Wij moesten nog een boek bij 'Het bittere kruid' lezen. Ik heb de nacht der Girondijnen gekozen, omdat dat een aanbeveling was op de lijst (bij het bittere kruid). Ik heb eerst een boekverslag van beide boeken gemaakt, daarna heb ik ze vergeleken. Primaire gegevens van het gelezen werk Auteur: Marga Minco(officiële naam is Sara Menco) Titel: Het bittere kruid
Ondertitel: Een kleine kroniek
Verschenen in: mei 1957

Aantal blz.: 90
Leestijd: 2 slu
Uitgelezen op: 20 juli 2002
Auteur: J. Presser
Titel: De nacht der Girondijnen
Ondertitel: - Verschenen in: 1995 (1e druk: 1957) Aantal blz.: 77
Leestijd: 2 slu
Uitgelezen op: 20 oktober 2002 Verantwoording van mijn keuze Het bittere kruid Ik heb het boek gekozen omdat ik goede dingen had gehoord over dit boek van mijn moeder. Ik zocht het op in de bibliotheek en aangezien het niet zo dik was, leek het mij een goed idee dit boek te gaan lezen voor mijn lijst. Dit boek is ook bekroond met de Vijverbergersprijs, dus ik dacht dat het wel de moeite waard was. De nacht der Girondijnen Ik heb dit boek gelezen, omdat er op de lijst stond bij “Het bittere kruid”, lees dit in combinatie met bijvoorbeeld “De nacht der Girondijnen.”
Verwachtingen vooraf Het bittere kruid Mijn moeder zei dat ze het boek wel mooi vond om te lezen. Ze schrijft het ook deels uit eigen ervaring, dus ik verwachtte wel dat ze een levendige beschrijving zou geven van de gebeurtenissen. De nacht der Girondijnen Ik dacht dat het een vergelijkbaar boek zou zijn met “Het bittere kruid”, ook een autobiografie, wat betreft de 2e wereldoorlog. Een boek vanuit een Joods perspectief, het gaat over een Joods gezin dat wordt onderdrukt. Eerste reactie achteraf Ik vind “Het bittere kruid”: niet 1 een beetje
2 erg
3 korte motivatie
spannend 2 Je zit in de spanning of het de familie lukt uit de handen van de Duitsers te blijven. meeslepend 3 Ze beschrijft alles heel levendig, je kan je heel goed voorstellen hoe de hoofdpersoon zich moet hebben gevoeld. ontroerend 3 Zeker omdat je weet dat ze uit eigen ervaring schrijft. grappig 1 Lijkt me niet echt de bedoeling van dit boek. realistisch 3 Het is ook allemaal echt gebeurd… fantasierijk 1 totaal niet. interessant 3 Na het lezen van het boek kan je de oorlog een beetje meer uit de ogen van de joden bekijken. origineel 2 Niet echt, er zijn veel boeken over de Tweede Wereldoorlog geschreven, maar ieder toch weer uit een ander perspectief. goed te begrijpen 3 Je leest vrij makkelijk door dit boek heen. Als je een
Joods woord niet begrijpt kan je het opzoeken 93, daar staat een verklaring. Dit werk heeft mij aan het denken gezet. Ja, ik heb toch wel nagedacht over de positie van de Joden. Hoe achterlijk mensen toen konden denken en veroordelen, daar kan ik echt niet bij.. Ik heb iets aan dit werk gehad. Tja, k heb nou niet echt heel veel geleerd. Toch heb ik met behulp van dit boek de Tweede Wereldoorlog vanuit een joodse visie bekeken, een beetje dan, want in een boek kan je nooit alles beschrijven wat je toen heb gevoeld en meegemaakt.. Dit werk spreekt mij wel aan, omdat de ik de Tweede Wereldoorlog een interessant onderwerp vind om over te lezen, zeker uit een persoonlijke visie. Ik vind “De nacht der Girondijnen”: niet 1 een beetje

2 erg
3 korte motivatie
spannend 1 Het is niet op een spannende manie beschreven. Ik heb alleen in de spanning gezeten(als je het al zo kan uitdrukken) of hij nog tot inkeer zou komen. meeslepend 1 Ik vind dat de hoofdpersoon een gruwelijk persoon is en dus sleept het verhaal me niet mee. ontroerend 2 Maar dan op een negatieve manier, ik zat te gruwelen toen ik het las. grappig 1 Ik geloof dat hij het wel met een enigszins grappige, ironische ondertoon heeft geschreven, maar ik kan bepaald de humor er niet van inzien. realistisch 3 Het is ook allemaal echt gebeurd, de schrijver heeft eerst uitgebreid onderzoek gedaan voordat hij dit boek schreef… fantasierijk 2 Hij heeft het niet zelf meegemaakt, dus hij heeft toch een deel verzonnen. interessant 1 Ik hoef echt niet te weten hoe een Jood zijn volk vermoord. origineel 3 Ik heb nog nooit zo’n boek gelezen, maar dat vond ik ook helemaal niet erg. goed te begrijpen 2 De opbouw was heel onduidelijk, hij sprak steeds vanuit een ander perspectief, dan weer nonchalant, dan weer ernstig, dat was niet te volgen, verder werden er moeilijke woorden in gebruikt die ik heb moeten opzoeken. Dit werk heeft mij aan het denken gezet. Ja, ik heb toch wel nagedacht over hoe achterlijk mensen toen konden denken en veroordelen, daar kan ik echt niet bij.. En over hoe je je eigen volk, inclusief mensen die je liefhebt, zo kunt verraden. Ik heb niets aan dit werk gehad. Ik heb me er alleen over verbaasd hoe je kunt zijn. Ik kan hier zeker geen voorbeeld aan nemen of zo, niemand hoop ik. Dit werk spreekt mij niet aan, omdat ik er helemaal niet over