Beschrijvend gedeelte
Complete titelbeschrijving Frederik van Eeden, De kleine Johannes, Amsterdam 1994 (eerste druk 1987) Motivatie boekkeuze Ik heb voor dit boek gekozen, omdat mij vorig jaar over dit boek in de Nederlandse lessen veel verteld is. Ik vind het boeiend om te lezen hoe een schrijver aankijkt tegen het volwassen worden. Tevens vind ik het leuk dat het verhaal verteld is als een soort van sprookje, wat een leuke afwisseling met de andere boeken is die ik dit jaar heb gelezen. Inhoud De kleine Johannes is een fantasierijk jongetje, dat in zijn huis en zijn tuin zijn wereld vindt. Op een avond loopt hij met zijn hond Presto de tuin in. Aan de vijver stapt hij in het bootje. Hij heeft een onweerstaanbare drang naar het geheimzinnige in de natuur. Plots verschijnt een libel op de bootrand, die in de trillingen van zijn glazen vleugels tot Windekind wordt. Die voert hem, verkleind tot zijn eigen gestalte, door de natuur en toont hem de krekelschool en de fancyfair in het konijnenhol, waar hij van Oberon het gouden sleuteltje ontvangt, met de woorden:`Dat sleuteltje kan Uw geluk zijn. Het past op een gouden kistje dat kostbare schatten bevat. Maar wie dat heeft, kan ik u niet zeggen. Gij moet het ijverig zoeken. Als gij goede vrienden met mij en Windekind blijft en standvastig trouw zijt, zal het u gelukken'. De volgende dag moet Johannes in de school strafwerk maken. Het muisje komt er hem waarschuwen en een plaats aanwijzen in de duinen, waar hij zijn sleuteltje begraven kan. Windekind haalt hem weer en voert hem mee. Na drie weken brengen zes duiven hem weer mee bij Windekind. Met deze gaat hij naar de vredemieren. De bladluizenherder vertelt er van de grote oorlog tegen de strijdmieren. In 't bos ziet hij de belachelijke mens, een nietigheid in de natuur. Windekind roept zijn bondgenoten bijeen, om gezamenlijk de mens te verdrijven. Windekind neemt hem mee naar zee en leert hem bidden. Op een nacht maakt hij kennis met Wistik, die het boekje wist met 't antwoord op het eeuwige `waarom?' Als Johannes ongehoorzaam is aan Windekind, ten tweeden male naar Wistik gaat, komt de straf en Johannes wordt weer mens. Opgenomen door een tuinman maakt Johannes kennis met Robinetta en haar roodborstje. Hij vertelt haar zijn historie met Windekind. s 'Nachts komt Wistik hem eraan herinneren, dat het nu de echte tijd is. Hij ondervraagt het roodborstje en nu hoort Robinetta het ook. Zij brengt hem naar binnen, maar haar vader verjaagt hem. Ook Wistik verlaat hem in het duin en dan komt de ruwe Pluizer hem gezelschap houden; die weet alles. De volgende morgen ontwaakt hij in Pluizers woning in de grote stad. Een zware angst drukt hem neer. Maar hij sterkt zich in het verlangen naar het boekje. Johannes maakt er kennis met de Dood, de welwillende Hein en later met Dokter Cijfer. Omwille van het verlangen naar het boekje helpt hij mee bij de vivisectie van een konijntje. Pluizer laat hem een schitterende balzaal zien. Hein komt bij hem en kiest de schoonste vrouw uit. Dan begint de gruwelijke tocht door de graven, waar Pluizer toont `wat waar is en Windekind niet toonen kon'. Ten laatste toont Pluizer Johannes zichzelf: hij herkent zich aan een bruin vlekje aan de wijsvinger. Johannes valt dan bewusteloos. Zo leeft Johannes bij de alles begerende Pluizer en de rusteloos zoekende Cijfer, tot hij weer gaat naar zijn vader ... die op sterven ligt. Dokter Cijfer poogt vergeefs deze te redden. Pluizer wil sectie op het lijk verrichten, maar in vertwijfeling vecht Johannes tegen Pluizer. Deze slaat op de vlucht. De Dood zegt:`Dat was goed van U, Johannes.' Dan volgt de lokkende gestalte van Windekind, die hij met de dood de zee op ziet varen naar het Grote Licht. Daar ziet hij plotseling een kleine, zwarte gestalte, een mens die hem de weg wijst naar het donkere Oosten,`waar de menschheid is en haar weedom'. En Johannes gaat naar de grote stad. `Wellicht vertel ik u eenmaal meer van den kleinen Johannes, doch op een sprookje zal het dan niet meer gelijken.'
