Feitelijke gegevens over het boek
Gebruikte druk: 1e
Verschijningsdatum 1e druk: maart 2009
Aantal bladzijden: 260
Uitgegeven door: De Arbeiderspers
Beschrijving van de cover
Op de kaft staat een afbeelding van het schilderij “Gezicht op Amersfoort”van Matthias Withoos. In de roman van Steenbeek gaat het over het schilderen van dit schilderij in de 17e eeuw. Het is dus een bestaand schilderij.
Opdracht
Er is geen opdracht.
Rosita Steenbeek schrijft met “Ander licht”een historische roman,. De stad Amersfoort bestaat in 2009 750 jaar en ter gelegenheid van dit historische feit werd de roman uitgegeven.
In de geschiedenis heeft Amersfoort een paar bekende inwoners gehad , onder wie Matthias Withoos, Jacob van Campen en Johan van Oldebarneveld. Die hebben ook alle drie een plaats in de roman gekregen.
De flaptekst
In het koor van de Joriskerk schildert Matthias Withoos, geassisteerd door zijn kinderen en twee andere leerlingen, het grote Gezicht op Amersfoort. Tegelijk met Alida’s liefde voor het schildersvak groeit haar liefde voor de begaafde medeleerling Jasper van Wittel. Hun samenzijn wordt wreed verstoord door de dramatische gebeurtenissen van het rampjaar 1672. Jasper vertrekt naar Italië en via zijn brieven leert Alida het leven kennen van de beruchte Bentveughels, de Nederlands-Vlaamse schildersvereniging in Rome. Terwijl Jasper furore maakt als Gaspare Vanvitelli ontwikkelt Alida zich tot een gerenommeerd schilderes. Door haar vriendschappen met zelfbewuste vrouwen als Agnes Block en Maria Sybilla Merian gaat ze haar leven in een ander licht zien.
Motto
Het motto is en zeventiende-eeuwse spreuk van Jeremias de Decker (1609-1666)
Terwijl de Sonne straelt door wolckeloose lucht, Laet sich de schaduw by of aen ons’ zijde vinden.”
Een mooie calvinistische uitspraak waarbij je kunt stellen dat het niet altijd rozengeur en maneschijn in het leven is. Vader Withoos is die mening als protestant wel toegedaan en ook voor Alida geldt die uitspreek. Het is niet alles “goud of purper”dat er blinkt. Er zijn momenten in het leven dat niet alles even goed gaat. In de roman zijn daar de voorbeelden van de Franse inval, de onthoofding van de gebroeders De Wit , het vertrek van Jasper naar Italië en zijn afwijzing van haar liefde gekoppeld aan het verraad van haar zus.
Structuur en/of verhaalopbouw
Er zijn in deze historische roman drie grote delen, onderverdeeld worden in hoofdstukken. De delen zijn genoemd naar de plaatsen van handeling waar de hoofdfiguur Alida Withoos zich bevindt.
2. Hoorn 9 getitelde hoofdstukken
3. De Vijverhof 4 getitelde hoofdstukken
De drie delen worden chronologisch verteld. Deel 1 en 2 gaan nagenoeg in elkaar over wat de tijd betreft. Deel 3 speelt 11 jaar later dan deel 2.
Daarna is er nog een korte epiloog waarin wordt verteld wat er met de personages ie gebeurd. Steenbeek besluit met een verantwoording van de door haar gebruikte bronnen.
Gebruikt perspectief
In de drie delen wordt een personaal perspectief gebruikt. We kijken naar het verhaal door de ogen van Alida Withoos. In deel I is zij nog een jong meisje, maar in deel 3 is ze een volwassen vrouw. Ze is een talentvol schilderes en wordt door haar vader in de praktijk opgeleid. Ze mag meehelpen bij het schilderen van het “Gezicht op Amersfoort”, een heel groot tableau dat in de kerk ter plekke wordt geschilderd. Onder de leerlingen zit een leuke schilder Jasper van Wittel op wie ze gaandeweg steeds meer verliefd wordt. De keus om haar als vertelster te nemen is een goede keus. Er zijn wel enkele auctoriale trekjes waar te nemen, maar dat heeft o.a. te maken met het feit dat er een historisch verhaal moet worden verteld en dan heb je als schrijfster gauw de neiging om met een soort helikopterview feiten te beschrijven. Gelukkig is het niet storend voor je identificatie met het hoofdpersonage.