hoef te lezen dat er zulke mensen bestaan, hun verhaal boeit me echt niet. Samenvatting van “Het bittere kruid” De Duitsers vallen Nederland binnen en Marga vlucht met haar ouders naar het zuiden, naar België. Na een paar dagen gaan ze terug naar Breda, waar ze wonen. In het eerste oorlogsjaar moet Marga kuren in een Utrechts ziekenhuis vanwege een longaandoening. Haar ouders verhuizen naar Amersfoort, waar ze gaan wonen bij hun zoon Dave, die getrouwd is met Lotte. Wanneer Marga het ziekenhuis verlaat, voegt ze zich bij haar familie in Amersfoort. Vader komt thuis met een pakje sterren, die op hun kleren genaaid moeten worden. Ondanks alle bezettingen en verboden blijven zij kalm, vooral de vader. Hij is erg optimistisch en denkt dat de Duitsers de Joden netjes zullen behandelen. Op een dag moeten Dave en zijn vader gekeurd worden om te kijken of ze geschikt zijn voor een werkkamp. Vader wordt afgekeurd, want hij heeft een huiduitslag. Dave slaagt er ook in afgekeurd te worden door een drankje in te nemen waardoor hij ziek wordt. Er komt een telegram uit Amsterdam: Bettie, de zus van Marga, is opgepakt. Later krijgen Dave, Lotte en Marga een oproep om zich te melden. Het lijkt Dave wel avontuurlijk, Kennissen raden hen sterk af zich te melden. Van de dokter krijgen ze een attest dat ze ziek zijn, waardoor ze kunnen blijven. Ze lopen de hele dag in pyjama, zodat ze in bed kunnen springen zodra er aangebeld wordt. De ouders moeten wel weg, omdat ze ouder zijn dan vijftig jaar. Ze verhuizen naar het ‘Judenviertel’ in Amsterdam. Vader blijft optimistisch. Na een poosje reist Marga hen achterna en komt bij hen wonen. Het gezin wacht nog steeds met onderduiken; ze zijn nog altijd optimistisch en weten bovendien niet waar ze heen zouden moeten gaan. Omdat tante Kaatje uit het oudeliedengesticht bij hen zal komen eten, doet Marga wat boodschappen. Ze wordt op straat aangehouden door een ongure man, die een meisje van haar leeftijd blijkt te zoeken. Ze mag doorlopen. Als ze thuiskomt met haar boodschappen, hoort ze dat tante Kaatje niet komt: het hele gesticht is leeggehaald. Als Marga een keer in de Lepelstraat loopt, stoppen daar plotseling enkele overvalwagens en wordt een razzia gehouden. Een soldaat wil haar ook meenemen. Ze zegt dat ze niet in die straat woont en weet zo te ontsnappen. De volgende dag keert ze terug en ziet een uitgestorven straat. Na een rustige dag wordt er ‘s avonds aangebeld. De Duitsers komen hen halen. Als Marga van haar vader de jassen moet halen, vlucht ze de tuin in en rent de straat uit. Ze rent naar de Weteringschans, waar Dave en Lotte zijn ondergedoken. Daar is ze enige tijd veilig. Om er minder joods uit te zien bleken ze alle drie hun haar. Van Lotte krijgt Marga een nieuw persoonsbewijs. De bewoners van het onderduikadres worden bang voor ontdekking en sturen hen weg. Dave weet een adres in Utrecht. Daar gaan ze naar toe. Dave vindt het veiliger afzonderlijk treinkaartjes te kopen. Bij de controle wordt Lotte aangehouden. Marga wacht in de trein op de anderen. Dan verschijnt Dave plotseling, zet zijn tas naast haar neer en vertrekt zonder iets te zeggen. Hij gaat met zijn vrouw mee. Marga is nu alleen. Diezelfde avond keert ze terug naar Amsterdam. Ze is niet bang meer. Ze gaat naar Wout, een jongen die zij enkele weken eerder heeft ontmoet. Hij helpt haar verder. Ze gaat naar de boerderij van oom Hannes, een boer uit Haarlemmermeer. Omdat daar al te veel onderduikers zijn, brengt een jongen haar naar een landarbeidersgezin. Van Wout hoort ze dat haar ouders zijn ‘doorgestuurd’. Het geld uit de tas van Dave raakt op en Marga wil de arme dagloner niet langer tot last zijn. Wout weet voor haar een adres in Heemstede en zorgt voor een nieuw persoonsbewijs met een nieuwe naam. Enkele weken na de bevrijding zoekt Marga in Zeist de broer van haar vader op. Omdat hij met een niet-joodse vrouw getrouwd is, hebben de Duitsers hem niks gedaan. Als ze met de tram aankomt, staat haar oom bij de halte. Van zijn vrouw hoort Marga dat hij iedere dag bij de halte op Marga’s vader staat te wachten, ook al weet hij dat hij dood is. Nog enkele malen bezoekt Marga hem. Als ze hoort dat haar oom is gestorven, gaat ze nog één keer naar Zeist. Ze vindt het vreemd dat ze bij de halte haar oom niet treft. Marga mist het geloof van haar oom dat haar vader terug zou komen. Maar ze zouden nooit terugkomen, haar vader niet, haar moeder niet en Bettie, Dave en Lotte ook niet. Samenvatting van “De nacht der Girondijnen” Een jonge doctorandus in de geschiedenis, Jacques Suasso Henriques, heeft nog een week om de waarheid over zijn ervaringen op te schrijven. Hij zit in de strafbarak van Westerbork en zal volgende week op de trein naar Sobibor gezet worden. Jacques is niet als jood opgepakt en vervolgens gedeporteerd, maar als vrijwillige medewerker