De brug door Geert Mak

Zakelijke gegevens Eerste druk : 14 maart 2007
Gebruikte druk: 1e
Oplage 890.000 (een record) Uitgegeven door Stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek (CPNB) “De brug” is tijdens de Boekenweek ook in een Turkse editie beschikbaar in de Nederlandse boekwinkels. Bezoekers van de boekwinkel kunnen tijdens de Boekenweek (14 t/m 24 maart) kiezen voor de Nederlandstalige of Turkse editie getiteld Köprü. Er zijn 20.000 exemplaren van de Turkse editie voorradig. De voorkant Op de voorkant van de uitgave staat een afbeelding van de Galatabrug in Istanbul: het is een foto uit de oude doos met oude auto’s en twee oude trams. Daarnaast lopen er op de foto veel mensen over de brug. Het moet een afbeelding zijn van de oude brug, want die is in 1992 afgebrand.
Boekenweekgeschenk 2007 De brug van Geert Mak is het boekenweekgeschenk van 2007 en je ontvangt dit tijdens de Boekenweek 2007 gratis bij aankoop van ten minste € 11,50 aan Nederlandstalige boeken of bij inschrijving als betalend lid bij de openbare bibliotheek tijdens de Boekenweek. Zolang de voorraad strekt. De propaganda rond het boekenweekgeschenk is in handen van de Stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek. Zie voor meer nieuws over de boekenweek: www.boekenweek.nl Genre

“De brug” behoort tot het genre van de non-fictie. Het is eigenlijk heel bijzonder dat dit genre als geschenk voor de boekenweek is uitgezocht. Na 1982, toen het bekritiseerde boekje met teksten van de cabaretier Wim Kan als geschenk werd meegegeven, koos de Stichting CPNB steeds voor een meer of minder bekende auteur om een novelle voor de boekenweek te schrijven: zo schreven Remco Campert, Maarten ’t Hart, Marga Minco in de tachtiger jaren boeken en twee jaar geleden schreef de literaire voorman Jan Wolkers nog “Zomerhitte.” Vorig jaar was Arthur Japin uitgenodigd voor het schrijven van het geschenk. Het is eigenlijk een grote eer voor een schrijver om voor het schrijven van het boekenweekgeschenk in aanmerking te komen. Het is de vraag of veel lezers van het boekenweekgeschenk een non-fictie uitgave als prettig ervaren, ondanks de populariteit die Geert Mak zelf heeft en het feit dat er veel boeken van hem (In Europa, De Eeuw van mijn vader )zeer goed verkocht worden. Daar waar Mak de verhalen van de verkopers op de brug beschrijft, zit hij zeer dicht tegen het literaire verslag aan. Ik heb zelf het idee dat je met een novelle een groter publiek enthousiast kan maken. Aan de andere kant lijkt de uitgave een mix te zijn tussen literatuur en non-fictie, maar als novelle heeft het te weinig samenhang met elkaar en als documentaire blijft het toch door de geringe lengte aan de oppervlakkige kant. Het verhaal is ook allemala wat te vrijblijvend en eigenlijk maakt het verslag weinig indruk. Ik zou voor het volgende jaar willen adviseren om te kiezen voor een novelle. Misschien een idee om structureel de schrijver van de AKO of de Libris of de NS publieksprijs als bijkomende prijs het Boekenweekgeschenk voor het jaar erna te laten schrijven ? Op de literatuurlijst van www.scholieren.com krijgen alle boekenweekgeschenken vooral vanwege de lengte van de uitgave één punt. Het is de vraag of docenten zullen toestaan dat het boekje voor de lijst mag worden gelezen. M.i. kan het wel en kan het thema gecombineerd worden met dat van bijvoorbeeld cultuurverschillen of “tussen twee culturen leven.”
Motto

Op de brug word je geen vrienden Vanaf de brug kijk je toe.“ (Sait Faik) Een motto dat goed weergeeft wat er allemaal op de brug in Istanbul gebeurt. Er speelt zich een samenleving in het klein af, met haar eigen normen en waarden en haar eigen hiërarchie . Mak is degene die wat hij observeert op de brug, heeft opgeschreven in zijn studie voor het Boekenweekgeschenk. Hij heeft er op de brug bij zijn bezoek aan Istanbul geen vrienden gemaakt, wel is de gastvrijheid van de Turken groot. Hij is als buitenstaander eigenlijk een observator geweest en hij heeft genoteerd wat de diverse personen die hun brood moeten verdien op de brug hebben verteld.

