De ogen van Roosje door Clare Lennart

Ik wilde een boekverslag maken van dit boek omdat het een hel ander soort boek is dan de andere boeken op mijn lijst. De anderen hebben vaak een wat ingewikkeldere structuur en zijn geschreven tussen nu en 1995. Dit boek is uit de jaren ’50 en speelt zich aan het begin van deze eeuw af. In 1905 wordt Paula Hazelaar ( de ikpersoon) geboren, twee jaar na haar zusje Nini. Ze brengt haar jeugd door in het Veluwse dorpje Rodenbeek en het leven dat ze leidt is beschermd en goed. Paula is een beetje verlegen, maar niet zo teruggetrokken dat ze geen vriendjes en vriendinnetjes heeft; ze is erg leergierig en houdt van de natuur en de omgeving. Nini is een heel bijzonder kind, omdat ze eigenlijk van jongs af aan al een soort volwassene is. Ze staat graag in het middelpunt van de belangstelling, maar is heel koel en ze is vooral geliefd omdat ze zo mooi is. Op een middag, na een hele dag spelen met haar geliefde pop Roosje, vindt Paula haar pop met grote gaten in plaats van ogen. Zodra zij naar haar zusje kijkt, weet ze instinctief dat zij de ogen in de kop heeft gedrukt. Dit roept een fel gevoel van wantrouwen bij Paula op, dat haar de rest van haar leven blijft achtervolgen. Ze uit dit wantrouwen echter bij niemand, omdat ze niet kan bewijzen dat Nini de ware dader is. Als ze al wat ouder is, overkomt het haar meerdere malen dat Nini een vriendje van haar ‘afpakt’. De eerste keer is als Paula nog op de basisschool zit. Haar vriend heet Tom en spelen altijd met zijn tweeën. Ook in deze situaties vertelt Paula tegen niemand wat zij denkt, omdat Nini ogenschijnlijk niets doet, en Paula’s vrienden zomaar vanzelf op haar verliefd lijken te worden. Maar Paula weet zeker dat er een duivel in Nini huist, die uit pure slechtheid dingen van haar kapot wil maken, alleen maar omdat Paula er plezier aan beleeft, maar niet omdat ze ze zelf zou willen hebben. Na haar middelbare school vertrekt Nini naar Frankrijk (het vaderland van haar moeder) om actrice te worden, wat in Nederland niet lukte. Paula wordt onderwijzeres en loopt op een dag een jongen tegen het lijf van wie haar moeder nog gouvernante is geweest. Dit is Frans Rutger Eslander, die zegt in Paula het ideaalbeeld van een echtgenote te zien. Ze trouwen al snel, maar Paula blijft zich altijd krampachtig voelen omdat de gelooft dat Rutger niet echt verliefd op haar is, maar op zijn ideaalbeeld (dat hij zijn schöne Fischermädchen noemt). Zo houdt ze zich op de achtergrond, zelfs als haar twee kinderen opgroeien houdt ze het gevoel dat zij meer kinderen van Rutger zijn dan die van haar. Als haar kinderen al het huis uit zijn en de Tweede Wereldoorlog voorbij is, komt Nini ineens terug naar Nederland. Zij noemt zich nu Jane (ze heet eigenlijk Jeanine) en zij trekt in bij Paula en Rutger. Dit gebeurt volkomen onverwachts en dan vertelt Paula Rutger voor het eerst over haar angst voor haar zusje: ze is bang dat zij nu ook hen tweeën uit elkaar zal drijven. Jane is veranderd: ze is niet meer dat koele hooghartige meisje, ze is vrolijk, vriendelijk en betrokken. Maar dat maakt Paula niet geruster en zij gaat zich steeds meer afsluiten van de buitenwereld. Op de verjaardag van Rutger vindt ze Jan zo onhebbelijk dat ze haar met iedereen erbij in het gezicht slaat. Dan besluit Jane om bij iemand anders in te trekken. ’s Middags, als Jane weg is, gaat Paula met de auto naar het huis waar Jane zal gaan