in dienst van de Duitsers getreden. De komende dagen wil hij beschrijven hoe hij in deze situatie terecht is gekomen. Ten eerste moet hij precies bepalen hoe hij van school in het kamp is gekomen. De school waar hij gewerkt heeft, het Joods Gymnasium, werd met de dag naargeestiger. Steeds meer leerlingen worden als afwezigen genoteerd. Na de kerst van 1942 komt ook zijn lieveling, de leerlinge Ninon, niet meer op school. Met joden in het algemeen heeft hij als niet-orthodoxe jood weinig op. Hij vindt dat ze zich te veel laten welgevallen en als ze al reageren kunnen ze alleen maar vluchten in plaats van zich te verzetten. Zijn zeer belezen vader heeft ook altijd de realiteit ontvlucht en wordt uiteindelijk neergeschoten bij een razzia. Als Georg Cohn, een van zijn leerlingen, hem dan aanbiedt bij zijn vader in dienst te komen, grijpt hij die kans. De school is dan al bijna leeg en het enige alternatief, onderduiken, biedt voor hem geen soelaas. De vader van Georg staat bekend als de ongekroonde koning van Westerbork, omdat hij de chef van de Dienstleiters is. Jacques wordt, op voorspraak van Georg, de adjudant van Cohn. Jacques arriveert in januari 1943 in Westerbork. Hij krijgt een uniform en moet leren om 'cementhard' te worden. Wie te zacht is, wordt zelf op de trein gezet. Het is zij of jij, leert Cohn hem. 'Zij' zijn in de eerste plaats de Duitsers, maar in praktijk de andere joden. In het kamp zet Jacques ook zijn eigen moeder op de trein en draagt hij, huilend van liefde, Ninon de trein in. Hard wordt hij echter ook van het leeghalen van krankzinnigengestichten om de treinen te vullen. Iedere dinsdag moeten de treinen, vol(precies 666 mensen), vertrekken. Als lid van de ordedienst (O.D.), een soort joodse S.S., woont Jacques steeds in een andere barak waar hij als ordebewaker en spion fungeert. Cohn hoopt zo eventuele rellen of ontvluchtingen in de kiem te smoren. Op de dag dat Cohn door een Hollandse marechaussee wordt uitgescholden, komt Jacques in contact met Jeremia Hirsch. Jeremia noemt zichzelf 'de rebbe' en is al regelmatig met interesse afgeluisterd door Jacques. Jeremia Hirsch blijkt een gewone godsdienstleraar te zijn, maar kan toch in elke barak iets teweegbrengen. Met zijn geestelijk overwicht kan hij zelfs de ergste zelfzucht, hebzucht en neiging tot roddelen de kop indrukken. Tijdens die eerste ontmoeting leert Jacques dat Cohn het in sommige opzichten moeilijker heeft dan zijn 'onderdanen'. Na dit eerste gesprek eindigen alle ontmoetingen tussen Jeremia en Jacques op dezelfde manier: Jacques, die vroeger nooit een bijbel aanraakte, leest nu passages voor waarbij hij zijn emoties nauwelijks kan verbergen. Jacques begint de bijbel te waarderen. Hij realiseert zich dat hij door zijn gesprekken met Jeremia niet minder antisemitisch is geworden, maar ongetwijfeld meer jood. Hij weet nu dat hij op zijn medemens moet vertrouwen en zich vooral niet boven de anderen mag stellen. De dagen verstrijken; Jacques' trein zal binnenkort aankomen. Hij wil nu beschrijven hoe het vullen van de treinen verloopt. Hij vergelijkt de procedure met de bedrijven van een treurspel. Op zondag worden de hoopgevende geruchten, dat de geallieerden spoorlijnen gebombardeerd hebben, ontzenuwd. Op maandagmiddag vergadert de zogenaamde 'bloedraad'. Na de vergadering wordt de lijst met namen opgesteld. Op de lijst staan de namen van de zieken en gestraften altijd bovenaan. Wie eenmaal op die transportlijst staat, ontkomt de naderende ondergang vrijwel niet meer. Het aflezen van de namen in de nacht des oordeels, gaat met doodse stilte gepaard. Als Jacques klaar is met lezen, volgt een hels kabaal waarin vreugde en verdriet door elkaar heen klinken. De dinsdagochtend waarop de veewagons moeten worden ingeladen, vormt het pijnlijkste gedeelte van de tragedie. De leden van de O.D. voeren deze taak zo snel en hardhandig mogelijk uit. Ongeveer een etmaal voor Jacques' trein komt, arriveert er een nieuwelinge in de strafbarak. Ze is een oude kennis van Jacques. Beiden zijn blij dat ze op het laatste moment iemand treffen waarmee ze samen hun 'guillotine' tegemoet kunnen gaan. Jacques is tevreden dat hij zover is gekomen met het beschrijven van deze ellende. Drie weken geleden werd een groep weeskinderen op transport gesteld. Onmiddellijk na deze verschrikkelijke ervaring wilde hij beginnen met schrijven, maar het lukte hem niet. De tweede schrijfpoging doet hij een week later. Een collega van het gymnasium, juffrouw Wolfson, neemt voor zijn ogen een zelfmoordpil in. Ze overlijdt binnen twee minuten. Na zijn eigen val onderneemt Jacques een derde poging tot schrijven. Zijn ondergang volgt als hij het tegen Cohn probeert op te nemen. 