De eeuwigheidskunstenaar door Abdelkader Benali

Zakelijke gegevens Eerste druk: 26 juli 2007
Gebruikte druk: 1e druk
Aantal bladzijden: 110 bladzijden
Uitgever: De Bezige Bij , Amsterdam Gegevens voorkant Op de voorkant staat een afbeelding van een mannenfiguur met een paraplu en de vooruitgeworpen schaduw van die figuur. De afbeelding lijkt symbolisch voor de novelle van Benali. Genre en aanleiding Ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag op 29 juli krijgt Harry Mulisch een bijzonder eerbetoon. Zes collega-schrijvers komen in die periode met novelles die verder fabuleren op het oeuvre van Mulisch. Abdelkader Benali schrijft De eeuwigheidskunstenaar, Doeschka Meijsing gaat in De eerste jaren in op Mulisch’ jeugd, Marcel Möring schrijft Een vrouw, een verhaal dat een ‘vervolg’ op Mulisch’ roman Twee vrouwen moet wezen. NRC-critica Elsbeth Etty neemt dan weer De ontdekking van de hemel als uitgangspunt in Maak jezelf maar klaar. Het verhaal handelt over de moeder van Ada. Ook A.F.Th. Van der Heijden levert een gelegenheidsnovelle af: De doorstoken globe put eveneens zijn inspiratie uit De ontdekking van de hemel. Tenslotte is er Jessica Durlacher die met Waar bleef PC Cathy R. Mulisch’ vroege boeken herbeschouwt
Benali eert in de novelle “De eeuwigheidskunstenaar” de door hem bewonderde schrijver Harry Mulisch. Hij laat zijn hoofdfiguur Felix Opland ook 80 worden net als Mulisch en verwijzingen naar het werk van Mulisch zijn aanwezig . Zo wordt de link naar Mulisch’ Cubaanse sympathieën besproken en wordt een van de personages in de novelle getroffen door een meteoriet ( Dit verwijst naar “De ontdekking van de hemel.” , waarin dit bijzondere fenomeen ook geschiedt) Ook kan de novelle een verwijzing zijn naar de verhalenbundel “Het mirakel”, waarin de hoofdfiguur , de heer Tiennoppen, een aantal ongelooflijke gebeurtenissen meemaakt, die vergelijkbaar zijn met wat Opland overkomt. Verder baseert Benali zijn novelle op andere boeken van Mulisch De procedure, Siegfried, Voer voor psychologen.
De flaptekst Adbelkader Benali liet voor deze novelle zich inspireren door De Procedure, De ontdekking van de hemel, Siegfried, De pupil en Voer voor psychologen. De wereldberoemde schrijver Felix Opland ziet bij aankomst op het vliegveld dat hij vijftig jaar jonger is geworden. Zijn directe omgeving ziet het echter niet. In een explosieve mengeling van shock, verwondering, filosofische bespiegeling en hilarische scènes begint Felix aan het grootste experiment van zijn leven: nu hij in het bezit is van een eeuwige jeugd, wil hij het mysterie ontrafelen dat vat op hem heeft gekregen. Waardering Een korte, maar mooi geschreven novelle van de Marokkaanse schrijver Abdelkader Benali als eerbetoon aan Harry Mulisch. Een aardig gegeven van literatuur in literatuur, zoals Mulisch zelf ook vaak hanteert. (de zogenoemde dubbele narratieve helix in het werk) Kort maar krachtig neergeschreven. De laatste twee hoofdstukjes zijn wat raadselachtig. Geschikt voor eindexamenkandidaten van havo en vwo, vooral voor hen die iets van Mulisch op de lijst hebben