De engel en het zwaard door Eva Bentis

A. Samenvatting. In het Roemenië van Ceausescu worden dagelijks mensen door de Securitate (de beveiligingsdienst) opgepakt. Meestal bedenkt de Securitate een reden om zogenaamd staatsgevaarlijke mensen op te pakken. De 37-jarige Irina Stanescu is een van deze slachtoffers. In de bibliotheek waar ze hoogleraar Frans is, vindt ze toevallig een onontdekt Middeleeuws handschrift, Le roman de Chantecler. Ze kopieert het en geeft het origineel aan haar moeder, Dana, die het op een veilige plaats verstopt. Met haar vriend Andrei praat Irina openlijk over het manuscript en andere verboden zaken in het museum, waar ze denken dat ze veilig zijn. Op een dag wordt in de bibliotheek een hand op Irina’s schouder gelegd. Het is een agent van de Securitate. Ze is gearresteerd en moet mee naar het gebouw van de 5e directie. Daar vinden vele verhoren plaats, waarin ze eerst beschuldigd wordt van het achterhouden van het manuscript, zodat ze er een artikel over kan schrijven. Met dit artikel zou ze een visum kunnen krijgen om het artikel in het buitenland toe te lichten en ze zou daarmee tegelijkertijd kunnen vluchten uit Roemenië. Hierna wordt ze beschuldigd van bijbelbezit. Als Irina in de lucifersdoos (een cel van 40x80x180cm) zit, verliest ze als gevolg van de vele mishandelingen haar kind. Ze valt flauw en als ze bijkomt zit ze in de verhoorkamer, zodat ze haar kind nooit heeft kunnen zien. De verhoorders zien haar miskraam als een buitenkans en beschuldigen haar van abortus. Ze vragen wie haar zwanger heeft gemaakt en haar heeft geholpen met de abortus. Omdat ze Andrei niet wil verraden, zegt Irina dat het de dekaan van de universiteit was. De dekaan bekent meteen en Irina voelt zich later vreselijk schuldig, omdat ze hem verraden heeft. Later blijkt dat de dekaan heeft bekend, zodat hij niet meer gestraft kon worden vanwege zijn brief aan Gorbatsjov over de problemen in zijn land. Irina krijgt 3 jaar gevangenisstraf en wordt naar de berucht Zabrele-gevangenis even buiten Boekarest gebracht. Als ze daar aan komt is ze helemaal in de war en verdoofd door de mishandelingen en de geestelijke kwellingen onder andere in de lucifersdoos. Eén van de vrouwen in de cel van 40 vangt Irina op en helpt haar door de eerste weken heen. Dan wordt deze Margareta vrijgelaten. In haar plaats komt Zoia, een zigeunerin. Aanvankelijk is ze niet zo geliefd in de cel, omdat ze zigeunerin is. Maar ze blijkt voor de cel op te komen en brutaal te zijn tegen de bewaaksters, waardoor de vrouwen haar later wel mogen. Zoia wordt Irina’s vriendin en helpt haar uit haar onderdrukte positie. In ruil leert Irina haar alles wat ze weet, wat Zoia erg weet te waarderen. Na ongeveer een jaar breekt de revolutie in 1989 tegen Ceausescu uit en de cel wordt vrijgelaten. Alleen Zoia wordt niet vrijgelaten maar naar een werkkamp gedeporteerd, omdat ze zeer opstandig en zigeunerin is. Irina zwerft na haar vrijlating in het onrustige Boekarest rond, maar voelt zich nergens op haar gemak: ze is gedesoriënteerd en onwennig. Ze gaat naar haar moeder toe, maar die schrikt heel erg van haar verschijning en scheldt haar uit. Na deze onbedoelde uitbarsting van Dana komt het nooit meer goed tussen Irina en haar moeder. Irina bezoekt Andrei ook, maar hij is erg oud geworden en ook hun relatie kan niet meer verder gaan. Met haar zus, Mariana, heeft Irina nooit een goede band gehad en dat verandert nu