's Nacht heeft hij Jeremia's naam van de transportlijst moeten oplezen. De volgende ochtend wankelt Jeremia even onder het gewicht van zijn rugzak, waarbij zijn bijbeltje uit zijn handen valt. Voor hij het kan oprapen, heeft Cohn het al weggeschopt en Jeremia een bloedneus geslagen. Jacques kan dit niet verdragen. Hij vliegt Cohn aan en geeft het bijbeltje weer terug.Cohn laat Jacques witheet naar de strafbarak voeren. De laatste nacht voor Jacques is nu aangebroken. D., de oude kennis van Jacques, heeft alles doorgelezen. De tekst kan het kamp uitgesmokkeld worden. Pas de volgende dag, in de trein naar Sobibor, wil ze er over praten. Tijd en ruimte De tijd in “Het bittere kruid” De tijd in het boek verloopt vanaf het begin van de oorlog tot na de oorlog, dus ongeveer vijf jaar. Het verhaal is chronologisch verteld, omdat alle gebeurtenissen elkaar opvolgen. Er zitten wel gedachten van Marga in. Dan denkt ze vooral terug aan de dingen die in haar jeugd gebeurd zijn, zoals het bijna zien verdrinken van haar zus Bettie of het gepest als ze door de Kloosterstraat moest lopen, waarin veel kinderen waren die haar pestten omdat ze Joods was. Dit zijn flash -backs. Er zitten verschillende tijdssprongen in, want niet elke gebeurtenis in die 5 jaar wordt verteld. Ik denk dat het beste voorbeeld de sprong van het einde van het boek naar de epiloog is, want dan is de oorlog ineens afgelopen. Ook is er wel sprake van tijdsversnelling, omdat niet alles uitvoerig beschreven wordt. Als voorbeeld zijn dat de verhuizingen van Breda naar Amersfoort of de keuringen die vader en Dave krijgen voor het werkkamp. Ook zijn er in het boek vertragingen door de gedachten die door Marga's hoofd gaan. Als ze door de man in de Lepelstraat wordt aangehouden bijvoorbeeld beschrijft ze hoe deze man eruit ziet en daardoor krijg je niet echt een doorlopend verhaal. De tijd in “De nacht der Girondijnen” Jacques Suasso Henriques schrijft het verhaal in de week van 16 tot 22 maart 1943, wachtend op de trein naar Duitsland. De dingen die gebeuren tijdens het schrijven, beschrijft hij in chronologische volgorde. Het verhaal zelf speelt zich af tussen september 1942 en 16 maart 1943 en verloopt niet chronologisch. Hij schrijft alles door elkaar heen, heel onduidelijk.
De ruimte in “Het bittere kruid” Het verhaal speelt zich op verschillende plaatsen af. Als eerste in het huis in Breda, dan in het huis van Dave en Lotte in Amersfoort. Als Marga naar haar ouders in Amsterdam gaat speelt het zich in Amsterdam af. Dan zijn er dan nog de verschillende onderduikadressen zoals in Utrecht, net buiten Amsterdam en Heemstede en tenslotte in Zeist bij Marga's oom en tante. Sommige van de huizen, bijvoorbeeld in Amsterdam, worden beschreven. De ruimte is vooral ondersteunend gebruikt. Alles wordt sober en triest beschreven en dat was het ook in de oorlog. Ook het huis, dat symbool staat voor veiligheid, verliest haar functie, omdat er in de oorlog voor Joden niets veilig was. Ze konden elk moment opgepakt worden door de Duitsers. De ruimte in “De nacht der Girondijnen” Het verhaal speelt zich voor het grootste gedeelte in Westerbork af. (in de strafbarak, waar hij het verhaal schrijft, maar ook op andere plaatsen in het kamp waar dingen gebeuren, zoals bij de trein of bij Cohn) De herinneringen die hij beschrijft, spelen zich in het Joods Gymnasium en in Amsterdam af. Wijze van vertellen In “Het bittere kruid” Het verhaal wordt verteld vanuit het ik-perspectief. Je leest met de gedachten van de 'ik' in het verhaal, ook voel je haar gevoelens. Het is dus een 'ik-verhaal'. Je kan de naam van het ik- figuur niet opmaken uit het boek. Maar omdat het boek een waargebeurd verhaal is en het boek gaat over Marga's belevenissen in de Tweede Wereldoorlog is het ook een autobiografie. In “De nacht der Girondijnen” Ik- perspectief Spanning In “Het bittere kruid” Ik denk dat er aan het eind van ieder hoofdstuk wel sprake is van spanning, want je wilt steeds verder lezen, omdat je benieuwd bent naar het einde. Je wilt weten of de familie van Marga het eind van de oorlog zal halen en hoe het met Marga zelf zal aflopen. In “De nacht der Girondijnen” Zoals ik al zei, er zit niet echt spanning in dit verhaal, hooguit heb ik me de hele tijd afgevraagd of hij ooit tot inkeer zou komen. Uiteindelijk was dat ook zo, maar niet echt van harte. Thema en motieven Thema in “Het bittere kruid” Het thema van het boek is: de problemen en angsten die de joden in de Tweede Wereldoorlog hebben gehad en hoe lang deze tijd nog zal nawerken in de periode die erna komt. Marga mag zich dan wel goed hebben gered uit de oorlog, ondanks de spanning en angst die ze heeft gehad en de gevaarlijke momenten dat ze bijna werd opgepakt, is de titel niet voor niets 'Het Bittere Kruid'. De dingen die ze heeft meegemaakt zullen nog lang een rol blijven spelen in haar leven. Ze zou nog lang pijn en verdriet kennen omdat ze eigenlijk zonder reden haar hele familie is kwijtgeraakt.