gezet. Omdat de novelle zo kort is (je leest het boekje in maximaal één uur uit) kan slechts één punt op de literatuurlijst van scholieren.com worden gegeven. Structuur en verhaalopbouw Er zijn twee delen in de novelle: In deel I reist de verteller naar Italië om een literaire prijs in ontvangst te nemen. Hij wordt er echter gewaar dat hij er vijftig jaar jonger uitziet. Hij besluit een boek te schrijven over die gewaarwording. Daarmee eindigt Deel I dat wordt onderverdeeld in 16 korte hoofdstukken zonder titel. In deel II schrijft Felix Opland het boek over “De eeuwigheidskunstenaar”. Ook ontmoet hij weer een andere man die ziet dat hij zo jong geworden is. Dit deel wordt in 12 korte hoofdstukken besproken. Er is sprake van twee chronologisch vertelde delen, waarin vooral in deel I enkele korte flashbacks voorkomen. In deel II is sprake van de verteltruc van een boek in een boek (De zogenoemde Droste-techniek) Perspectief Hoewel het perspectief voornamelijk bij Felix Opland berust, is er toch sprake van een impliciet auctoriaal perspectief. De verteller beschrijft namelijk ook enkele passages die het hoofdpersonage Felix niet kan weten (vanuit het perspectief van zijn partner Minnie en vanuit het perspectief van de Marokkaanse taxichauffeur Karim.) Er wordt verteld in de o.v.t. Titelverklaring “De eeuwigheidskunstenaar” is niet alleen de titel van de novelle maar ook van het boek dat de bekende schrijver Felix Opland schrijft, nadat hij gemerkt heeft dat hij vijftig jaar jonger is geworden. Er zijn veel verwijzingen naar de eeuwigheid en de onsterfelijkheid: Felix is een schrijver die eigenlijk met zijn werk onsterfelijk wil worden: hij wacht nog op de toekenning van de Nobelprijs, maar de eerste stap in dat traject is al gezet. Tijd en decor In de novelle worden enkele dagen beschrijven uit de 21e eeuw. De schrijver Felix Opland is 80 jaar. Hij moet naar Italië (Venetië!) om een prijs in ontvangst te nemen en hij ziet dan op het vliegveld van aankomst in de spiegel van het toilet dat hij vijftig jaar jonger is geworden. Dat brengt hem terug naar de jaren zestig. (blz. 41 - Rond z’n dertigste had hij een vriendin Isabelle gehad.) Dat was in het begin van de zestiger jaren geweest Dat zou inhouden dat de novelle omstreeks 2010 zou spelen. Niet voor niets speelt de roman in Italië, wat symbolisch is voor de inhoud van de novelle. In een toespraak bij de uitreiking van de Nonostanteprijs zinspeelt Opland op de invloed van de Renaissance (waarvan de bakermat in Italië lag) op zijn werk Het begrip “wedergeboorte” past ook heel goed bij de inhoud van de novelle. Bovendien verwijst Benali nadrukkelijk naar Dantes “Goddelijke komedie” . Ook de beroemde roman van Thomas Mann “Dood in Venetië” waarin het motief van de menselijke verbeelding een sterke rol speelt, kan op deze wijze in de novelle worden opgenomen. Venetië is dus een belangrijk decor voor de novelle. Ook in het boek dat Felix schrijft laat hij zijn personage terugkeren naar Italië. ( de dubbele narratieve helix, waarmee de taxichauffeur het oeuvre van de schrijver Opland karakteriseert.)