De tijd van het verhaal
Het is voor de lezer niet moeilijk om de tijd te bepalen waarin de roman speelt. Bij een historische roman is het een gebruik dat data en jaartallen worden genoemd. Bij enkele hoofdstukken geeft Steenbeek aan in welke maand en in welk jaar de roman zich afspeelt. Een ander vaak voorkomend motief in een historische roman is dat van de gezonden brief. Het ius gebruikelijk een brief te dateren.
Deel 1 speelt van voorjaar 1671 tot aan het begin van het rampjaar 1672
Deel 3 speelt elf jaar later in 1687.
De plaats van handeling
Ook de plaatsbepaling van het verhaal is niet moeilijk: het gemakkelijkst kan verwezen worden naar de structuur. In de drie delen wordt namelijk aangegeven waar Alida Withoos zich bevindt en dat is meteen het decor van de handeling.
Samenvatting van de inhoud
Deel 1 Amersfoort (blz.11-93)
Het is zomer 1671: in de kerk van Amersfoort is de bekende schilder Matthias Withoos bezig aan een opdracht van het gemeentebestuur om een vergezicht te maken van Amersfoort. Er zijn in die tijd al soortgelijke schilderijen gemaakt van Amsterdam en Delft en nu wordt de opdracht verstrekt aan Withoos die erg geïnspireerd is geweest door de bouwmeester Jacob van Campen ( de architect van het Amsterdamse stadhuis) en inwoner van Amersfoort. Deze behoorde tot een bepaalde kunstkring en daarbij werd Matthias een welkome gast. Hij schildert met een aantal leerlingen onder wie Alida (zijn talentvolle dochter), Jasper van Wittel en Jacob van Staverden (zoon van een rijke rooms-katholieke familie) Ze krijgen op die manier meteen een opleiding tot schilder, maar de grote wens van de kunstenaars is natuurlijk om een Italiaanse reis te maken en zich door middel van de Italiaanse grootmeesters verder te ontwikkelen. Vaak geeft de oude Withoos meteen een soort geschiedenisles, want hij vertelt over de schandelijke “moord” op Johan van Oldebarneveld door de Prins van Oranje. Johan ligt in de kerk van Amersfoort stiekem begraven. Joost van de n Vondel heeft er een satire op gemaakt (het beroemde gedicht “Het stockske”)
Ook Alida die heel goed is in het maken van kleine afbeeldingen (in het bijzonder bloemen en beestjes) wil het liefst naar Italië vertrekken, maar ze weet dat haar vader nooit toestemming zal geven vanwege de gevaren waarin meisjes onderweg komen te verkeren. Ze hoopt dan ook dat Jasper zo gek op haar is, dat hij met haar wil trouwen, waardoor ze mee zou kunnen naar Italië.’ s Avonds praat ze in bed met haar zus Adriana hierover. Er is wel een probleem voor Alida want ook Jasper is katholiek (zij het een gematigde) en haar vader is protestant.
In november 1671 wordt het schilderij in het Raadhuis onthuld. Alida blijft tijdens het feest vlak bij Jasper, maar hij geeft niet veel reactie op haar toenaderingspogingen. Jacob daarentegen laat wel merken dat hij Alida leuk vindt, maar dat is ook niet wederzijds.
Deel 2 Hoorn (blz. 97-186)
Amersfoort is in handen gevallen van de Fransen en de kerk is meteen weer een rooms-katholieke kerk geworden. Jasper ontwikkelt zich verder als schetser: hij gaat vaak naar de haven om ideeën op te doen. Alida bekwaamt zich in het tekenen van kleine beestjes. Alida merkt dat Adriana ook vaak in de buurt van Jasper te vinden is.
Wanneer ze op een dag thuiskomt, vertelt haar vader haar over de lynchpartij op de gebroeders de Wit (1672) Het is een zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis. Alida hoopt dat ze nog steeds mee zal kunnen reizen naar Italië, wanneer Jasper daarheen zou vertrekken. Ze zoekt een keer toenadering op zijn kamer waarbij ze een schetsboek zitten te bekijken, maar ze worden daarbij gestoord door haar zus Adriana.
Jacob is in Amersfoort achtergebleven en een jaar later kunnen ze weer een keer naar de stad op bezoek. Jacob (minder talentvol dan Jasper maar wel veel rijker) heeft een oogje op haar en wil wel met haar trouwen. Dan mag ze van hem ook wel mee naar Italië. Maar ze wil hem niet, ook al beveelt Adriana hem wel bij haar aan. In een café praten Jasper en Alida over de gevaren van een reis naar het Zuiden. Matthias die er zelf ook is geweest, waarschuwt Jasper voor de verleidelijke Italiaanse vrouwen. Alida is jaloers als ze dat hoort. Ze nemen vrij zakelijk afscheid.