Thema in “De nacht der Girondijnen” Het thema is bewustwording. Jacques, aanvankelijk verguizer van Joden, erkent dat hij ook tot het Joodse volk behoort. Hoewel het zijn dood betekent, durft hij uiteindelijk toch een soort van kleur te bekennen, door voor Jeremia op te komen. Motieven in “Het bittere kruid” Oorlog: Doordat het verhaal zich afspeelt in de oorlog wordt je er constant aan herinnerd en is het terugkerend. Dood: Dit maakte indruk. Om Marga heen worden veel mensen opgepakt, waaronder ook haar ouders, broer Dave, zus Bettie en de vrouw van Dave, Lotte. Joden- vervolging: De Duitsers die mensen oppakken, zoals de razzia's waarbij Bettie is opgepakt of die van de mensen in het bejaardenhuis of de Lepelstraat maakten een grote indruk, omdat het een eng idee is, dat er mensen op deze manier worden vermoord en eigenlijk zonder reden. Verboden: Door de Duitsers waren er een heleboel dingen verboden voor Joden, zoals het zwembad, badhuis, de parken en later ook het openbaar vervoer. Dit wordt in het boek duidelijk herhaald. Angst: Dit gevoel maakt indruk en het wordt ook herhaald. Het is gek dat iemand bang is als hij in de trein zit om gepakt te worden door de Duitsers. En niet alleen als men in de trein zit, maar zelfs als je thuis zit, kunnen ze komen. Men voelde zich als Jood bang en was beroofd van zijn vrijheid. Motieven in “De nacht der Girondijnen” Oorlog: Doordat het verhaal zich afspeelt in de oorlog wordt je er constant aan herinnerd en is het terugkerend. Verraad: Suasso pleegt steeds verraad ten opzichte van zijn eigen volk, inclusief mensen die hij liefheeft: zijn moeder en Ninon. Joden, jodenvervolging: Suasso is zelf een Jood. In Westerbork worden voortdurend Joden vervolgd. Egoïsme: ik denk dat Suasso zichzelf wil beschermen, wat er ook gebeurt, hij denkt niet genoeg aan de gevolgen. De personages In “Het bittere kruid” Marga, de hoofdpersoon, groeit op in een joods gezin. Ze moet erg veel verhuizen tijdens de oorlog. Ze moet zich daardoor steeds weer aanpassen. In het boek zie je haar steeds volwassener worden, door de oorlog en steeds wijzer. In het begin was ze echt nog een kind dat geen idee had van wat er allemaal om haar heen gebeurde, maar later werd ze met haar neus op de harde feiten gedrukt, toen ze mensen om haar heen ging verliezen, uiteindelijk komt ze er helemaal alleen voor te staan.. Vader, is een erg rustige man, hij bekijkt alle dingen heel nuchter, van de positieve kant, maar hij laat nooit merken of hij ook bang is, en daardoor weet je soms niet hoe hij zich nou echt voelt. Moeder, is gewoon een moeder, over haar gevoelens kom je niet veel te weten allen dat ze bezorgd en behulpzaam is. Dave, is erg bang om opgepakt te worden, maar laat dat niet zo duidelijk merken. Hij is erg loyaal tegenover zijn vrouw, want als zij opgepakt is, geeft hij zichzelf ook aan, omdat hij haar niet in de steek wil laten. Lotte, is met Dave getrouwd en behandelt Marga alsof zij haar eigen zusje is, heel zorgzaam. Bettie, ze leeft niet lang in dit boek, en dus kom je er niet achter wat voor persoon ze eigenlijk was. Marga keek altijd heel erg tegen haar oudere zus op. In “De nacht der Girondijnen” Jacques Suasso Henriques: is 27 jaar oud. Hij komt uit een familie van Portugese Joden. Jacques wil zo weinig mogelijk aan zijn Joodse achtergrond herinnerd worden. Zijn Joodse naam Jacob gebruikt hij niet meer. (hij wordt in het boek vaak Suasso genoemd) Zijn beroep als geschiedenisleraar aan het Joods Gymnasium kan hij niet voortzetten, omdat alle Joden in de zomer van 1943 uit Amsterdam zijn weggevoerd. Hij besluit een veilige, maar smerige baan bij de Ordedienst in Westerbork aan te nemen. Hij moet van zijn chef 'cementhard' worden. Net als dat begint te lukken, komt hij Jeremia tegen. Jeremia weet zijn zwakke plekken te raken. Uiteindelijk kiest hij, door Cohn neer te slaan, voor het Joodse volk. Met die keuze tekent hij echter wel zijn eigen doodvonnis. Siegfried Israël Cohn: is een Duitse Jood, die zijn volk verraadt om zijn zoon Georg te redden. Hij is al tien jaar bevelhebber in concentratiekampen.Hij lijkt een beul, maar in feite is hij doodsbang voor de Duitsers. Jeremia Hirsch: is het tegenovergestelde van Cohn. Hij was, voordat hij werd opgepakt, een Joodse godsdienstleraar. Hij leert Jacques wat het is om deel van het Joodse volk te zijn. Daardoor voelt Jacques zich meer verbonden met zijn medemensen en wordt hij minder arrogant. Jeremia maakt een Jood van Jacques, met als gevolg dat hij zijn dood tegemoet gaat.