De promotietekst

De brug is de levensader tussen twee stadsdelen, de oude oosterse buurten en het nieuwe Westen. Het is een markt, een café, een stad op zich, altijd vol passanten, venters, hengelaars, gokkers en gauwdieven. Iedere stoeprand is een stuk geschiedenis, ieder detail vertelt over het vergeten imperium, maar alles wordt overweldigd door de zorgen van de dag: brood, logies, een bord soep, de kinderen. Geert Mak schreef een reisverslag over 750 meter. Over de waanzinnige geschiedenissen van stad en brug. Over de lotenverkoopster, de sigarettenjongens en de beste zakkenrollers van Europa. Over de trots van de zolenman, de heimwee van de theeventer en de fles Hondendoder die hen ’s avonds troost. Over de parapluverkoper die Engeland een proces wil aandoen. Over de vrouwenstrijd van de onderwijzeres, en over haar zuster die ‘onder de lakens’ ging. Over familie en godsdienst. Over eer, als je zo arm bent als een kerkrat. Over gezond verstand en de verleidingen van fundamentalisme en geweld. Over leven in moed der wanhoop.

De opzet van het boekje Er zijn zes hoofdstukken die met Romeinse cijfers en een titel zijn aangegeven, te weten: I Zwarte wind (blz. 5-14) II Storm van de gepofte walnoten ( blz. 15-29) III Storm van de zwanen (blz. 30-48) IV Storm van de merels (blz. 49-65) V Storm van de windmolens (blz. 66-81) VI Vissenstorm
Alle hoofdstukken hebben te maken met de brug in de stad Istanbul. Aangezien er sprake is van non-fictie, geeft Mak aan het einde van het boekje ook een bronvermelding. In zijn “Verantwoording” bedankt Mak zijn gesprekspartners op de brug (de zolenman, de parfumerieverkoper, de theeschenker etc.) Tijd en decor Ook dit zijn literaire begrippen die bij non-fictie minder interessant zijn. Mak is in 2006 in Istanbul geweest, dus als hij het over het heden heeft, beschrijft hij meestal de situatie in 2006. Maar aangezien hij ook het verleden van Istanbul, (Constantinopel en Byzantium ) beschrijft, is de brug juist de schakel tussen heden en verleden. Het decor blijft natuurlijk in alle gevallen de Galatabrug in Istanbul en de Turkse samenleving. Perspectief Aangezien het non-fictie betreft, is de vraag naar het perspectief van de verteller niet erg interessant. Mak is een jaar lang in Istanbul geweest en schrijft als een journalist die bronnen uit de geschiedenis van de stad heeft onderzocht over de Galatabrug in Istanbul. De ik-verteller in het verhaal is dan ook de schrijver zelf. Omdat het non-fictie betreft, kan deze bewering gedaan worden. In fictie blijft er altijd een verschil tussen verteller en schrijver.
De titel De brug is de Galatabrug, die verschillende malen werd herbouwd. De eerste versie kwam in 1845 gereed. Het vierde, houten exemplaar uit 1912 werd in 1992 grotendeels door brand verwoest. In 1994 was de huidige, moderne brug gereed. Over het verlies van de oude houten brug: 'Oudere inwoners van Istanbul zijn nog in een shocktoestand, want er is een deel van hun leven mee verdwenen.' Samenvatting van de inhoud I Zwarte Wind In het eerste hoofdstuk wordt verteld dat de brug in Istanbul in feite een marktplaats is. Alles kun je er krijgen voor miljoenen Turkse Lira. Alles wordt er aangeboden, ook nepartikelen. De stad Istanbul onderscheidt veel soorten winden die allemaal van de vissers een naam hebben gekregen. Zo is de “Storm van de merels “ een westenwind die in het voorjaar droog weer meebrengt. Een oostelijk wind als de Vissenstorm geeft in de hete zomer verkoeling. De Storm van de zwanen is een lentestorm. Maar in hoofdstuk 1 komt de Wind nog uit de Zwarte Zee met veel slecht weer. Iedereen houdt zich een beetje schuil. Het is stil op de brug. Mak beschrijft de brug: hij is halve kilometer lang en eigenlijk helemaal niet mooi. Hij snijdt de stad als het ware in twee stukken: een oud, klassiek deel en een modern Westers getint deel. Mak gebruikt ook een bon van de Italiaanse geschiedschrijver De Amicis, die de