Jasper onderhoudt later het contact via brieven. Eerst vertelt hij over de avontuurlijke reis en in zijn tweede brief over het geweldige klimaat wat de kunst betreft.
In Rome: de stad bruist en hij voelt zich helemaal thuis. Hij betuigt in de brief zijn deelneming met het overlijden van Alida’s broertje en in een derde brief schrijft hij over het inwijdingsritueel van de vereniging van Nederlandse en Vlaamse kunstenaars (De Bentveughels) waarbij veel drank aan te pas komt. Hij hoopt op een mecenas (een kunstbeschermer die hem onderhoudt: heel gebruikelijk in die tijd) Alida zou zo naar Rome willen afreizen.
Haar lieve moeder Weyntje ziet in dat ze Jasper mist. Ze spreekt erover met Alida en geeft aan dat ze het wel via Matthias wil proberen. Ze vindt Jasper een goede partner voor Alida en ook haar vader stemt toe. Hij zal in een brief een aanbod doen, maar in de volgende retourbrieven rept Jasper met geen woord over een huwelijk. Alida is erg teleurgesteld. Ze had erotische fantasiën gekregen (ze wil zijn naaktmodel zijn) maar het enige wat Jasper schrijft, is dat hij iemand gevonden heeft die hem wil onderhouden. Dat is het juni 1976. In de volgende brief condoleert Jasper Matthias en Alida met het overlijden van Weyntje. Hij heeft intussen weer een nieuwe (Nederlandse) opdrachtgever voor wie hij oude Italiaanse meesters moet kopiëren (het bekende begrip van imitatio) Zo kun je je opleiding als schilder vervolmaken. Alida is teleurgesteld over het uitblijven van een aanzoek maar is aan de andere kant blij dat ze in Hoorn is blijven wonen, zodat ze voor haar verdrietige vader kan zorgen.
3. De Vijverhof (blz. 189-263)
Het is mei 1687. Er zijn 11 jaar verstreken en Jasper die twee jaar in Italië zou verblijven, is nog altijd niet teruggekeerd. Alida heeft zich als schilderes verder ontwikkeld en krijgt een eervolle uitnodiging om te komen op De Vijverhof, een prachtig buitenverblijf aan de Vecht waar een rijke dame woont die een kunstenaarskring om zich heen heeft verzameld. Haar oom is de bekende dichter Joost van den Vondel en ze heeft veel connecties in de wereld van de muziek en de schilderkunst. Deze Agnes is dus eigenlijk ook een soort mecenas. Alida ontmoet in De Vijverhof o.a. een bekende Duitse schilderes Maria Sibylla Merian die heel sympathiek is, haar veel leert en bovendien heel zelfstandig is. Ze heeft wel twee kinderen maar geen man. Ze woont alleen in Friesland, maar verblijft tijdelijk op het buitenverblijf aan de Vecht.
Jacob blijft zijn liefde voor Alida gehouden te hebben, maar zij wil hen niet : ze wil Jasper. Die blijft echter aanmerkelijk koud. Wanneer hij haar galant naar huis brengt, neemt hij koel afscheid: hij moet zijn vader gaan helpen, maar ze hoort een uurtje later dat hij gezien is met Adriana. Zelf gaat Alida op onderzoek uit en ze ziet het stel hand in hand in de tuin zitten.
Ze gaat terug naar huis, kleedt zich uit voor de spiegel en maakt schetsen van zichzelf. Dat wordt later een klassiek schilderij ( In de spiegel ziet ze zich als Dido terwijl haar Aneas wegvaart) Nota bene : we zitten in de kunst in de periode van het Classicisme.)