Titel, ondertitel en motto Titel van “Het bittere kruid” De titel heeft betrekking op het eten van bittere kruiden wat een Joods gebruik is. Het wordt gegeten op Pesach, de Israëlische paasdagen. Hiermee herdenken zij de bevrijding uit Egypte van de Joden, beschreven in de Exodus, en daarmee ook de bittere tijden die de joden meemaakten. Nu beleeft Marga Minco deze zelf. Het kruid heeft een lange nasmaak, de oorlog heeft ook een lange bittere nasmaak, een hele bittere… Op blz. 65 staat dit fragment: “Dan verhaalde mijn vader op zangerige toon van de uittocht uit Egypte en wij aten van het ongezuurde brood en het bittere kruid, opdat wij het nog zouden proeven in de lengten van dagen.” Een heel mooie titel vind ik, heel mooi gekozen! Titel van “De nacht der Girondijnen” 'De Girondijnen' was een Franse, politieke groepering die gedurende één jaar (1793-1794) een meerderheid heeft gehad. De Girondijnen zijn gematigd, enthousiast, hadden een romantische mentaliteit en stemmen onder andere tegen de onthoofding van de koning. Na een reeks incidenten raken de Girondijnen in diskrediet, waarop de hardere Jacobijnen de macht grijpen. Na een schijnproces wordt een groep van tweeëntwintig Girondijnen naar de guillotine gestuurd. De laatste nacht van deze mensen is door Alphonse de Lamartine beschreven in L'Histoire des Girondins. Deze episode uit de geschiedenis speelt een cruciale rol in deze novelle. Georg Cohen spreekt erover met zijn geschiedenisleraar Henriques en wijst hem op de vergelijkbare situatie waarin de Joden in Westerbork verkeren, waarna Jacques daar uiteindelijk terechtkomt en er zelf enige tijd de rol van onderdrukker van zijn eigen volk speelt. Ondertitel van “Het bittere kruid” De ondertitel duidt er op dat het boek op waar gebeurde feiten berust; een kroniek is oorspronkelijk een historisch geschrift. Het “kleine” slaat terug op het feit dat Sara Menco een selectie heeft gemaakt: zij beschrijft alleen de feiten die belangrijk zijn voor het gezin. “De nacht der Girondijnen”heeft geen ondertitel. Motto in “Het bittere kruid” Er rijdt door mijn hoofd een trein
vol joden, ik leg het verleden
als een wissel om… Bert Voeten
Dit motto is geschreven door Margo’s man Bert Voeten. Het eerste gedeelte verwijst naar de oorlogservaringen van Marga Minco: de uitroeiing van haar eigen familie en van duizenden volksgenoten. Uit het tweede gedeelte van het motto blijkt dat het opschrijven een manier is om haar verleden te verwerken. Omdat mijn boek een speciale uitgave is van de grote lijsters staat er in mijn boek geen motto, maar eigenlijk hoort dat er wel, dus ik vermeld het er wel bij: Motto in: “De nacht der Girondijnen” Homo homini homo 'De mens is voor de mens een mens'. De spreuk is afgeleid van Plautus' 'homo homini lupus', oftewel 'de ene mens is voor de andere een wolf'. Het motto is op twee manieren op te vatten. Het kan verbonden worden met de enorme pijn die alleen mensen elkaar kunnen aandoen. Het kan ook opgevat worden als een teken van hoop. Zolang diepgezonken mensen als Jacques en Sonja tot inkeer kunnen komen, kan de mens nog niet met een beest vergeleken worden. Relatie tussen tekst en auteur. Bij “Het bittere kruid” Marga Minco, eigenlijk Sara Menco, werd op 31 maart 1920 in Ginneken geboren. Zij is de enige overlevende uit een joods gezin dat tijdens de bezetting werd weggevoerd. In het bittere kruid vertelt ze over haar eigen ervaringen.
HET BITTERE KRUID Ik vind de titel echt heel mooi gekozen. Het kruid heeft een lange nasmaak, de oorlog heeft ook een lange bittere nasmaak, een hele bittere… Op blz. 65 staat dit fragment: “Dan verhaalde mijn vader op zangerige toon van de uittocht uit Egypte en wij aten van het ongezuurde brood en het bittere kruid, opdat wij het nog zouden proeven in de lengten van dagen.” Het onderwerp vond ik wel interessant(de Tweede Wereldoorlog), aangezien ze uit eigen ervaring schreef, als Joodse in de Tweede Wereldoorlog. Omdat ik zelf nog nooit een oorlog heb meegemaakt(gelukkig!), is het niet echt herkenbaar, maar daardoor des te interessanter. Ik had wel eens over oorlog nagedacht, maar dit boek heeft me de oorlog vanuit Joodse ogen laten zien. Natuurlijk wist ik dat de oorlog verschrikkelijk was, maar als je zo’n verhaal leest dan wordt nog eens benadrukt hoe achterlijk die Tweede Wereldoorlog was. De haat ten opzichte van de Joden was echt verschrikkelijk en het sloeg helemaal nergens op. Het boek gaat redelijk diep in op de gevoelens van Marga, maar je kan in een boek nooit alles vermelden en beschrijven, sommige dingen zijn onbeschrijflijk… Maar ik denk dat ze op zich nog wel iets dieper had mogen ingaan op haar gevoelens en nog wat meer gebeurtenissen had kunnen vertellen. Het boek had best iets langer gekund. Er zijn heel veel boeken over de Tweede Wereldoorlog, maar dit is wel een bijzonder boek omdat het uit eigen ervaring is geschreven. Ik denk dat in het boek de gevoelens van Marga het belangrijkst zijn, ook al wordt er misschien wel even diep ingegaan op de