situatie in 1875 op de brug beschrijft. Maar hij praat ook met de mensen die van de brug af vissen, een oefening in geduld. Als de regen ophoudt, komen ze weer allemaal naar de brug: de verkopers, de kinderen die iets willen verkopen, de zakkenrollers en de slachtoffers van hen, de toeristen. De parfumverkoper vertelt over zijn vroegere dorp. II Storm van de gepofte walnoten ( blz. 15-29) De zolenverkoper is vroeg opgestaan; er is werk aan de winkel: hij moet wel 45 miljoen Lira verdienen binnen een week. Maar er is weinig handel. Er wordt geript, zakken gerold en het criminele spel balletje-balletje gespeeld. Mak beschrijft de historie van de stad o.a. over de val van Constantinopel in 1453 toen de stad mohammedaans werd. Sommige heersers waren erg wreed. Er ontstond een eigen soort samenleving, waarvan de leden wel goed konden samenleven, maar meestal binnen hun eigen territorium. Van echte integratie was dan meestal geen sprake. Ook De Amicis heeft dat geconstateerd: de tolerantie van de stad bestond uit “wegkijken.” De kooplui hebben het nog altijd erg moeilijk. Soms hebben ze maar een omzet van 12 miljoen Lira , wat ongeveer 6 € per dag is. De armen helpen elkaar, de rijken doen het juist niet. Sommige verkopers hebben in een goede tijd hun vaste werk opgezegd (werden gelukzoeker in Istanbul) en werden de dupe van de economische malaise. Er is daarom veel armoede: het netto minimumloon is 380 miljoen (190 €) Dat is precies genoeg om je met je gezin in leven te houden wat het voedsel betreft. De boekverkoper geeft een sociologische indeling van de brug: op bepaalde plekken staan mensen uit een bepaalde streek en die doen allemaal hetzelfde. Probeer daar niet tussen te komen. Er blijken allerlei groepen te bestaan: Armenen, Koerden, Joden. De bekende Turkse schrijver Pamuk heeft geschreven over de sombere toekomstvisie die grote delen van de wereldbevolking (de islamaanhangers) hebben. Ze berusten in hun sombere omstandigheden, omdat Allah het allemaal zo heeft gewild. Ze willen wel naar het Westen, maar weten niet wat hun te wachten staan. Soms proberen ze het tegen beter weten in, zoals de parfumverkoper die op het vliegveld in Londen werd teruggestuurd. Hij wil Engeland nog steeds voor dat aangedane onrecht een proces aandoen. III Storm van de zwanen (blz. 30-48) Dit hoofdstuk beschrijft vooral de historie en de politieke situatie van de stad. Het verdorven westerse deel (Pera) en het strenge, traditionele oosterse deel. (Galata) De lokroep naar het vrijere westen bleef natuurlijk bestaan. De Osmanen werden steeds meer getrokken door de westerse invloeden van Pera. Daarom moeten er ook bruggen tussen de twee delen worden gebouwd. Maar omdat de Osmanen de invloed niet konden tegenhouden, regeerden hun vorsten vaak despotisch. Vanuit de bevolkingsgroep van de Armenen begon dan ook in de 19e eeuw de opstand. De doden vielen ook bij bosjes. Maar de geest was uit de fles en de modernisering naar westerse aard kon niet meer gestopt worden: opstand onder de soldaten en de studenten was het gevolg. Onder invloed van het westen moet er ook een nieuwe brug komen: de brug van Duitse makelij was een echte Europese boulevard. Tegelijkertijd komen Balkanlanden in opstand tegen het Osmaanse rijk. Ook de Eerste Wereldoorlog gaat niet aan Istanbul voorbij. Een gevolg ervan is de Armeense genocide, waarbij waarschijnlijk een miljoen Armen zijn omgekomen. In 1918 treden dan ook de geallieerden ( Engeland en Frankrijk) op. De grond wordt verdeeld onder de bondgenoten. Maar dan staat later ook Kemal Atatürk op, die de scheiding van kerk en staat afkondigt en een scherp einde maakt aan de religieuze uitingen van het moslimgeloof. Ankara wordt de hoofdstad en Istanbul wordt slechts de tweede stad van het land. Zoals hierboven is vermeld, is dit derde hoofdstuk dus vooral een hoofdstuk met informatie over de geschiedenis van Istanbul en het Osmaanse rijk. IV Storm van de merels (blz. 49-65) Dit hoofdstuk is vooral een verhaal over eer en eerwraak.” Het begint met het verhaal van de oude man die een vrouw ontmoet op wie hij verliefd wordt (Hij is 77 en zij 60) Hij eet zijn pension van een paar miljard op en daarna laat ze hem in de steek. Hij zou haar hebben kunnen vermoorden. Daarna krijgt Mak een verhaal te horen over de vrouwen: die gaan meestal niet naar school en blijven dus erg achter. Ze hebben gedwongen huwelijken en wanneer ze overspel plegen, komt de eerwraak om de hoek kijken. Dat komt zo’n vijftig keer per jaar voor. Er zijn dus spelregels op de brug: “Beheers je hand (stelen) je mond (roddelen en kwaadspreken) je pik (seks met een ander) “ Mak hoort ook dat er een antiwesterse stemming in Istanbul ontstaat. De rel rondom Deense cartoons over Mohammed hebben eigenlijk ook te maken met gekrenkte trots. Je hebt niets en dan betekent zoiets een klap in je gezicht. Het gaat niet eens om de islam zelf, want de meeste Turken weten niet eens wat er tijdens een dienst wordt gezegd: ze verstaan het Arabisch niet. Maar kom dan niet aan hun godsdienst vanwege de gekrenkte trots. Vroeger kende het westen ook dit soort eerwraak en zegt Mak “reageerde Amerika na 11 september 2001 niet op een zelfde manier.” Er moest wat worden teruggedaan.
V Storm van de windmolens (blz. 66-81) Het hoofdstuk gaat voornamelijk over de positie van de vrouw. Natuurlijk is de man wel de baas in een islamitische familie, maar het hangt toch vooral van de vrouw zelf af hoe ze zich opstelt. Er is trouwens een aardige paradox: niet elke vrouw die een hoofddoekje of een burka draagt is daarmee meteen afhankelijk. Soms is het haar eigen vrije wil. Naarmate de omstandigheden politiek veranderen, kunnen vrouwen ervoor kiezen om meer “open”of meer “gesloten ”door het leven te gaan. Mak heeft gesprekken met drie zussen en hun opvatting. De oudste is heel boos, want haar dochter is met een Canadees getrouwd en ze zou haar graag opzoeken, maar ze krijgt waarschijnlijk gen visum. De afhankelijkheid van de vrouw, zegt ze, is niet te zien aan het wel of niet dragen van een hoofddoek, maar veel meer af te lezen uit het feit of ze financieel onafhankelijk is, d.w.z. een baan heeft. Maar dat vinden Turkse mannen lang niet altijd leuk. Hun jongste zus is door haar huwelijk op die manier aan banden gelegd: ze had gekozen voor financiële afhankelijkheid, een luxe leven en een hoofddoek dragen. Maar de middelste zus moest heel lang voor haar man verzwijgen dat ze een baan had. Wat de Turkse vrouwen in hun algemeenheid wel afkeuren, is de overdreven westerse aandacht voor seks en pornografie, moreel verval en de eerloze benadering van vrouwen. Overigens is het wel een feit dat “op de brug”een mannencultuur heerst. VI Vissenstorm Een jongen op de brug vertelt over de concurrentie van China. Het leven wordt daardoor in Istanbul duurder, de Chinezen nemende textielindustrie over. Het is de tijd van de Vissenstorm (oktober) die de tonijn naar de Bosporus jaagt. Maar ook de brug ontkomt niet aan de aanslagen. Weemoed ligt er over de stad, maar er is een mogelijkheid dat de stad onder nieuwe economische impulsen weer de eerste stad van de regio in Oost –Europa wordt. Maar het is wel een stad die zijn cultuur heeft verloren, die zijn geschiedenis aan het kwijtraken is. Weemoed treft de schrijver Mak. Hij heeft afscheid genomen van de bewoners van de brug die allemaal hun eigen droombeelden koesteren. (de theeschenker, de zolenman, de vrouw die haar dochter in Canada wil bezoeken, de parapluverkoper die Engeland een proces wil aandoen.) In de allerlaatste alinea verdwijnt de “neergevallen regen in sneeuw en verdwijnen zelfs de zielen boven de Blauwe Moskee uit het oog. “ Thematiek Aan de hand van de verhalen van de mensen op de brug geeft Mak een beeld van de Turkse samenleving in Istanbul. Hij beschrijft in hoofdstuk 3 de geschiedenis van Istanbul en de Armeense genocide en de komst