Vorig jaar april ben ik bij mijn nichtje op bezoek geweest. Zij woont op Aruba. In een café had haar man een discussie over buitenvrouwen. Het was de eerste keer dat ik over het begrip
buitenvrouw hoorde. Een buitenvrouw is een bijvrouw; naast wettige echtgenote of vaste concubine een partner die elders woont. Eenmaal thuis zag ik bij ons in de kast het boek ‘De
buitenvrouw’ staan. Het maakte me heel nieuwsgierig en ben het gaan lezen. Joost Zwagerman is de schrijver. Hij werd op 18 november 1963 in Alkmaar geboren. Hij debuteerde met de roman De houdgreep. Hij schreef proza en poëzie in o.a. De Revisor,Tirade Maatstaf en Optima. Hij schreef artikelen en interviews voor HP en de Volkskrant en is sinds 1985 medewerker van het literair katern van Vrij Nederland en is verbonden aan het tijdschrift De held. Sinds 1984 woont hij in Amsterdam en is fulltime schrijver. Hij schreef o.a. Gimmick, Vals licht en De buitenvrouw. In dit boek worden drie dagen uit het leven van Theo Altena verteld. Stukken voorgeschiedenis worden via zijn gedachten aan de lezer verteld. Terwijl Theo een goed huwelijk heeft met zijn vrouw Sylvia, hun seksleven ideaal is en hun vrijpartijen doortrokken zijn van liefde, heeft Theo gedurende veertien maanden een buitenechtelijke relatie met een Surinaamse collega, Iris Pompier. Uitsluitend op dinsdagmiddagen, in gemeenschappelijke tussenuren, partners moeten onwetend blijven, ontmoeten zij elkaar voor hun seksuele uitspattingen. Het lekkerst van de dinsdagmiddagen was naar haar kijken. Theo voelde zich lelijk naast haar donkere schoonheid, zijn huid week en bleek. Maar dat hij zelfs op momenten van intieme lust hun verschil in kleur niet kan vergeten vertelt hij haar niet, dat zou haar vermoedelijk pijnlijker hebben getroffen dan alle vernederingen en beledigingen van giechelende leerlingen en schuwe docenten. Ondanks het feit dat Theo slaapproblemen heeft sinds de affaire met Iris is begonnen, merkt zijn vrouw niets. Zij wijt het aan spanningen door de werkdruk op school. Wel vindt ze het vreemd dat hij zich zo opwindt over een opmerking die haar vader maakt over ‘die zwarten’, omdat hij nooit liet merken tegen racisme te zijn. Maar Sylvia laat zich door Theo’s smoesjes makkelijk overtuigen. Twee van de drie dagen is Theo op school, waarbij hij de leerlingen voornamelijk aanzet tot
zelfwerkzaamheid, zodat hij in staat is zijn gedachten te ordenen. Gedurende die dagen werd hij slachtoffer van pesterijen die zijn relatie met Iris betroffen. Een paar keer treft hij

portretten van hem aan op het bord met de tekst Blackie is the best erbij. Een conflict met als inzet pornografische foto’s loopt uit de hand. Hij stuurt zes leerlingen de klas uit en komt
daarbij in handgemeen met een van hen. De conrector die zich ermee bemoeit vertelt aan Theo dat zijn relatie al vier maanden bekend is bij het lerarencorps. Hij stelt hem voor een
paar dagen rust te nemen. Theo wacht Iris op met de auto en zij maakt hem duidelijk dat het over is. Zij verwijt hem
zijn ondoordachte gedrag zodat wat slechts een vermoeden was bij de leraren bevestigd werd. Haar man weet het inmiddels ook, tijdens een echtelijke ruzie heeft ze het hem verteld. Sidney, haar man, vrijt al jaren buitenshuis en heeft meerdere liefjes per jaar. Theo schrikt van de onverwachte risico’s die dit feit voor hem en Sylvia met zich meebrengt. Hij vindt Iris
teleurstellend nu ze voor het eerst een uitgebreider gesprek hebben. Ze verschillen toch wel
sterk, zij blijkt zelfs racistische denkbeelden te hebben en lang niet zo geëmancipeerd en
onafhankelijk te zijn als hij had gedacht. Desondanks biedt hij haar aan om samen ergens anders te gaan wonen. Zij slaat dit af en zegt
van haar man te houden. “Jij houdt toch ook van jouw vrouw?”, vraagt Iris. Theo gaat naar huis waar hij alles verzwijgt voor Sylvia. De titel De buitenvrouw, de Surinaamse term voor concubine wijst op het verschijnsel van polygamie onder de Creoolse mannen. Voordat Iris en Theo elkaar ontmoeten, was Sidney al vier jaar vreemd gegaan. Hij hield er drie tot vier buitenvrouwen per jaar op na, dit tot ongenoegen van Iris. Zij weigert de rol aan
te nemen van binnenvrouw die ‘s nachts afwacht of haar man thuiskomt. Ze stelt hem voor de keus of geen ander meer of het huis uit. Hoewel hij voor haar probeert te kiezen vervalt hij