Samenvatting van de inhoud In deel I wordt de schrijver Felix Opland samen met zijn partner Minnie Marlene (een Duitse naam) om zes uur ’s morgens opgehaald door een Marokkaanse taxichauffeur die een ware leesfan van hem is.Zo heeft hij het over de dubbele narratieve helix (spiralen of wendingen in het werk) Felix moet naar Italië om een prestigieuze literaire prijs (De Nonostante-prijs) in ontvangst te nemen. Om half negen landt hij al in Venetië ( wat inhoudt dat hij het vliegtuig nooit gehaald zou kunnen hebben. Een vliegtijd van anderhalf uur betekent immers een vertrektijd van zeven ’s morgens. Wie zich om zes uur door een taxi laat ophalen, kan dan nooit meer inchecken voor een Europese vlucht. – noot samensteller verslag) Wanneer hij zich na de landing wil opfrissen in een toilet, ziet hij in de spiegel dat hij er vijftig jaar jonger uitziet. De mensen om hem heen reageren echter niet op die verjonging. Hij gaat ruimhartig in op de plichtplegingen die bij de toekenning van de prijs horen. Hij houdt o.a een indrukwekkende toespraak over de invloed van de Renaissance op zijn werk. Minnie is erg trots op hem. Op één van de laatste dagen wil Rai Uno een interview met hem houden en ook dat loopt gesmeerd, maar een dag later wordt hij opgebeld door een assistent-regisseur die hem vertelt dat bij het afdraaien van de videotape op langzame snelheid Felix er opmerkelijk jonger dan normaal uitziet. Hij wil graag met Felix over dat geheim spreken. Ze maken een afspraak maar wanneer Felix op de plek van de afspraak (een caféterras) aankomt, is er veel consternatie. De jongeman blijkt namelijk door een meteoriet getroffen te zijn. (verwijzing naar “” De ontdekking van de hemel.”) Dat schokt Felix erg, zou het te maken hebben met het grote geheim van zijn verjonging. Wanneer Felix telefonisch bij een jeugdvriendin controleert wat hij weet van vijftig jaar geleden, blijken die gegevens te kloppen. Eigenlijk wil hij alles over zijn verjonging aan Minnie vertellen, maar hij doet het niet. Daarna vliegen ze terug naar Nederland waar dezelfde Marokkaanse taxichauffeur hen weer ophaalt. In zijn achteruitkijkspiegel kijkt deze Karim naar Felix. Die voelt aan dat de jonge man hem ook als vijftig jaar jongere Felix ziet. Thuisgekomen begint Felix zijn plannen voor een nieuwe roman die hij “De eeuwigheidkunstenaar” zal noemen, meteen uit te werken. Dat is meteen het einde van deel I. In deel II maken we dan ook kennis met de hoofdfiguur van Felix nieuwe roman die hij Meester Man noemt. Deze heeft een experiment gedaan naar een DNA-gen waarbij de huid in staat is zich te verjongen. Wanneer blijkt dat hij erin geslaagd is het geheim van de eeuwige jeugd te ontrafelen, zit hij in intussen in Italië bij zijn doodzieke vriend Tonio met wie hij een homofiele relatie onderhoudt. Het was juist deze Tonio die hem destijds de energie leverde om het onderzoek te doen. Wanneer zijn naaste medewerkster belt dat het experiment gelukt lijkt, vertelt hij haar dat ze alle onderzoeksresultaten moet vernietigen. Vlak bij de dood van zijn beste vriend Tonio heeft dat immers geen waarde meer. Er is sprake van creatie (leven scheppen) en tegencreatie (de dood) Dat is kortweg de inhoud van de nieuwe roman van Felix. Minnie heeft hem in zijn werkzaamheden nauwelijks gestoord. Felix neemt contact op met zijn uitgeverij “Het driftige Konijn “, (een mooie variant op De Bezige Bij die de novelle uitbrengt) Die is meteen enthousiast om het manuscript te ontvangen. Felix spreekt af in een restaurant. Dan ontmoet hij bij het verlaten van zijn huis de Marokkaanse taxichauffeur weer, die uit fascinatie een tijd lang voor zijn huis heeft gepost. Die waarschuwt hem niet in open ruimtes te komen. Maar hij wordt zelf kort daarna door een scooter overreden en raakt in coma. Minnie komt ook naar het restaurant en de auctoriale verteller onthult dat zij ook weet dat Felix 50 jaar jonger is. Sterker nog, ze is zelf ook 50 jaar jonger geworden, laat Felix