van Kemal Atatürk. Vervolgens beschrijft hij aan de hand van de verhalen van de verkopers uit de onderste lagen van de samenleving de opvattingen over eerwraak, hoofddoekjes en burka’s de onafhankelijk van de vrouw. Daarbij schetst hij het beeld van een verdeelde stad die in het verleden een toppositie in Europa innam, maar toch ook zijn geschiedenis dreigt kwijt te raken. Het blijft een verdeelde stad die op twee gedachten hinkt: de scheiding tussen de klassieke, islamitische waarden en normen en de hang naar de westerse vrijheden. Het is een leven in armoede, wanhoop en toch altijd ergens nog een sprankje hoop voor de toekomst. Recensies In het NRC van 9 maart 2007 geeft Stine Jensen haar oordeel over het geschenk: "De brug, het boekenweekgeschenk van Geert Mak, is een onderhoudende mix van geschiedschrijving en reportage over de Galatabrug in Istanbul. Een prachtig idee om juist deze locatie als uitgangspunt te nemen. Niet alleen verbindt deze brug Oost en West, Azië en Europa, hij biedt Mak ook de mogelijkheid tot het beoefenen van een ‘kleine sociologie van de brug’. In BN/De Stentor van 13 maart wordt het geschenk besproken, maar er wordt in de recensie meer beschreven waarover het boek gaat, de aanleiding en d egevolgen.
In De brug - voor het eerst sinds jaren is het Boekenweekgeschenk non-fictie - combineert Mak zijn kwaliteiten als schrijver, historicus en journalist. Bij zijn journalistieke veldwerk op de brug werd hij terzijde gestaan door een Turkse tolk. "Het was een kwestie van observeren, lopen, praatjes maken, nu en dan een lang gesprek, en elke dag terugkomen. Het was ouderwets journalistiek werk op de vierkante centimeter. Dat werken deed me ontzettend denken aan Jorwerd. Voor Hoe God verdween uit Jorwerd liep ik ook drie keer per dag door het dorp om te kijken wat er gebeurde." In De Volkskrant van 14 maart 2007 reageert Arjan Peters onder de titel "Geert Mak is wat zijn thema is: een brug . Hij vindt de versie van Mak toch wat oppervlakkig. Mak registreert verhalen van brugbezoekers met een vleugje historie en gaat niet diep in op de zaken als bijv. de Armeense genocide. Glimlachend schetst hij de sfeer op locatie, met speciale belangstelling voor de problemen van de gewone man. Hij beschrijft lijmsnuivers, zonder zelf te inhaleren. Het pijnpunt noemt hij, maar in de veilige zin, dat wie de verdwijning van honderdduizenden Armeniërs in 1915 als volkerenmoord betitelt "gemakkelijk een proces aan de broek kan krijgen. Een erekwestie." Op dezelfde datum vermeldt Nico de Boer in Het Parool nog in zijn verslag over De Brug het volgende: In "De brug" beschrijft Mak de geschiedenis van Istanboel en de Galatabrug aan de hand van verhalen van de brugbewoners. Het onderwerp kwam Mak meteen al op kritiek te staan. Waarom in een Nederlands Boekenweekgeschenk een verhaal over een Turkse brug en waarom zo nodig een Turkse versie? De ophef verbijsterde Mak, temeer omdat niemand zijn boek nog gelezen kon hebben. Verder geeft Mak niet echt een oordeel over het geschenk. Hij beschrijft min of meer wat er in het boekje staat. In het
Reformatorisch Dagblad van 14 maart 2007 beschrijft J.L. Vermeulen "de Brug." Geert Mak heeft een boeiende stijl van schrijven en weet interessante dingen, in het klein en in het groot, te beschrijven. Tegelijk heeft zijn manier van schrijven voor mijn gevoel iets onsamenhangends. Dat levert dan een vraag naar de status van het verhaal op: zijn dit de belangrijke wetenswaardigheden over de Turkse cultuur en geschiedenis, of waren dit wat aardige opwarmertjes? We kunnen wellicht in een boekje als dit niet meer dan het laatste verwachten. Maar mij blijft dan de vraag prangen: waarom deze, en waarom geen andere? Komt dat door de brug, of door de persoonlijke voorkeur van Mak? Biografie van de auteur Geert Mak werd op 4 december 1946 geboren te Vlaardingen als zoon van een gereformeerd predikant. Hij groeide op in Friesland, studeerde