt de oorlog die afgelopen was, het is toepasselijk dat ze voor een watersnood kiest want de vergelijking tussen een oorlog en een watersnood is wel begrijpelijk. Dit komt omdat je bij een watersnood letterlijk wordt overstroomt door het water en bij een oorlog wordt je letterlijk en figuurlijk overstroomt door alle gruwelijkheden van de oorlog (geweld, honger, armoede, dood). Na de watersnood,alleen nog wij. Alleen nog wij,dat zijn Anna en Lotte. Misschien interpreteer ik dit verkeerd, maar misschien doelt Tessa de Loo met “alleen nog wij” op de onzichtbare band van Lotte en Anna, dat ze ondanks de “watersnood” nog steeds een bepaalde band hebben. De plaats is goed te verklaren,omdat de oorlog is afgelopen en “na de watersnood” betekent dat het is afgelopen.

Noem een verklaring voor het feit dat Lotte vrijwel geen behoefte heeft aan contact en Anna smacht naar iemand bij wie ze haar verhaal kwijt kan.
Antwoord.
Anna is na Martin nooit meer hertrouwt en heeft ook nooit kinderen gekregen. Ze heeft ook geen contact meer met haar oom en tante, waar ze opgroeide. Onbewust en af en toe bewust heeft Anna altijd gehunkerd naar haar zusje en nu vooral, ze wil haar verhaal kwijt aan iemand, omdat ze eigenlijk haar hele leven niet iemand heeft gehad van wie ze écht heel veel hield. Lotte daar in tegen, is getrouwd en heeft vijf kinderen gekregen en ze heeft nog steeds contact met haar ouders. Zij heeft de oorlog dus veel beter kunnen verwerken dan Anna, die eigenlijk eenzaam achterbleef. Lotte heeft alles al kunnen bespreken en beseft niet hoe fijn het is om alles met je tweelingzus te bespreken. Dit beseft ze net te laat, want dan is Anna overleden. Maar voor mijn gevoel heeft ze wel het gevoel gehad dat er iemand voor haar was, iemand die heel veel voor haar betekende, namelijk Lotte.