gebeurtenissen. Het is een autobiografie en ik denk dat het doel is haar gevoelens te vertellen. Het telkens verliezen van dierbaren, het steeds maar weer vluchten van Marga zijn de belangrijkste gebeurtenissen, allemaal heel triest en schokkend. Alles was heel geloofwaardig, zeker omdat je weet dat het een kroniek is. Wanneer ik het las, kreeg ik steeds meer afschuw voor de mensen die voor die ellende hebben gezorgd en er aan mee hebben geholpen. Ik vind het echt afschuwelijk wat er is gebeurd met de Joden toen. Het wordt echt duidelijk dat onschuldige Joden verschrikkelijk zijn behandeld. Omdat dit boek is geschreven door iemand die het zelf heeft ervaren, kun je je nog meer voorstellen hoe dat toen moet zijn geweest voor de Joden. Het ergste vind ik nog dat de Joden totaal geen kwade geest hadden richting de Duitsers, maar later zowat gedwongen werden tot haatgevoelens jegens hen. Zij moesten voortdurend vluchten en verloren meer en meer geliefden om hen heen. Verschrikkelijk. Ik denk dat het de bedoeling was van Sara Menco om deze kroniek te schrijven, om de oorlog vanuit een Joods perspectief te zien, te laten merken dat onschuldige Joden echt verschrikkelijk zijn behandeld. Ik vond het boek wel een beetje eng, luguber, door de manier waarop de familie Minco eerst met de Duitsers omgingen. Door bijvoorbeeld die sterren te ontvangen alsof het cadeautjes waren. Maar ik denk dat als je zelf in zo’n situatie zit die dingen je gewoon overkomen. Je beseft dan eigenlijk helemaal niet hoe achterlijk het is om bijvoorbeeld een ster te dragen omdat je een jood bent! Fragment: “Kon je er zoveel krijgen?” “O ja, zei mijn vader, “zoveel ik maar wou.” “Het is wel gemakkelijk,” zei ze. “Nu kunnen we er wat reserve houden voor het zomergoed.” Stukje later: “Kijk eens,” zei Lotte, “hij past precies in de ruit van mijn jas.” Wij bekeken haar mantel die ze dadelijk aantrok. “Keurig,” zei moeder, “je hebt hem er netjes opgezet.” Iets anders engs vond ik het stukje dat het dochtertje van de buren langskomt voor een tennisracket en dat ze gelijk de hele kamer van Marga gaat leeghalen. En dat Marga het ook nog allemaal toelaat. (blz. 38-39) Zoals ik al zei heb ik grote bewondering voor de schrijfster!De afloop vond ik heel triest, maar wel heel mooi beschreven. Haar oom is dan overleden, dan dringt het pas echt tot haar door dat zij haar familie nooit meer levend terug zou zien. Dat vond ik erg indrukwekkend. Fragment: ”Ik bleef staan om te kijken naar de mensen die uitstapten, alsof ik op iemand wachtte. Iemand met een vertrouwd gezicht, vlak voor het mijne. Maar ik miste het geloof van mijn oom. Zij zouden nooit terugkomen, mijn vader niet, mijn moeder niet, Bettie niet, noch Dave en Lotte” Marga kwam levensecht over, ze heeft het zelf allemaal meegemaakt. Daarom kon ze de gebeurtenissen en haar gevoelens daarbij heel levendig beschrijven, waardoor ik me heel goed in Marga kon inleven. Iets waar ik veel bewondering voor heb. Ik vind het bijvoorbeeld realistisch dat ze ook vertelt over mensen om haar heen. Die totaal niet doorhebben wat er eigenlijk om hun heen gebeurt, zoals bijvoorbeeld in de trein, wanneer ze op de vlucht is op weg naar Utrecht. Haar broer en zijn vrouw is ze dan kwijt terwijl er een vrouw een heel onbenullig verhaal over Utrecht tegen haar begint. Zij gaat er op in, ze mag natuurlijk niets laten merken! Fragment: “Utrecht is een aardige stad,”voegde ze er ook nog aan toe, “vindt u ook niet?” Ik knikte. “maar het haalt het natuurlijk niet bij Amsterdam enz. In de oorlog konden ze niemand vertrouwen. Terwijl zij de mensen niet wilden wantrouwen, ze waren goedgelovig, maar inde oorlog was dat geen goede eigenschap. Zelfs de mensen bij ze woonden, zoals deze vrouw, ze was veel te bang dat er mensen achter kwamen dat er joden bij haar woonden… Fragment: ’s Avonds vroeg ze ons in haar kamer thee te komen drinken. Ze had visite en het zou gezellig zijn, als wij er ook waren. Later bleek dat het bezoek, een pafferige man met slimme oogjes, haar vermoedens had moeten bevestigen. “Het lijkt me beter dat u morgenochtend vroeg vertrekt,”zei ze. Moesten ze weer ergens anders heen, echt rot, maar de realiteit in de oorlog… Het verhaal was niet moeilijk opgebouwd, want ik kon het vlot lezen. Er zaten geen delen in het boek die ik niet kon lezen omdat ze saai of onbegrijpelijk waren. DE NACHT DER GIRONDIJNEN Ik vind DE NACHT DER GIRONDIJNEN een beetje een raar boek. Onsamenhangend, heel chaotisch geschreven. Net als bij “Het bittere kruid” vond ik het onderwerp, een Jood in de Tweede Wereldoorlog, interessant. Het is voor mij niet herkenbaar, omdat ik nog nooit een oorlog heb meegemaakt. Ik heb door het boek nagedacht over hoe achterlijk mensen toen konden denken en veroordelen, daar kan ik echt niet bij.. En over hoe je je eigen volk, inclusief mensen die je liefhebt, zo kunt verraden, dat vind ik heel erg. Ik heb wel eens nagedacht over de achtergrond van oorlogsmisdadigers(want zo kan je de hoofdpersoon uit dit boek wel noemen denk