rechten en sociologie en werkte daarna een tijdje in de Tweede Kamer als assistent van de toenmalige PSP-fractie. Hij heeft ook een paar jaar les gegeven in Staatsrecht en Vreemdelingenrecht aan de Universiteit van Utrecht. Zijn journalistieke carrière ging pas goed van start toen hij in 1975 redacteur werd van het weekblad de Groene Amsterdammer. Vanaf 1985 waren op de VPRO-radio zijn mooie reisreportages vanuit Amerika, Azië, Oost-Europa en de onttakelende Sovjet-Unie te horen. Hij was toentertijd ook medewerker én stadsredacteur bij NRC Handelsblad. Een van de eerste boeken die aangaf welke richting Mak zou uitgaan was Reportages uit Nederland (1991, later Ooggetuigen van de vaderlandse geschiedenis). Hierin bundelde hij journalistieke en historische getuigenissen. In 1992 verscheen De engel van Amsterdam, een anatomische les over de Nederlandse hoofdstad en tegelijk een serie portretten van de bewoners. Drie jaar later volgde Een kleine geschiedenis van Amsterdam die in 1996 genomineerd werd voor de Gouden Uil. De echte doorbraak bij een breed publiek kwam met Hoe God verdween uit Jorwerd (1996), een zo langzamerhand klassieke beschrijving van de snelle teloorgang van de Europese boerencultuur. Hiervoor kreeg hij de Henriëtte Roland Holstprijs. Maks meest populaire boek is De eeuw van mijn vader (1999). Hierin verweeft hij de geschiedenis van Nederland in de twintigste eeuw nauw met zijn eigen familiegeschiedenis. Inmiddels zijn er meer dan een half miljoen exemplaren verkocht van De eeuw van mijn vader. Voor dit boek won Geert Mak in 2000 de NS Publieksprijs (toen nog de Trouw Publieksprijs). In 1999 reisde hij voor NRC Handelsblad kriskras door Europa en publiceerde iedere dag een notitie op de voorpagina van de krant. Het werd een reisverslag en een terugblik in de tijd met talloze lokale observaties en gesprekken met ooggetuigen. In 2004 verscheen het boek In Europa, waar meer dan 350.000 exemplaren van werden verkocht. Voor de tweede keer won Geert Mak de NS Publieksprijs. In 2004 publiceerde hij, na de moord op Theo van Gogh, een tweetal pamfletten waarin hij de journalistiek aanpakte: Gedoemd tot kwetsbaarheid en, als reactie op zijn critici, Nagekomen flessenpost. Hij haalde daarin fel uit tegen, wat hij noemde, 'de handelaren in angst'. Geert Mak bekleedde tussen 2000 en 2003 namens de stad Amsterdam het ambt van bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam in de grootstedelijke problematiek, de zogenaamde Wibautleerstoel. In 2001 verscheen zijn oratie over het ideale stadsbeeld van de Amsterdammers door de eeuwen heen, De goede stad. Wegens zijn verdiensten voor de stad kreeg hij in 2002 de IJ-prijs. Geert Mak is gehuwd en woont deels in Amsterdam, deels in Friesland. Bibliografie 1992 - De engel van Amsterdam
1995 - Een kleine geschiedenis van Amsterdam
1996 - Hoe God verdween uit Jorwerd
1997 - Het stadspaleis
1998 - Het ontsnapte land (boekenweekessay) 1999 - De eeuw van mijn vader
1999 - Ooggetuigen van de wereldgeschiedenis in meer dan honderd reportages
2000 - De zomer van 1823 / Lopen met Van Lennep (met Marita Mathijsen) 2002 - De nachtmerrie van Steiner (samen met Felix Rottenberg) 2004 - In Europa
2005 - Gedoemd tot kwetsbaarheid

2005 - Nagekomen flessenpost
2007 - De brug (boekenweekgeschenk 2007) Bijlage Interview met de schrijver. Bij de presentatie in februari interviewde Stephan Kraan Geert Mak voor Amsterdam F.M. De bron van dit gedeelte is de internetsite van Stephan Kraan op zijn Weblog voor de Volkskrant het vraaggesprek bevat interessante informatie voor de lezers van het boekje. Bij de presentatie van de boekenweek 2007 op 6 februari, sprak ik namens Amsterdam FM met Geert Mak, schrijver van De Brug, het boekenweekgeschenk van dit jaar. Het boekje verschijnt in een recordoplage van 890.000 plus nog 20.000 in een Turkse vertaling. De Brug gaat namelijk over het leven op en rond de Galatabrug in Istanbul. Wat dacht