Verdiepingsopdracht · De relatie met de politieke achtergronden. In het fin de siècle, kwam de nadruk meer te liggen op de minder welgestelde burgerij. Dit kwam door de verandering in 1887 in de parlementaire democratie van Nederland. De arbeiders kregen namelijk nu ook parlementaire vertegenwoordigers. In dit boek is weinig terug te vinden aan politieke aspecten. · De relatie met sociaal-economische achtergronden. De periode 1880-1900 kenmerkt zich in sociaal-economisch opzicht door crisisjaren. De werkeloosheid nam toe, en kinderen moesten hard werken. Opvallend in deze tijd is ook de onkerkelijkheid. De Tachtigers waren dan ook onkerkelijk of werden ongelovig. Een algemene christelijke levensmoraal bestond voor hen niet. Hierdoor werden ze gedwongen een individuele stijl te zoeken. Dit vind je ook terug in De kleine Johannes, waar van Eeden kortstondige impressies en stemmingen probeert weer te geven. · De relatie met culturele achtergronden. De psychologie staat in deze tijd naast het impressionisme centraal. Je ziet in dit boek dan ook duidelijk dat de auteur een psychiater is. Hij beschrijft de ontwikkeling van de psyche van Johannes van kind tot volwassene. · De relatie met literaire stromingen en genres. Dit boek behoort tot de sprookjes met een psychologische achtergrond. Dit past heel goed bij de stromingen van deze tijd, waar men zocht naar de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie. · De relatie met de literatuuropvatting van de auteur. Van Eeden behoorde tot de Tachtigers. Deze beweging werd gekenmerkt door het feit dat ze wilden streven naar vernieuwing in de literatuur. Ze streefde naar zuiverheid, schoonheid en originaliteit. Ze wilde kunst om kunst en geen moraal er in stoppen. Hierin wijkt van Eeden wel wat af, omdat hij in dit boek toch wel enige moraal naar voren laat komen: de mens moet steeds keuzes maken en moet kiezen wat voor hem om dat moment het beste lijkt. Al deze keuzes zullen leiden tot het leven in dienst van de mensheid (de volwassene). · De plaats van het gelezen werk in het oeuvre van de auteur. De kleine Johannes verscheen voor het eerst in 1885 in De Nieuwe Gids. In 1887 werd het voor het eerst in boekvorm uitgegeven. Frederik van Eeden werd in 1860 te Haarlem geboren. Hij studeerde medicijnen en specialiseerde zich daarna in parapsychologie. Hij was sterk sociaal voelend, daarom voelde hij zich ook goed thuis in het communistische systeem. Hij stichtte de kolonie te Walden. Dit liep op een mislukking uit, omdat de mens nu eenmaal te egoïstisch en te egocentrisch is. Hij was een sociaal bewogen ethicus. Ander werken van Frederik van Eeden zijn: - Het boek van de liefde (1882) - Grassprietjes (1885) (onder pseudoniem Cornelus Paradijs) - Ellen, een lied van smart (1890) - Van de koele meren des doods (1900) - Sirius en Siderius (1912-1914) De eerste verhalen in "De Nieuwe Gids" waren: "De kleine Johannes" en "Grassprietjes". · Bepaal de thematiek van het werk. Het thema is de geestelijke ontwikkeling van kind tot volwassenen. Het kind vraagt zich telkens dingen af (zin van het leven, geluk/verdriet, leven/dood). Uiteindelijk wil hij niet meer zoeken maar gaat een leven leiden in dienst van de mensheid (volwassene).