onder invloed van vrienden in zijn oude patroon. Iris handels wijze is cultuurvreemd, bedrogen binnenvrouwen gaan wel vreemd maar niet met een man ze zoeken elkaar op. Iris gaat vreemd met een man een witte nog wel. Wanneer Iris als reactie op zijn polygamie hem over haar relatie verteld, ervaart Sydney dit als
vernederend. Hij slaat haar en dwingt haar nooit meer zoiets uit halen. Iris legt zich erbij neer en maakt het uit met Theo. Theo Altena is de hoofdpersoon. Hij is leraar Nederlands en staat al zes jaar voor de klas. Hoewel hij naar aard en wezen leraar is ervaart hij dit niet zo. Het leraarschap vindt hij maar
niets, daar kleeft een imago van slapte en sulligheid aan vast. Zijn baan kan er slechts mee door wanneer hij deze vergelijkt met andere beroepen. Enige overgevoeligheid voor populariteit heeft hij wel, maar wordt gerelativeerd door zelfironie. Bij zijn leerlingen staat hij bekend als cynicus. Zijn cynische opmerkingen vallen slechts in smaak bij leerlingen van
de hoogste klassen. Dit zijn ook de klassen die hem soms een gevoel van voldoening geven, de rest ervaart hij als een last. Zelfbeklag is Theo overigens niet vreemd, wat overigens nergens hinderlijk wordt door zijn zelfironie en cynisme. Er is een eigentijdse leraar Nederlands, in zijn zwakten en te midden van veel turbulenties neergezet. Sylvia, zijn vrouw, een lieve vrouw misschien iets te zachtaardig, omdat zij Theo onvoorwaardelijk vertrouwt en hem niet in staat acht overspel te plegen. Iris, de gymlerares van het college, een sportieve vrouw met een goed karakter, gehard door het leven en met misschien iets te weinig zelfrespect, maar weet wel precies wat ze wil. Dan zijn er ook nog de leerlingen en Theo’s schoonvader, de flat characters. Zij hebben de functie van het uitdrukken van racisme. Het thema is overspel. Een roman over overspel kent veel spanningsverwekkkende elementen. Zoals de angst voor ontdekking, niet zozeer bij hun partners, maar meer bij hun collega’s en leerlingen. Een stukje uit het boek waar Theo en Iris iets drinken in een café en er plots leerlingen binnenkomen is een voorbeeld hiervan. Theo en Iris weten in eerste instantie niet hoe ze moeten reageren, Iris vraagt de leerlingen bij hun aan tafel en zo lijkt het voor Iris en Theo alsof ze niks te verbergen hebben (blz 87). Een ander element zijn schuldgevoelens. In deze roman drukt het geweten niet op Theo’s
geweten. Hij heeft hoogstens een secundair schuldgevoel, omdat hij zich schuldig voelt omdat hij zich niet of nauwelijks schuldig voelt. Onrust en schaamte zijn er wel en die hebben gedurende de veertien maanden van de relatie zijn nachtrust verstoord. Dit komt vooral door de angst voor ontdekking. Ook het gevaar voor geslachtsziekten is zo’n element. Wanneer Theo erachter komt dat Sidney meerdere buitenvrouwen per jaar heeft, reageert Theo geschrokken. Hij vraagt zich af
welke virussen en door zijn lichaam razen en hoe groot de kans is dat hij Sylvia , zijn vrouw ergens mee besmet heeft. Een ander thema is racisme, dit komt voort uit het feit dat Iris zwart is en met nogal wat vooroordelen en racistische opmerkingen te maken krijgt, nadat ze als enige donkergekleurde
lerares op het West-Friesland college is komen werken. De leerlingen hebben altijd over zwarten geleerd, niet van. Ook het feit, dat Theo, nu hij een relatie met een kleurlinge heeft, erg veel en misschien wel iets te overdreven reageert op opmerkingen van zijn schoonvader of anderen jegens buitenlanders duidt op het thema racisme. De onmogelijkheid van relaties komt herhaaldelijk terug in de romans van Joost Zwagerman, dit keer tussen Theo en Iris. Bij de beschrijving daarvan dringt Zwagerman door in op voorhand onbekende werelden. In de buitenvrouw is dat de wereld van een andere cultuur, de Surinaamse cultuur. In de buitenvrouw bestaat een verband tussen Thanatos en Eros. Thanatos is de Griekse
personificatie van de dood, Eros de Griekse god van de liefde. Theo wordt geobsedeerd door de dood. Hij vergelijkt de seks met Iris meerdere malen met de dood: “Dat we spelen dat ik dood ben en jij wanhopig probeert mij tot leven te wekken.” Ook de liefde voor Sylvia verbindt hij met de dood: “Zij verbeelde op de meest mogelijk manier de dood die hem te wachten stond.” Het boek is een liefdesroman. De onmogelijke liefde tussen Theo en Iris. Het kan ook een leraarsroman zijn, de problemen waar een leraar mee te maken krijgt worden beschreven. De relatie is hiervan geen kenmerk, maar wel de lastige leerlingen. Zien en ruiken zijn in het boek ook heel belangrijk, de buitenvrouw is dan ook een zintuiglijke roman. Er wordt zorgvuldig gekeken, vooral naar Iris. Het is de zwarte huidskleur die een bijzondere aantrekkingskracht op Theo uitoefent. Ook het ruiken is in het zintuiglijke betrokken. De lichaamsgeur van Iris is charmant en opwindend, maar het zijn de geuren van de gymzaal die Theo de meest intense herbelevingen
zouden bezorgen van de gedeelde uren op dinsdag. Bij het zintuiglijke hoort ook het voelen, met name van de seksualiteit. De scènes waarin de liefde wordt bedreven zijn heel gedetailleerd beschreven, daarbij worden geslachtelijke

aangelegenheden bij de naam of Surinaamse naam genoemd. Ik vond het een goed boek. Het las heel gemakkelijk er stonden niet veel moeilijke woorden in. Het onderwerp sprak me ook wel aan omdat het over een leraar gaat en met leraren krijg
ik in het dagelijks leven ook veel mee te maken