u toen het CPNB belde en zei dat het thema van de boekenweek Scherts, Satire en Ironie was? Nou, ze noemden geen thema want dat was er nog helemaal niet. Ik hoorde een jaar voordat het thema bekend werd dat ik het geschenk mocht schrijven en was dus allang bezig. Thema en Geschenk hebben -de hemel zij geprezen- niets met elkaar te maken. Het boekenweekessay van Kees Fens, dat slaat op het thema. Ik kon dus ook vrij doorgaan met wat ik wilde, want mijn onderwerp sloeg totaal niet op het thema. Wat u wilde een boekje schrijven; de Brug. Welke brug? Dat is een brug in Istanbul, de Galatabrug. Dat is de eerste grote brug die ze hadden; niet over de Bosporus maar over de Golden Horn, een grote zee-engte, een soort rivier in de stad. En eeuwenlang hadden de inwoners van Istanbul zich laten overroeien van het oude Islamitische gedeelte van de stad naar het meer westers georiënteerde deel, de Pera heette dat; waar de ambassades stonden. In het midden van de negentiende eeuw kwam er een brug. Later ging de brug wat meer de hoogte in en kwamen er allemaal winkeltjes onder. De huidige is een beetje een kil betonnen geval. Het is de vijfde generatie brug en ongeveer 15 jaar geleden gebouwd. De Brug is eigenlijk een stad op zich. Een stad vol met restaurants en cafés, vrij gevestigd aan de onderkant van de brug waar veel toeristen komen. Maar op de brug en onder de opritten zwerven overal verkopers van ballpoints, pleisters, zooltjes, nepparfums en jongetjes die gejatte mobieltjes verkopen, om maar wat te noemen. Die opritten zijn eigenlijk een voor- en een nagedeelte van de brug en herbergen winkelgalerijen en tunnels waar van alles gebeurt. Het eerste wat opvalt als je die brug nadert, is de enorme menigte vissers erop; daar heeft u wat mee gedaan. Dat is het eerste wat ik dacht: daar is een verhaal te vertellen, maar de praktijk is anders. Daar zitten ook een paar beroepsvissers -die komen ook in mijn boek wel voor- maar er komen ook heel veel gepensioneerden die gewoon hun tijd zitten te voldoen omdat ze niet de hele dag bij moeder de vrouw willen zitten. Dat viel dus wat tegen, wat verhalen betreft. De brug is veel meer dan die vissers. Het is een hele gemeenschap van verkopers, zakkenrollers, straatfotografen, noem het maar.
Wat voor soort boek is het? Het is een echt stadsboek geworden en ik moest ook vaak aan Amsterdam denken toen ik ermee bezig was. Bijvoorbeeld; wat ik in Istanbul tot mijn vreugde aantrof was dat er hele generaties stadsschrijvers geweest zijn. Dus de Jan Mensens, Henry Knaps, Simon Carmiggelts; precies dezelfde soort mensen, dezelfde soort schrijvers, dezelfde soort columns, in de dezelfde tijd. En eigenlijk zijn schrijvers als Ohran Pamuk nazaten van die stadsschrijvers. Die hebben bijvoorbeeld ook heel veel over de brug geschreven. Dus ik kreeg allerlei schetsen en situaties van de brug uit de jaren dertig en vlak na de oorlog enz, enz. Hoe bent u met die mensen op de brug in contact gekomen? Je moet niet denken dat je dat in een middagje even doet. Ze kennen elkaar natuurlijk. Je scharrelt de hele dag op die brug rond; na een poosje kende ik de meesten ook. Dat komt omdat ik weken en weken op die brug heb vertoefd. En ik had een hele goede tolk een hele aardige student Onur, die een onbevangen blik had. Op den duur raakten we met iedereen wel goed aan de praat. En Turken zijn enorme verhalenvertellers. En wat natuurlijk belangrijk was, dat ik elke keer weer terug kwam. Ik ging wel eens een week of wat naar Nederland, maar dan was ik na een maand weer terug en bleef zes weken. Dus ze wisten dat heel serieus met hen en met die brug bezig was. Kunt u aangeven of er bepaalde thema's bij deze mensen spelen? Heel veel mensen op de brug leven van 5 of 10 euro per dag en wonen in een soort pensions; hebben één, twee maaltijden per dag en hebben soms honger. Heel belangrijk is dat je in die situatie eer en waardigheid overeind houdt. Armoede is