ik), maar ik had nooit gedacht dat je zó ver kunt gaan om jezelf te beschermen. Ik kan me dat niet voorstellen. Er zijn zeer veel boeken over de Tweede Wereldoorlog, maar dit boek is wel speciaal, omdat deze vertelt over een misdadiger zelf. Er kwamen redelijk wat gedachtes van de hoofdpersoon in voor, maar deze waren steeds verschillend. Er kwamen veel gebeurtenissen in voor, genoeg, maar had iets meer gekund, allen waren zeer triest, ook al waren ze soms op een zeer onverschillige, nonchalante, ongepaste manier geschreven. Alles was wel geloofwaardig, aangezien de schrijver ook echt onderzoek heeft gedaan van te voren. Alle gebeurtenissen waren zeer schokkend en triest, hieronder twee voorbeelden: Hier gaat het mij vooral om het symbool, zó ging het er aan toe, dat was normaal in zo’n kamp… Cohn wil geen dieren meer in het kamp. Suasso gaat nu met Schaufinger op inspectie of er echt geen dieren meer zijn. Fragment: (….); hij(Schaufinger) ontdekte ergens in een klein barakje toch nog een klein poesje zonder eigenaar zogenaamd, zette er doodkalm en afdoende zijn soldatenlaars op en liet zes mensen uit die barak op de transportlijst schrijven. Ik herhaal, hij is bepaald geen onmens (…) Over zijn bloedeigen moeder: Fragment: (…) het enige wat ik nog voor haar kon doen, was haar een goed plaatsje te bezorgen tussen de waterton en de uitwerpselen; ik hoor nog het sarcastische houzee, waarmee ze in de wagon werd ontvangen. Dit zijn eigenlijk maar twee “kleine” voorbeelden, het boek bestaat eigenlijk uit schokkende gebeurtenissen, die hij naar mijn idee veel te nonchalant en onverschillig beschrijft. Dan ga je toch kapot als je je eigen moeder naar de trein brengt?! Dat klopt niet helemaal in dit boek. Dat begrijp ik niet. Op een gegeven moment dacht ik: “hé, hij is tot inzicht gekomen” Bij dit fragment: Hoe vreemd, Mona, klein joods zusje van me, hoe vreemd, dat ik het van Ninon inderdaad heb kunnen opschrijven, toch nog, achter elkaar, maar dat ik nu hardop zit te grienen, hier aan deze tafel, hardop en dat ik wel ophouden moet, mijn ogen blind van gloeiend hete tranen. Een mooi stukje, hij toont hierbij rouwig zijn gevoelens, en terecht, maar dan zegt hij erbij: “hoe vreemd (…) hoe vreemd” nou sorry hoor, maar ik snap niet dat hij zich verbaasd over zijn eigen gevoelens van verdriet in zo’n situatie. Ik vond de hoofdpersoon totaal niet sympathiek. Ik vond het een verschrikkelijke vent. Hij maakte zich drukker over het verslagleggen dan over wát hij verslag legde… Dat vind ik echt erg. Hij deed op sommige momenten zo nonchalant dat het gewoon spottend was, dat vind ik echt niet kunnen als je over zulke misdaden praat. In het boek lacht hij zelfs om wat hij tot dan heeft verteld. Hij heeft het dan over hoe het verslagleggen in dit boek. Fragment: Nu, na veel horten en stoten in het begin -ik herlees het en kan erom lachen-(…) Lachen… hoe erg…! Hij deed zich voor als beschermer van de mensen die hij kende, die kon hij matsen in het kamp. Maar hij dacht daarbij echt niet aan de andere mensen, toonde totaal geen berouw. Hij zat daar gewoon om zichzelf te beschermen en soms waren er eens mensen die hij met voorkeur behandelde en die zo lang mogelijk in het kamp zelf mochten blijven, maar uiteindelijk moesten zij ook weg, zoals zijn moeder en Ninon. Ik snap wel dat, omdat hij er eenmaal inzat, hij er moeilijk uit zou komen, maar het kon wel. Ik snap niet dat je zó ver kunt gaan, om je zelf te beschermen. Daar kan ik gewoon echt niet bij. En áls je dan zo ver gaat, doe er dan niet nonchalant over zoals hij deed. Ik heb me heel erg aan de hoofdpersoon gestoord in dit boek. Jacques Suasso Henriques schrijft het verhaal in de week van 16 tot 22 maart 1943, wachtend op de trein naar Duitsland. De dingen die gebeuren tijdens het schrijven, beschrijft hij in chronologische volgorde. Het verhaal zelf speelt zich af tussen september 1942 en 16 maart 1943 en verloopt niet chronologisch. Hij schrijft alles door elkaar heen, heel onduidelijk. Hij geeft ook niet duidelijk aan waar hij over schrijft. Je kan dit zien als bevestiging omdat het zogenaamd ook gehaast geschreven is, maar ik vond het vervelend om te lezen. Er zitten moeilijke woorden in het verhaal. Verder zitten er stukjes, soms regels, soms woorden, uit het Duits, Frans of Latijn in verwerkt. Dat vond ik op zich wel leuk om tussendoor te vertalen. Het voegde wel iets toe aan het verhaal vond ik. De afloop vond ik wel mooi, het eindigt dan toch nog enigszins goed. Hij slaat Cohn dan, omdat Cohn de dierbare bijbel van Jeremia wegschopt en Jeremia een bloedneus slaat. Dit kan Suasso niet verdragen. Suasso zlef moet dan mee met de volgende trein, maar hiermee is hij opgekomen voor Jeremia en heeft hij toch een Jood verdedigd, met gevaar voor eigen leven. Ik heb dit boek met veel afschuw gelezen. Ik heb de volgende verwerkingsopdracht hierbij gekozen: “Vergelijk de gelezen tekst met een tekst van een andere auteur over hetzelfde onderwerp en vermeld opvallende verschillen en overeenkomsten.”