wonen. Terwijl ze een helling oprijdt, hoort ze iemand fluiten. Het is Jane, die Paula in volle vaart, aan de verkeerde kant van de weg, tegemoet komt rijden. Eén moment denkt Paula: daar ga je, en dan drukt ze zo hard mogelijk op de rem. Te laat; Jane is op slag dood. Paula voelt zich verschrikkelijk schuldig en sluit zich helemaal op. Maar dan komt Tom, haar vriendje van vroeger en hij vertelt Paula dat Nini waarschijnlijk helmaal gen duivel was, maar gewoon onzeker omdat zij niet van mensen kon houden terwijl iedereen om haar heen dat wel kon. Daarom wilde zij de buitenwereld laten zien dat zij net zo was als de anderen. Het onderwerp van dit boek is denk ik wantrouwen en ook onzekerheid. onzekerheid is meestal wel boeiend omdat een persoon daardoor een vertekend beeld van de werkelijkheid kan krijgen, vaak een beetje anders dan anderen is en meestal een ontwikkeling doormaakt wat betreft die onzekerheid. Aan wantrouwen heb ik zelf een beetje een hekel, omdat dat meestal ongegrond is, maar omdat ik denk dat het in dit geval niet ongegrond is, vond ik het deze keer niet erg. Toen ik begon met lezen had ik een heel andere verwachting. Ten eerste al bij de titel, het klonk een beetje als een kinderboek. Vervolgens begint het boek bij de moeder, Marie Jeanne Charpolet uit Frankrijk, en haar bruiloft met de Nederlandse Frederik Hazelaar. Pas op blz. 25, bij in hoofdstuk 2, begint het echte verhaal. Zelf zegt ze dan ook: “Dit was zoiets als het opzetten voor d stukken voor het echte spel begint. Ik nader nu tot de periode, waarin ik zelf een rol heb gespeeld.” Dan vertelt ze over haar gelukkige jeugd en komt aan bij Roosje. Maar daarna gaat niet, zoals ik verwachtte, het hele boek hierover verder en komt er een soort ontmaskering van Nini; ze gaat gewoon verder over haar leven en komt af en toe op Roosje terug. Later merkte ik dat juist de suggestie van boosaardigheid in Nini, en de onzekerheid hierover, veel beangstigender was dan als het boek zo was gegaan als ik had gedacht. Zeker omdat het ‘decor’ zo’n grote tegenstelling veroorzaakt. Ik vind dat het heel diepgaand wordt beschreven, ook weer door die suggestie. Hoewel het nergens onduidelijk of vaag wordt, is het ook niet zo dat het boek is geschreven als een griezelboek of een detective; juist niet. Toch is het best een griezelig boek. De belangrijkste gebeurtenissen in het bok vind ik de Roosje-scène en het moment dat Paula Jane gaat aanrijden. Ik vind dat die laatste scène vooral heel god wordt beschreven. De verteltijd is vel langer dan de vertelde tijd, waardoor je kennis hebt van alle gedachten en waarnemingen van Paula. Daardoor kun je je heel goed inleven. In het verhaal over Roosje kon ik me ook heel goed inleven door Paula’s wanhoop, de levensechte beschrijving. In dit boek zijn gebeurtenissen en gedachten ongeveer even belangrijk. Er gebeurt veel en een groot del van het boek beschrijft dat, maar ze geeft ook altijd haar gedachten en gevoelens bij de gebeurtenissen weer. Dit maakt het subjectief (dat komt misschien ook doordat het een ik-perspectief heeft) en dat vind ik prettig. Het is geen moeilijk bok omdat je zelf geen verbanden hoeft te leggen. Het is zeer verhalend en het leest vanzelf verder naar de volgende gebeurtenis. De gebeurtenissen die de meeste indruk op mij maakten zijn dezelfden als die ik het belangrijkst vond. Vooral het ongeluk. Bij de Roosje-scène is het eerder wat er daarna gebeurde, hoe