ook niet. Irina heeft niets meer dat haar nog met Roemenië bindt en ze voelt zich bedreigd en niet meer thuis in het land. Het enige wat ze nog wil weten is wie haar verraden heeft. Ze komt er achter dat het Marin, de portier van het museum zou kunnen zijn, maar het kan ook Vasil, de man van ariana geweest zijn, die haar artikel heeft uitgetypt. Irina begint zich steeds ongelukkiger te voelen in Roemenië en besluit naar Nederland te gaan, in Abcoude moet ze boog familie vaan haar grootmoeder hebben. Ze komt terecht in Amsterdam. Terwijl ze wacht op een verblijfsvergunning komen door de schok van de uitbundigheid in de stad aal e herinneringen boven. Ook in Amsterdam voelt Irina zich niet op haar gemak, ze mist Zoia bij alles wat ze doet. Ze hebben afgesproken dat Zoia bij Irina komt als ze vrij komt, maar Zoia zit nog steeds gevangen. Ondertussen heeft Irina woonruimte gekregen in Amsterdam. Ze zit de hele dag op haar kamer te wachten op brieven van Dana of Zoia. Na weken komt er een brief van Mariana, dat is een teleurstelling voor Irina, want ze had liever een brief van iemand anders dan haar zus. Het gaat niet zo goed met Dana, ze mist Irina erg en kan er niet goed tegen. Irina is uitgeput, maar doet haar best een leven op te bouwen in Nederland, omdat dat de enige mogelijkheid is om te overleven. B. Verhaalanalyse. 1. Titel. In het boek zelf staan meerdere verklaringen voor de titel. De engel en het zwaar staan op een schilderij in het museum in Boekarest, waar Irina en Andrei vaak voor staan. In de gevangenis zegt Irina dat Zoia de engel is: ”Voor jou heb ik alleen kennis gemaakt met het zwaard, jij bent de engel.“ Ook noemt Irina de verhoorders het zwaard en daar tegenover Zoia weer als engel. 2. Motto. But we are still alive, my dear, but we are still alive(W.H. Auden: Collected poems 1927-1957). Ondanks alle verschrikkingen die ze heeft meegemaakt, is Irina nog in leven. Toen de gevangenissen hun poorten openden
was er niemand die om de vrijheid gaf

sommigen verhingen zich zelfs aan dromen
anderen groeven in de muren hun graf. (Mircea Dinescu: De dood leest de krant) Dit gedicht geeft precies de gevoelens van Irina weer. In de gevangenis is het niet zoals het moet zijn, maar als je vrij bent, weet ze niet meer hoe ze moet leven, nergens kan ze haar plek vinden. 3. Genre. Psychologische roman, op ware feiten gebaseerd. 4. Hoofdpersoon. Hoofdpersoon is de 40-jarige Irina Stanescu. Ze geeft Frans aan de universiteit van Boekarest. Ze is niet getrouwd, maar heeft wel een vriend, Andrei, met wie ze graag over alle misstanden in Roemenië praat. Ze is niet erg gelukkig, omdat ze in Roemenië niet zo kan leven als ze zelf zou willen. Als ze gevangen wordt gezet, zij voorlopig haar kansen om het land uit te komen verdwenen. In de gevangenis wordt Irina een onzeker persoon, eigenlijk nets kan haar meer schelen. Na de revolutie, als ze uit de gevangenis komt, is haar leven totaal vernietigd; ze heeft geen dromen meer en voelt zich ontzettend ongelukkig. Haar gevoelens worden goed weergegeven door het motto van Dinescu. Ze probeert het leven toch weer op te pakken, maar dat lukt niet meer. Ze heeft niemand meer waar ze van houdt en gaat naar Nederland. Daar voelt ze zich ook niet thuis, toch is ze gelukkiger omdat niemand op haar let. Belangrijke bijpersoon is Zoia, deze zigeunerin is helemaal het tegenbeeld van Irina, ze is zelfverzekerd en laat zich door niemand tegenhouden, ook