vernedering. En je ziet voortdurend hele rijke mensen om je heen lopen, dus weet je heel goed hoe je met die vernedering om moet gaan. Dus dat speelt een rol. Ik heb heel veel opgetrokken met de zolenverkoper -inlegzolen- die in de zomer zonnebrillen en daar tussendoor ballpoints of pleisters verkocht. Deze zolenman stond erop dat hij altijd mijn thee betaalde; dat was zijn waardigheid. Dat gold ook bij het overeind houden van je menselijkheid. De voortdurende worsteling om niet gek gemaakt te worden door fundamentalisme, terrorisme of nationalisme. Niet je kop te laten waaien naar allerlei dwaze ideologieën, maar je waardigheid ook in dit opzicht overeind te houden. Heel veel mensen die ik sprak waren voortdurend in een innerlijke strijd daarover verwikkeld. Je denkt dat armoede mensen afstompt. Het tegendeel is het geval; mensen waren vaak heel wijs. Over hun eigen bestaan waren ze hun hoop kwijt. Ze wisten dat dit hun eigen lot was, maar ze stelden al hun hoop in hun kinderen. Vaak ging dat goed. Het was heel opvallend hoe vaak mensen op de brug, die zelf op de rand van het bestaan leefden, toch kinderen hadden die via allerlei beurzen en toestanden hadden kunnen studeren en op scholen zaten; kinderen voor wie een betere toekomst te verwachten viel. Ze leefden eigenlijk via hun kinderen. Hebt u op de brug iets gemerkt van de smeltkroes van culturen die Istanbul is? Het wás een smeltkroes van culturen. Dat is het drama van Istanbul: van een typisch multiculturele stad -er zijn periodes geweest dat er meer christenen woonden dan moslims- is het een monoculturele stad geworden. De Armeniërs zijn verjaagd en vermoord; de Joden zijn naar Israël vertrokken. Er was een hele grote Grieks Orthodoxe gemeenschap, soms een kwart of een derde van de bevolking, daar zijn nog maar enkele duizenden van over. (op 17 miljoen inwoners) Merkte u iets van die tegenstellingen op de brug? Nee, niet meer. Wat je wel zag was iets heel anders. Dat bijvoorbeeld de Koerden en de nationalisten niet met elkaar optrokken. Het was een soort economische verzuiling. Waarbij immigranten uit het ene stadje de vis bakten, hadden anderen het monopoly op hengelartikelen. Er waren monopolies die bij mensen van verschillende stadjes en dorpjes hoorden. Je moest het als Koert niet in je kop halen om een visstalletje te beginnen, maar je kon rustig gaan hengelen of ballpoints verkopen. Maar dat kon je bijvoorbeeld weer niet doen als je uit het Zwarte Zee gebied kwam. Dus het was een gek systeem met rangen en standen dat te maken had met de plaats van afkomst. Een soort verzuiling, maar dan weer anders. Dat soort tegenstellingen speelden, maar niet meer tussen moslims en christenen. Zolang je de eer maar niet raakt was iedereen heel open en tolerant. Je moest alleen een ander niet beledigen.
Wanneer is het idee voor dit boekje ontstaan? Toen ik door Europa reisde voor mijn boek In Europa. Ik was een poosje in Istanbul en dacht: die brug, daar zit een heel apart verhaal in. Maar ik had er geen tijd voor. Dus toen ik gevraagd werd voor het boekenweekgeschenk dacht ik meteen -mijn uitgever was daar ook heel belangrijk in- BINGO De Brug! Hebt u bewust ervoor gekozen om binnen uw eigen kennisgebied te blijven? Nee, maar het bloed kruipt toch waar het niet gaan kan. Natuurlijk vind ik het ook leuk om die brug in te bedden in de geschiedenis van de stad. Je kunt de een niet los zien van de ander. Het boek heeft dus meer lagen, maar dit is natuurlijk een vrij beperkt boekje. Ik heb veel meer in mijn hoofd voor een veel breder boek. Als ik de tijd van leven heb, ja dan komt het er misschien nog eens van. Wat kunnen lezers verwachten van het boekenweekgeschenk? Dit boek is weer helemaal anders. Het doet, gek genoeg, een beetje aan Jorwerd denken, omdat het ook een beetje een beschrijving is van een plek en gelijk de geschiedenis van die plek en de mensen die daar leven... Ik denk de mensen moeten het maar lezen.