Algemene gegevens 1. Schrijver: Frederik van Eeden
2. Titel: De kleine Johannes
3. Uitgever: Mouton & Co-uitgevers
4. Aantal pagina’s: 128
5. Plaats van uitgifte: Den Haag
6. Jaar van uitgifte: 1967
7. Druk: 30
8. Eerste druk: Amsterdam, 1905 Mijn keuze We moeten in deze periode onder andere een boek lezen uit de periode 1880-1940. We zouden dan klassikaal een boek behandelen. Onze leraar, dhr. Vleugel, heeft dit boek uitgekozen om te behandelen. Samenvatting In het eerste hoofdstuk maak je kennis met de kleine Johannes. In het tweede hoofdstuk ontmoet Johannes Windekind, een elf.Hij gaat met hem mee naar de krekelschool. Hij leert daar dat de mens schadelijk is. Hij lacht om het haasje over springen van de krekels en verraadt daarmee dat hij een mens is. Ze gaan verder naar een konijnenhol. Ook hier leert hij weer dat de mens schadelijk is. In het konijnenhol ontmoet hij de elfenkoning Oberon. Deze geeft hem een gouden sleuteltje. Hij lacht om het dansen van de dieren en verraadt hier weer mee dat hij een mens is. Als ze weggaan ontmoeten ze de glimworm. Deze vertelt hun een verhaal waardoor Johannes weer leert dat de mens schadelijk is. In het derde hoofdstuk wordt Johannes op een duin wakker. Hij wordt gezocht door zijn vader. Hij vraagt zich af of hij gedroomd heeft. Als hij het gouden sleuteltje vindt, weet hij dat hij niet gedroomd heeft. Het gaat die dag slecht op school. Na de school ontmoet hij Windekind weer. Ze gaan samen het gouden sleuteltje begraven in de duinen. Ook krijgt hij het verhaal van de roeping van de meikever te horen. In hoofdstuk vier gaat Johannes naar zolder. Daar ontmoet hij Windekind weer. Samen gaan ze naar de Vredemieren, die net van plan zijn de strijdmieren aan te vallen. Daarna gaan ze naar de mensen kijken. Windekind lacht om de mensen,maar Johannes is treurig en verraad daarmee weer dat hij een mens is. In het vijfde hoofdstuk blijft Johannes bij Windekind. Windekind stelt hem voor aan kabouter Wistik. Wistik weet veel, maar het boekje waar het juiste in staat heeft hij niet. (dit boekje bestaat niet) In het zesde hoofdstuk vindt Johannes niet meer genoeg voldoening bij Windekind en gaat terug naar Wistik. Hij denkt het boekje, waarin het juiste staat, te kunnen vinden. Hij wil teug naar Windekind, maar hij is geen elf meer. In het zevende hoofdstuk ontmoet hij de tuinder en zijn vrouw. Hij mag bij hun blijven omdat hij niet weet hoe hij thuis moet komen. Wistik komt weer bij hem en herinnert hem aan hun afspraak. In het achtste hoofdstuk ontmoet hij Robinetta met haar roodborstje. Robinetta heeft Windekinds lach en Johannes wordt verliefd op haar. Dit is het derde stadium, die ook wel het Robinetta-stadium wordt genoemd. In het negende hoofdstuk laat Robinetta hem de bijbel zien, in de veronderstelling dat dit het gezochte boekje is. Johannes zegt dat God slechts een uitgedoofde petroleumlamp is en wordt weggestuurd door de vader van Robinetta. Samen met Wistik zoekt hij naar het sleuteltje, maar ze kunnen hem niet vinden. Hierop verlaat Wistik hem. Johannes ontmoet Pluizer. De fase die dan aanbreekt, noem ik maar voor het gemak het Pluizer-stadium. In het tiende hoofdstuk is Johannes bij Pluizer. Deze stelt hem voor aan Hein en Dr. Cijfer. In het veertiende hoofdstuk leidt Pluizer Johannes rond in de stad. Ze zien dansende mensen en daarna gaan ze graven bezoeken. Johannes ziet zichzelf in zijn graf liggen. Ook Robinetta ziet hij in haar graf liggen. In het twaalfde hoofdstuk vraagt Johannes zich af of hij de graventocht heeft gedroomd of niet. Johannes leert van Dr. Cijfer en Pluizer. Pluizer laat hem allerlei mensen zien. In het dertiende hoofdstuk wil Johannes graag nog een keer zijn vader zien. Samen met Dr. Cijfer en Pluizer gaat hij naar zijn vader toe. Zijn vader is ziek en als hij sterft, wil Pluizer hem gaan ontleden. Johannes is het hier niet mee eens en weerstaat hem. In het veertiende hoofdstuk hoort Johannes buiten roepen. Het is Windekind. Ook ziet hij iemand anders aankomen. Hij moet kiezen tussen de mens en Windekind. Hij kiest de mens.
