Harry Mulisch - De ontdekking van de hemel

De Bezige Bij, Amsterdam (1992)

Titelverklaring:
Met wetenschap en techniek probeert de mensheid het mysterie van de hemel te ontrafelen. De gevolgen daarvan (met als dieptepunt de holocaust) zijn schrikbarend. God wil niets meer met zijn schepping te maken wil hebben en besluit het testimonium (de stenen tafel met de tien geboden) naar de hemel terug te halen. In zijn functie van sterrenkundige probeert Max Delius het heelal te bestuderen. De engel grijpt in om te voorkomen dat de hemel ontdekt wordt.

De auteur:
Harry Mulisch wordt op 29 juli 1927 geboren in Haarlem. Zijn vader komt uit Oostenrijk-Hongarije (nu Tsjechië) en zijn moeder komt uit Antwerpen. Zijn grootvader van moederszijde was bankdirecteur en zijn vader kon daar een betrekking krijgen. Thuis wordt Duits gesproken maar Harry krijgt een Nederlandse opvoeding. Zijn ouders scheiden in 1939, Harry blijft bij zijn vader en de huishoudster Frieda wonen. Dankzij de nieuwe betrekking van zijn vader blijven Harry en zijn moeder tijdens de oorlog uit handen van de Duitsers. Zijn moeder emigreert naar Amerika en zijn vader wordt na de oorlog gearresteerd, waarna hij drie jaar in een interneringskamp verblijft. Hij overlijdt in 1957. Harry Mulisch gaat in 1958 in Amsterdam wonen. Hij trouwt in 1971 en krijgt twee dochters, Anna en Frieda.


Mulisch debuteert in 1947 met een kort verhaal in 'Elsevier'. Vanaf 1949 wijdt hij zich geheel aan de 'schrijverij'. In 1952 komt de roman Archibald Strohalm uit, die met de Reina Prinsen Geerlingsprijs wordt bekroond. Vanaf 1958 is hij redacteur van het tijdschrift 'Podium', in 1962 richt hij 'Randstad' op en sinds 1965 is hij redacteur van 'De Gids'. In totaal heeft hij meer dan 50 publicaties gedaan, waaronder romans, autobiografieën, toneelstukken, poëziebundels en studies. Vaak maakt hij gebruik van mythische en magische elementen. Ook houdt hij zich bezig met 'het raadsel van de tijd'.

Andere werken:
Proza: De versierde mens (1957); Het stenen bruidsbed (1959); Voer voor psychologen (1961); De verteller vertelt (1971); De aanslag (1982); De elementen (1988); De ontdekking van de hemel (1992); Bij gelegenheid (1995) en Vijf fabels (1995). Poëzie: Woorden, woorden, woorden (1973); De taal is een ei (1979). Studies: Soep lepelen met een vork (1975); Mijn getijdenboek (1975). Toneel: De knop, gevolgd door Stan Laurel en Oliver Hardy (1960); Odipous Odipous (1972).

Onderscheidingen:
De Bijenkorf literatuurprijs in 1957, voor Het zwarte licht; in 1957 de Anne Frankprijs; in 1977 de Constantijn Huygensprijs; in 1978 de P.C. Hooftprijs; in 1993 de Multatuliprijs en in 1995 de Prijs der Nederlandse letteren. Op zijn 50e verjaardag wordt hij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.

Literaire stroming:
Moderne Nederlandse literatuur.

Genre:
De ontdekking van de hemel wordt een totaalroman genoemd. Het boek bevat elementen van:
de psychologische roman
de filosofische roman (de personages filosoferen over o.a. politiek en de schepping van de aarde)
de historische roman (belangrijke maatschappelijke en politieke gebeurtenissen spelen een grote rol in het verhaal en worden uitvoerig beschreven)
de ontwikkelingsroman
de avonturenroman

Epiloog
De engel, hoger in rang, wil weten waar de scherven van de tafelen gebleven zijn. Ze zijn door de gemeentereinigingsdienst opgeruimd. De letters zijn echter bewaard gebleven, ondanks dat ze niet echt begrijpelijk leesbaar zijn. De engel verneemt dat Onno Quist in gevaar verkeert als hij zijn verhaal verder vertelt. In dat geval moet hem maar een steen naar zijn hersens gegooid worden. De engel wil perse zijn opdracht afmaken, maar wordt met pensioen gestuurd. Daarop besluit hij de opdracht op eigen houtje af te maken.


Tijd en tijdvolgorde:
Het verhaal begint op 13 februari 1967 en eindigt in 1985. De totale vertelde tijd komt daarmee op 18 jaar. De gebeurtenissen worden in chronologische volgorde en in de verleden tijd verteld.

Plaats/ruimte:
De gebeurtenissen vinden o.a. plaats in Leiden (de boekenwinkel van Ada's ouders), Amsterdam en Den Haag (woonplaats van Onno en Max), Dwingeloo (Groot Rechteren), Emmen (verpleegtehuis waar Ada verblijft). Daarnaast brengt Quinten een bezoek aan Venetië en Florence voordat hij Onno bezoekt in Rome. Het verhaal eindigt in Tel Aviv.

Karakterbeschrijving en -ontwikkeling:
Alle onderstaande verhaalfiguren zijn ronde karakters.