haar in de spiegeling van zijn mes zien. Ook zij was een eeuwigheidkunstenaar geworden, samen met Felix. Samen besluiten ze er tijdens het diner niet over te praten. Het is immers hun geheim. Vreemd zijn de twee slothoofdstukken. Er is een jongen die op zoek is naar een meisje dat bij een bombardement is zoekgeraakt. Wanneer hij de hoop al heeft opgegeven , kan hij haar toch nog redden (is het in een droom van Karim?) Die ontwaakt in het laatste kortste hoofdstuk en herinnert zich wel de droom van het meisje. Van Felix Opland kan hij zich niets meer herinneren. Einde verhaal Thematiek en symboliek De novelle gaat in feite over de onsterfelijkheid van literatuur. Aangezien het geschreven is als hommage aan Mulisch ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag geeft Benali met de inhoud van de novelle weer dat hij Mulisch een heel grote auteur vindt die eigenlijk de Nobelprijs voor literatuur had moeten winnen. Daarom zijn er talrijke verwijzingen naar de eeuwigheid (of de onsterfelijkheid) van de literatuur. Ook de symboliek wijst naar de voortdurende cyclus van leven en dood: dus van de eeuwigheid. Enkele citaten uit de novelle over het motief “eeuwigheid”: - (blz.8) De laatste die een opdracht schreef was God en je wist wat er met Hem gebeurd was. - (blz. 18) Het vliegveld stelde voor hem het nieuwe Babylon voor, waar alle talen van de wereld werden gesproken en iedereen op weg was naar huis - (blz. 22) Felix vond het een leuk spel: het schijngevecht tussen journalist (kortstondigheid) en schrijver (eeuwigheid en daar ver aan voorbij) - (blz. 26) Ook dat rijk (Duitsland) was bezeten van zichzelf geweest. Het zou er voor altijd zijn,zoals de Romeinen dat dachten. Maar ook dat rijk had het niet gered. Wie naar Rome ging kon de ruines van het Imperium Romanum bezoeken, terwijl zijn tijdgenoot, de paus, maar een paar kilometer verderop springlevend zijn deuren had opengegooid voor een ellenlange file van mensen die eer kwamen bewijzen aan de Roomse vitaliteit . De geest overleefde de kracht … - (blz. 40)
“De eeuwige faun” moest het boek gaan heten dat hij hierna ging schrijven - (blz. 48) Maar wat klopte was dat het werk van Dante eeuwig jong bleef. Generaties na generaties zouden er nog maar grijpen en het opnieuw ontdekken … - (blz. 63) De eeuwigheidskunstenaar, dat was hij. Een eeuwigheidskunstenaar die zichzelf onsterfelijk schreef. - De hoofdfiguur in het boek dat Opland schrijft, Meester Man, die bezig is met het experiment waarbij de huid regenereert. (deel II) - (blz. 85) Opland beschouwt zich zelf als een eeuwigheidskunstenaar. De eeuwigheidkunstenaar had het hem weer geflikt stelt hij tevreden vast na de totstandkoming van zijn nieuwe roman. - (blz. 86) De uitwerking van zijn filosofietje over: “creatie en tegencreatie “ Toch heeft de tegencreatie aandeel in veel creatie…. Hiermee wil Opland de cirkelgang tussen leven en dood (de eeuwigheid dus) aangeven. - (blz. 95) Hij had het gezien, de eeuwige jeugd, en had het alleen kunnen zien omdat hij het werk zo goed kende. - (blz. 101) Minnie denkt na over haar relatie met Felix.
Iemand die zich op die manier rekenschap gaf van de opwindende en gespannen verhouding van de mens tot de tijd- bij zo iemand kon ze wel eeuwig in de buurt blijven Een ander motief dat symbolisch de eeuwigheid (ook al gesymboliseerd in de dubbele helix) aangeeft, is het opnemen van een roman in een roman. Dit verwijst naar het zogenoemde Droste Effect (een verwijzing naar de reclame van het chocoladeblik Droste, waarbij iemand in een afbeelding op een blik weer een blik Droste vasthoudt waarop weer een afbeelding te zien is van een Droste blik etc.) In “De eeuwigheidskunstenaar” schrijft Opland een boek dat eveneens “ De eeuwigheidskunstenaar” heet en in dat boek wordt op blz. 81 weer het boek van Thomas Mann genoemd ( “De dood in Venetië”) Een ander bewijs van dit effect is de passage van de taxichauffeur Karim die Felix ophaalt , die ook weer herhaald wordt in