niet door het regime van Ceausescu. Ze helpt Irina door haar gevangenistijd heen. 5. Tijd. -Het verhaal speelt van 1987-1990. -Er verlopen dus ongeveer 4 jaar. -Het verhaal is niet chronologisch verteld. Alles staat door elkaar, dat geeft de verwarring van Irina en haar fragmentale herinneringen weer. -Er zijn eigenlijk geen sprongen in de tijd. Tussen de fragmenten zit wel veel tijd, maar wat verteld wordt sluit qua tijd bijna allemaal op elkaar aan. 6. Vertelsituatie. Ik-vertelsituatie, Irina is de ik-persoon. 7. Ruimte -Het verhaal speelt zich af in Roemenië (in Boekarest en in de Zabrele-gevangenis) en in Nederland (Amsterdam, Valkenburg en Abcoude). -De Zabrele-gevangenis is de belangrijkste plaats, omdat daar die de verdere loop van Irina’s leven bepaald. 8. Opbouw. -Het verhaal begint in medias res, als Irina in Amsterdam is en net wakker wordt. -De climax ligt op het moment van de kerstrevolutie in1989. Irina wordt vrijgelaten en kan weer met haar leven verder. 9. Thema en motieven. -Het thema is het verwerken van de trauma’s en herinneringen, die Irina heeft opgelopen tijdens haar gevangenschap. -Motieven zijn: angst, een hand op Irina’s schouder (net als bij haar arrestatie), familiebanden (die meestal niet zo goed zijn). 10. Bedoeling. De bedoeling van dit boek kan zijn iets te vertellen over het leven in een dictatuur en in gevangenschap en wat voor invloed dat heeft op iemands leven. Ook kan het zijn dat het boek probeert duidelijk te maken hoe het is om als asielzoeker in een vreemd land terecht te komen en hoe zo iemand dat ervaart. 11. Taal. -Het taalgebruik is niet moeilijk, het boek is helder geschreven en leest makkelijk, zodat het boeiend blijft. -Het boek bevat soms veel en dialoog en soms ook niet zoveel. Dat is afhankelijk van de situatie, als Irina terugdenkt aan hoe ze alles ervaren heeft, is er niet zoveel dialoog. C. Mening. Ik vond De engel en het zwaard een boeiend boek, in het begin wat meer dan op het einde. Op het laatst was ik vooral benieuwd naar de afloop van het boek en niet zo geïnteresseerd in de zoektocht naar Irina’s verrader, ook omdat ik die niet helemaal kon volgen. Ik vond het jammer dat het boek een open einde heeft, omdat ik nu niet weet hoe het met Zoia afloopt en niet weet of Irina een verblijfsvergunning krijgt en hoe ze haar leven weer gaat oppakken. In het begin van het boek begreep ik minder goed, waarom Irina zo getraumatiseerd was door al haar ervaringen, maar later begreep ik haar veel beter, omdat ik meer herinneringen had gelezen. Kortgeleden was er in Roemenië weer een opstand van mijnwerkers, dat vond ik interessant, omdat dat in het boek ook voorkomt. Ik vond het ook leuk om wat meer van Ceausescu te weten te komen, dat ging eigenlijk vanzelf, omdat dit boek een roman is en geen leerboek. De persoonlijkheden van Irina en Zoia zijn goed uitgewerkt, zodat ik de hoofdpersonen leerde kennen. Al met al vond ik dit een interessant, boeiend boek. D. Informatie over de schrijfster. Eva Bentis is het pseudoniem van Joke Meijer. Ze werd geboren in 1951 en studeerde Rechten en Criminologie in Amsterdam, waar ook een gedeelte van het boek zich afspeelt. Andere boeken van haar zijn: Maskerade en Moeders en dochters. Ze is zelf naar Roemenië geweest, over deze reis schreef ze het verhaal Tranen van de revolutie, in het tijdschrift Atlas. E. Bronvermelding. Achterkant van het boek De engel en het zwaard. F. Datum. 6 februari 1999.