Uitgewerkte persoonlijke reactie Het onderwerp van dit boek is de ontwikkeling van Johannes van een klein jongetje van een jaar of 5 tot hij volwassen is. Ik vond het onderwerp niet echt geweldig spannend, omdat ik vind dat het onderwerp op een kleuterachtige manier wordt behandeld in dit boek. Er komen elfjes en kabouters in voor, terwijl iedereen weet dat die niet bestaan. Wat dat betreft zou ik dit boek eerder een boek voor kleine kinderen vinden. Ik had vooraf een paar verwachtingen: 1. Het gaat over de ontwikkeling van de kleine Johannes. 2. Het is een mooi boek. Alleen de eerste verwachting is uitgekomen, omdat het boek inderdaad over de ontwikkeling gaat van Johannes. De tweede verwachting is niet uitgekomen, omdat ik het boek vrij saai vond. Het onderwerp ligt niet in mijn belevingswereld, omdat het boek over kabouters, elfjes etc gaat en ik vind dat dat meer onderwerpen zijn voor kleine kinderen. De schrijver werkt het onderwerp op zich wel goed uit, want je ziet Johannes echt duidelijk opgroeien. Maar het is soms niet echt makkelijk te snappen, doordat er soms onduidelijke thematiek in zit. De belangrijkste gebeurtenis vond ik de ontmoeting tussen Johannes en Windekind, omdat dit zijn hele leven beinvloedt. Dit wordt goed beschreven, want je snapt goed hoe het in elkaar steekt. Ik denk dat de gebeurtenissen de hoofdrol spelen in dit boek, want je ziet Johannes helemaal opgroeien van klein kind tot volwassene terwijl de dialogen eigenlijk voor een groot deel gaan over de gebeurtenissen. De gebeurtenissen vloeien logisch uit elkaar voort, want ik snapte goed hoe de onderlinge gebeurtenissen met elkaar te maken hebben. Ik vond de gebeurtenissen niet echt geweldig spannend, want het gaat voor een groot deel over kabouters, elfjes en pratende dieren, terwijl iedereen weet dat die niet bestaan. Ik moest soms best even worstelen om verder te komen in dit boek. Dit komt door bovenstaande reden. Johannes is, volgens mij, niet echt een held, want hij komt op mij over als een doodnormaal jongetje van een jaar of 5. Meestal zijn kinderen op die leeftijd erg nieuwsgierig, waardoor ze altijd weer nieuwe dingen willen ontdekken. De karaktereigenschappen leer je niet altijd even goed kennen van Johannes, want zo nu en dan is zijn persoon ondergeschikt aan de gebeurtenissen die hij beleeft. De personages in dit boek vind ik, op Johannes na, allemaal verre van levensecht. Niemand kan mij wijs maken dat kabouters en elfjes bestaan en dat dieren met de mens kunnen praten. Dat vind ik meer dingen die een klein kind zou geloven! De beslissingen van Johannes kan ik best begrijpen, want als klein kind wil je graag nieuwe dingen leren. Ook zijn latere keuze om naar de mens terug te keren (hij is dan al volwassen), kan ik me heel goed voorstellen, omdat je als volwassene niet meer gelooft in kabouters. Het boek is op zich niet echt moeilijk van opbouw, omdat het compleet over de ontwikkeling van Johannes gaat van een 5-jarig jongetje tot volwassene. Het enige wat iets ingewikkelder is, is de thematiek. Er zitten maar weinig flash-backs in dit boek. Dit vind ik op zich wel handig, omdat je je beter kunt concentreren op datgene wat op een bepaald moment speelt zonder telkens terug te gaan in de tijd. In dit boek is sprake van een alwetende verteller, want je kunt in de inleiding al opmaken dat je met een alwetende verteller te maken zult hebben. Dit vind ik op zich wel handig, want de gebeurtenissen kunnen niet subjectief worden weergegeven waardoor het boek makkelijker te lezen is. Aan het einde heb je een hele grote open plek, want je weet niet wat er verder zal gebeuren met Johannes. Je weet niet of Windekind hem nog eens zal opzoeken. Het taalgebruik vind ik niet echt