de passage van het door Felix geschreven boek waarin Meester Man wordt opgehaald door een Marokkaanse taxichauffeur, die zojuist een bekende schrijver heeft opgehaald. Symbolisch is natuurlijk ook de achteruitkijkspiegel waarin de taxichauffeur Karim Felix aanstaart en hij de verjonging . Gezien het gegeven van literatuur in literatuur is er in deze novelle ook sprake van het oeroude motief van “Dichtung und Wahrheit.” Recensies Op 27 juli 2007 schrijft Pieter Steinz in het NRC een heel positieve recensie over deze novelle: Abdelkader Benali is bepaald niet de eerste die een poging heeft gedaan om Mulisch stijl te parodiëren. Max Pam deed het met verve in De Herenclub, en in de heruitgegeven bundel Bestrijd het leed dat Mulisch heet (Nieuw Amsterdam, euro12,50) staan ook een paar verdienstelijke voorbeelden. Maar Benali doet het beter, juist omdat hij niet overdrijft, en waarschijnlijk omdat hij net als de Marokkaanse taxichauffeur in De eeuwigheidskunstenaar (Hij hield niet van fantaseren, daarom hield hij van literatuur) een echte liefhebber van Mulisch werk is. Zijn ode aan Mulisch is een illustratie van een van Oplands apodictische gedachten: Verbeelding zorgde ervoor dat de wereld zich in jou kon verplaatsen. Op 2 augustus 2007 verscheen in Het Parool juist een heel negatieve recensie van Arie Storm over deze eerste novelle uit de jubileumreeks: Ook de werkelijkheid rondom Mulisch wordt er door Benali bij betrokken. Zie bijvoorbeeld de volgende opmerking: 'Zijn uitgever, uit het juiste hout gesneden om elke auteur naar de mond te praten, leek ontroerd.' Daar kan de baas van De Bezige Bij het weer mee doen. Maar we hebben hier vanzelfsprekend met fictie te maken. O ja, het verhaal.De hoofdpersoon van De eeuwigheidskunstenaar is een schrijver die merkt dat hij er plotseling veel jonger uitziet dan hij is. Hij gaat naar Italië, hij gaat terug naar Nederland. Hij schrijft een boek. Soms stapt hij in een taxi. Die taxichauffeur verdient eigenlijk een eigen verhaal. Dat komt er op de laatste bladzijden nog even van. De flauwiteiten stapelen zich intussen op: 'Wat is de lengte van uw kerfstok?'Kinderachtig project, kinderachtig boekje.Op naar de volgende novelle. Over de schrijver Hij is geboren in Ighazzazen, Marokko, in 1975 , vertrekt naar Rotterdam, Nederland, in 1979 Hij publiceert in oktober 1996 Bruiloft aan zee en wordt daarvoor genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs 1997 (april/mei) Hij wordt winnaar Geertjan Lubberhuizen Prijs 1997 voor beste debuut, Het boek wordt in vele talen vertaald. * Van september 1997 tot september 1998 schrijft hij een eigen tweewekelijkse column (`De herfst/winter/lente/zomer van Abdelkader Benali') in het Algemeen Dagblad. Tevens heeft hij column in het universiteitsblad Mare Sinds oktober 1998 is hij boekrecensent voor het Algemeen Dagblad. * 1 januari 1999 ging in première het toneelstuk De Ongelukkige, dat in opdracht van de Toneelschuur, Haarlem werd geschreven. Het verscheen in boekvorm bij Uitgeverij Vassallucci * Hij wint in 1999 Prix de Meilleur Premier Roman Etranger, Frankrijk * In 2002 komt Abdelkader Benali met zijn tweede roman, De langverwachte en wint in 2003 de Libris Literatuur Prijs 2003 voor dit boek. * In februari 2005 verschijnt zijn derde roman : “Laat het morgen mooi weer zijn.” In 2006 verscheen “Feldman en ik. “
Bibliografie 1999 première De ongelukkige (toneelstuk) 2001 première Yasser (toneelmonoloog) 2001 Berichten uit Maanzaad Stad, verhalen
2002 De Argentijn, novelle
2002 De langverwachte, roman (bekroond met de Libris literatuurprijs 2003) 2003 Gedichten voor de zomer (debuut als dichter) 2003 Onrein, roman
2004 De Malamud-roman (speciale uitgave van de Librisboekhandels) 2005 Marokko door Nederlandse ogen
2005 Laat het morgen mooi weer zijn
2006 Panacee, gedichten
2006 Feldman en ik
2006 Berichten uit een belegerde stad (genomineerd voor de Bob den Uyl Prijs 2007) 2006 wie kan het paradijs weerstaan, briefwisseling