Nini zich gedroeg en Paula’s angst voor haar en haar nachtmerries. De gebeurtenissen worden zo verteld dat het boek fijn leest. In doe zin bleef het boek me wel boeien, alleen is het wel een langzaam, rustig voortkabbelend boek met veel details. Je leest toch eigenlijk naar de Nini-stukjes toe, maar Paula gaat ook uitgebreid op andere zaken in. Dat merk je al in het begin, als ze een hel hoofdstuk wijdt aan haar ouders. De personages in dit boek zijn heel levensecht. Ik denk dat het vooral daardoor komt dat het net lijkt alsof alles echt gebeurd is. Paula zelf leer je heel goed kennen, maar wat ik vooral leuk vond, is dat zij zoveel herinneringen aan haar jeugd verteld met zoveel details dat het bijna niet verzonnen kan zijn (ik vermoed dat er ook veel autobiografische elementen in zitten, anders vind ik het wel super knap bedacht). Ik vind dat het kind-zijn ook heel goed beschreven is. Ik vind Paula heel sympathiek. Ze lijkt vreemd voor de buitenwereld, maar echt vreemd is ze niet. Ze is alleen bang, bang voor Nini en omdat niemand om haar heen lijkt te zien hoe Nini is, is ze ook onzeker. Ze trekt zich dingen heel erg aan (wat wel herkenbaar is). Maar ze houdt ook heel erg van allerlei mooie dingen in het leven, vooral van de natuur. Tom wordt ook leuk beschreven en Nini lijkt echt een ijskoningin. Omdat het zo subjectief is beschreven, vind ik dezelfde mensen aardig als Paula. Ik vind dat de personages niet voorspelbaar reageren. Ik had ook nooit gedacht dat Paula uiteindelijk zou zorgen voor Nini’s dood. Het verhaal is helemaal niet ingewikkeld van opbouw. Alle personages krijgen een introductie, zodat je alle relaties kent en bovendien is alles volstrekt chronologisch. Het verhaal is niet echt spannend omdat alles zo kalm en bijna idyllisch wordt verteld. Maar als je kijkt naar de belangrijkste punten is het ook weer wel een beetje spannend, want je wil weten waar het Roosje-drama uiteindelijk op uitloopt. Omdat de verteltijd in de aanrijdingscène zo lang is, is dat ook een spannend stuk, want je weet al wel dat Paula Jane moet gaan ontwijken met haar auto. Ik vind het hel fijn dat je alles door d ogen van Paula ziet. Zo is het heel subjectief (hoewel ze meestal allerlei standpunten heel goed afweegt). Het boek ging me op zich snel boeien, maar vóór Roosje dacht ik wel steeds: ja ja ja maar wanneer komt Roosje nou? Vooral in het begin toen ze zelf nog niet eens in het verhaal voorkwam, ik moest ook erg wennen aan de manier van vertellen, die zo anders is dan de meeste modernere volwassenenboeken. Het taalgebruik is niet heel moeilijk, wel een beetje ouderwets. Er komen soms woorden en uitdrukkingen in voor die ik niet ken, of wel ken maar bijna nooit hoor en lees. Het is een beetje gewichtig, maar wel goed te begrijpen (er staat bijvoorbeeld ergens dat haar vader zegt: “Paula, wat heeft er j hartje verlept?”). Bovendien hoort het wel een beetje bij de sfeer van het boek. Er komen heel veel citaten in het Frans en Duits voor, soms ook verwijzingen naar teksten of verhalen die ik niet ken (of bijvoorbeeld verwijzingen naar Ot en Sien en oude jongensboeken), maar gelukkig is het zonder die kennis ook wel te begrijpen. Ht is een fijn boek om te lezen, je ziet hoeveel een suggestie kan doen zonder een expliciete beschrijving. Het is niet mijn favoriete soort boek, en het moet het vooral hebben van het verhaal. Maar omdat het een mooi verhaal is vind ik het een mooi boek.