Onno Quist:
Onno is een politieke figuur. Hij houdt zich bezig met de vertaling van oude talen, zoals het Etruskisch, maar heeft daarbij niet veel succes. Op een onweersavond ontmoet hij Max. Ze worden goede vrienden. Onno trouwt met Ada, omdat hij denkt dat ze van zwanger van hem is. Na het fatale ongeval, gaat hij akkoord met Max' voorstel, die samen met Sophia het kind van Ada op wil voeden. Door zijn politieke carrière heeft hij niet veel tijd vrij voor Quinten. Hij vertrouwt zijn verzorging echter geheel toe aan zijn beste vriend. Na het overlijden van zijn oude vriendin Helga, raakt hij helemaal in zichzelf gekeerd. Hij vertrekt uit Nederland en wil niet gezocht worden door zijn familie.

Max Delius:

Max is sterrenkundige en de boezemvriend van Onno. Hij is de zoon van een joodse moeder en een Duitse vader. Zijn vader was een nazi en heeft zelfs zijn eigen vrouw naar Auschwitz laten deporteren. Dit trauma blijft Max achtervolgen. Hij krijgt een relatie met Ada. Deze wordt, door zijn eigen schuld, verbroken. Bij hun uitstapje naar Cuba, vrijt hij met Ada. Ada blijkt zwanger te zijn en Max vermoedt dat het kind van hem is. Hij krijgt een verhouding met Sophia, waar niemand iets van af weet. Later krijgt hij een baan aangeboden bij de sterrenwacht in Westerbork en besluit samen met Sophia Ada's kind op te voeden. De relatie met Sophia bloedt dood en Max krijgt een relatie met een andere vrouw. Max' leven eindigt abrupt doordat hij getroffen wordt door een meteoriet.

Quinten Quist:
Quinten, de afgezant van de hemel, is de zoon van Max en Ada, maar hij denkt dat Onno zijn vader is. Al op jonge leeftijd blijkt dat hij zeer begaafd is. Hij is zeer geïnteresseerd in oude architectuur en hij droomt van een Burcht. De droom laat hem niet los en hij is vastbesloten de herkomst van de Burcht te achterhalen. Op een zoektocht naar zijn vader, in Italië, komt Quinten op het idee om de stenen tafelen van Mozes op te zoeken. Het idee lijkt absurd, maar Quinten krijgt gelijk. Als de stenen tafelen naar Tel Aviv teruggebracht worden, verdwijnt hij spoorloos.

Ada Quist - Brons:
Ada is celliste. Ze speelt bij het concertgebouworkest en werkt daarbij veel samen met haar voormalige partner Bruno. De relatie met Max eindigt, doordat Max zijn vriendschap met Onno voorop stelt. Tijdens Max' uitstapje naar Polen, krijgt Ada een relatie met Onno. In Cuba wordt Ada zwanger van Max, maar ze trouwt toch met Onno. In de vijfde maand van haar zwangerschap raakt Ada, als gevolg van een ongeluk, in een coma. Zoon Quinten wordt met de keizersnede geboren. Ada wordt nooit meer wakker. Sophia beëindigt het leven van haar dochter met een injectie insuline.

Sophia Brons:
Sophia is een geheimzinnige vrouw. Het overlijden van haar man heeft geen effect op haar gevoelens. Ze verleidt Max. De relatie duurt zeven jaar en eindigt even abrupt als ze begonnen was. Sophia heeft een verpleegkundige opleiding gehad en kan goed omgaan met Ada's situatie. Ze neemt de uiteindelijke beslissing om eigenhandig een einde te maken aan Ada's lijdensweg.

Onderlinge relaties:
Max en Onno zijn boezemvrienden. Max krijgt een relatie met Ada, maar deze wordt verbroken. Onno krijgt vervolgens een relatie met dezelfde Ada. Op een uitstapje naar Cuba komt het toch tot een vrijage tussen Max en Ada, waardoor Ada zwanger raakt. Onno, in de veronderstelling dat hij vader wordt, trouwt met haar. Max krijgt een relatie met de moeder van Ada, Sophia. Ada bevalt van een zoon, genaamd Quinten.

Thematiek:
Het thema is gelijk aan de titel: de ontdekking van de hemel. Max bestudeert in zijn functie als sterrenkundige het heelal. De engelen moeten ingrijpen om te voorkomen dat Max de hemel ontdekt. De ontwikkelingen in de wetenschap en de techniek zijn zo ingrijpend, dat God besloten heeft dat de stenen tafelen naar de hemel teruggebracht moeten worden.


Motto:
Geen.

Taalgebruik:
Het taalgebruik is niet altijd eenvoudig, maar desondanks is het boek niet moelijk te lezen. Mulisch maakt op gepaste wijze gebruik van vreemde talen, waaronder het Duits en Latijn.

Opdracht:
Geen.

Vertelsituatie:
Auctoriale vertelinstantie, afgewisseld met ik-vertelsituatie waarbij de engel tekst en uitleg geeft over de ingreep.

Perspectief:
Hij-perspectief en ik-perspectief.

Verhaalopbouw:
Het verhaal is opgebouwd uit vier delen, getiteld het begin van het begin, het einde van het begin, het begin van het einde en het einde van het einde. Ieder deel is weer opgedeeld in genummerde hoofdstukken met titelnamen. In totaal telt het boek 65 hoofdstukken. In het eerste deel is een proloog opgenomen. Deel twee en drie bevatten een intermezzo. Deel vier eindigt met een epiloog.