moeilijk alhoewel ik dit wel een beetje had verwacht, want de Nederlandse taal is sinds het begin van de 20e eeuw toch wel aanzienlijk veranderd. Ik had het gelukkig mis. De verhouding tussen dialoog en gebeurtenissen is niet helemaal in evenwicht. Voor mijn gevoel spelen de gebeurtenissen in dit boek net een iets grotere rol dan de dialogen, want de dialogen gaan vaak over dingen die net gebeurd zijn. Het heeft me zo nu en dan heel wat moeite gekost voor ik eindelijk doorhad wat er bedoeld werd met een onschuldig lijkend verhaaltje of met een bepaald(e) (groep) perso(o)n(en). Over het algemeen ben ik een beetje neutraal over dit boek. Zo nu en dan vond ik het best wel een aardig boek om te lezen en zo nu en dan vond ik het boek een beetje te kinderachtig. Politieke achtergronden In dit boek zijn er vrijwel geen duidelijke politieke achtergronden te bespeuren. Het enige wat je zou kunnen noemen, is het feit dat de titel associaties oproept met het Johannes-evangelie. Het Johannes-evangelie (in de bijbel) geeft een boodschap weer met als doel een betere wereld, gebaseerd op de principes van christendom en socialisme. Sociaal-economische achtergronden Het boek heeft volgens mij geen sociaal-economische achtergronden, want het boek gaat niet over de onkerkelijkheid of de werkloosheid. Culturele achtergronden Het boek De kleine Johannes heeft zeer zeker culturele achtergronden, want je komt namelijk heel duidelijk het Impressionisme tegen in dit boek. Het impressionisme is een stroming waarvan de aanhangers ernaar streven om indrukken, impressies, stemmingen (leed, verlangen en melancholie) of atmosferen weer te geven. In de eerste alinea van bladzijde 11 krijg je een indruk van de ruimte waar Johannes zich even later in zal gaan bevinden. Dit wordt zodanig beschreven dat ik het tot een voorbeeld van het impressionisme reken, want je krijgt hier een impressie van de ondergaande zon. Er staat onder andere de volgende zin: De zon, rood en afgemat van haar dagelijkse werk, scheen een ogenblik op een verre duinrand uit te rusten, vóór ze onderdook. In regel 5-7 van bladzijde 124 kom je een ander voorbeeld tegen van het impressionisme. In die regels staat: Buiten vervulde de zon de gehele natuur met een wolk van schitterend gouden gloed. Elk blad hing roerloos en alles zweeg in plechtige zonnewijding. Ook dit stukje zou ik tot het impressionisme rekenen, want ook hier wordt een indruk gegeven van het schijnen van de zon. Literaire stromingen Ik zou De kleine Johannes rekenen tot de neoromantiek, want je komt bepaalde trekken uit de Romantiek (wat een hele tijd geleden was voordat dit boek verscheen) heel duidelijk tegen in dit boek. Zo kun je de ontmoeting van Johannes met Windekind (en het vervolgens meegaan met Windekind) zien als het vluchten uit de werkelijkheid door het scheppen van een gefantaseerde werkelijkheid die heel wat beter in elkaar steekt. Ook is het zo dat Johannes heel vaak eenzaam is. Hij verlangt dan naar Robinetta of Windekind en komt dan in contact met hen. Dan vlucht hij dus als het ware uit de werkelijkheid naar een gefantaseerde, betere werkelijkheid. Ook zou je De kleine Johannes kunnen rekenen tot het esthetisisme, want één van de belangrijkste principes van deze stroming is het l’art pour l’art-principe. Dit principe houdt in dat kunst gewoon mooi moet zijn en niet meer dan dat. Dat heb je in dit boek ook, want de ruimtes (waarin dit boek zich afspeelt) worden prachtig en met een dichterlijke toon beschreven.
Genre Sprookje. De verteller noemt het verhaal in het begin een sprookje dat echt gebeurd is. Er komen typische sprookjesfiguren in voor: elven en kabouters. Ook is het verhaal gebouwd op de typische tegenstelling tussen goed en kwaad.