Ze wordt woedend op haar zus. Later geeft Adriana toe dat ze in Hoorn al iets met Jasper had. Alida beschouwt het als verraad en beukt er lekker op los. Daarna bespreekt ze het met haar vader. Jasper gaat terug naar Italië maar ook Adriana mag niet met hem mee. Hij kiest meer voor zijn ontwikkeling als schilder dan voor een grote liefde die hem daarbij in de weg zou staan. Alida keert terug naar de Vijverhof. Ze krijgt van Agnes een eervolle opdracht om een ananas te schilderen. Die vrucht is nog onbekend. Ze praat over haar desillusie van de liefde met Maria Sibylla Merian en die vertelt haar een wijze levensles: Jasper was niet de man voor haar. Ze heeft een soortgelijke ervaring met haar eigen man die haar volop bedroog en haar niet liet ontwikkelen. Ze zegt dat Alida haar eigen talenten moet benutten en niet afhankelijk moet zijn van een man. Daarna kussen ze elkaar innig op de mond: een sensationele verrassing voor Alida. Daarna gaan ze naar de opening van het Doolhof op De Vijverhof. Symbolisch komen zowel Alida als Sibylla er uit. Het leven is een doolhof, maar Alida ziet nu weer een uitweg. Ze krijgt een eervolle opdracht om tekeningen te gaan maken voor de Amsterdamse Hortus Botanicus. Het leven heeft een nieuw perspectief gekregen. (een ander licht) Ze weet inmiddels hoe ze vuur moet schilderen. Dit is haar element. Dit rood is niet de vuurzeer waarin ze ten onder gaat, maar het rood van haar passie, van haar palet. Haar bloed en merg zal ze geven aan de kleuren. (blz. 263) Dat is toch wel een fraaie slotzin en slotgedachte,
In de Epiloog van één bladzijde wordt verteld wat er met diverse personages is gebeurd. Alida is in 1701 wel getrouwd met een 10 jaar jongere man maar heeft nooit kinderen gekregen. In 1729 sterft ze.
In Italië trouwen Jasper en Jacob beiden met een Italiaanse vrouw, wat goed is voor hun carrière. Ook de zoon van Gaspare Viatelli wordt beroemd in de schilderkunst.
Titelverklaring
“Ander licht”is wel een mooie verwijzing naar de thematiek van de roman. Een schilder speelt natuurlijk veel met lichtinval. Dat wordt door vader Withoos wel verteld bij de overhandiging van het stuk en tijdens de schilderlessen aan zijn leerlingen. Wanneer Jasper naar Italië vertrekt, wordt hij ook geïmponeerd door de andere Italiaanse omgeving die sterk stimulerend werkt op jonge kunstenaars. De functie van het licht in het Zuid-Europese land is heel anders dan in het sombere grijze Nederland, waar de protestante Matthias Withoos meer van houdt. Maar Jasper is bezeten van de Italiaanse stad Rome, waar een “ander lichtklimaat “heerst.
“Ander licht”kun je ook een meer symbolische betekenis geven. Alida is vanaf het moment dat ze Jasper heeft leren kennen verliefd op hem geweest. Ze had altijd een stille hoop gehad dat ze mee naar Italië mocht en dat ze met Jasper zou kunnen trouwen. Aan het einde blijkt echter dat Jasper niet echt verliefd op haar is geweest en meer zag in haar oudere zuster Adriana. Dat werpt dus ook al een ander licht op de zaak. De schilderes met wie ze in De Vijverhof samenwerkt (Maria Sibylla Merian) geeft haar een wijze levensles. Jasper is niet de man met wie ze door het leven moet gaan. Ze moet haar eigen talenten blijven ontwikkelen en als een zelfstandige vrouw haar leven leiden. Ze zoenen elkaar ook hartstochtelijk. Aan het einde weet Alida dat door een bepaalde lichtinval in je leven de dingen er heen anders kunnen uitzien.
Er zijn twee belangrijke motieven in deze roman te vinden. Het is allereerste een historische roman waarin de geschiedenis van enkele beroemde Amersfoortse inwoners wordt verteld. Matthias Withoos is de stadschilder die het Gezicht op Amersfoort heeft gemaakt en hij heeft zoals dat gewoon was in die tijd jonge schilders (Jasper, Jacob en Alida) opgeleid. De praktijk is immers d e beste leerschool. Na de Renaissance en in de periode daarna werd het gebruikelijk dat jongens van betere komaf naar Italië gingen om daar hun kunstenaarsopleiding te volktooien. Door de werken van Italiaanse meester te kopiëren kregen ze het werk onder de knie. Dat is wel typisch een jongens aangelegenheid (vgl. de jonge P.C. Hooft die naar Italië ging) Voor meisjes was de reis toch eigenlijk te gevaarlijk. Maar Alida zou graag met haar temperament de reis maken, maar omdat ze een meisje is , krijgt ze al;leen toestemming wanneer ze met een man daar zou heengaan.
In dat opzicht komt meteen het tweede belangrijke thema in het verhaal. Alida is verliefd op de katholieke Jasper, maar uit alles blijkt dat hij dat niet op haar is. Haar ouders zijn ruimdenkend genoeg om over het probleem van de godsdienst heen te stappen en dat is nog wel wat in een periode dat de Fransen vanwege dat geloofsprobleem een inval in Nederland doen. Maar Jasper wil zelf niet en het is eigenlijk een beetje zielig te constateren dat Alida op iets hoopt wat de lezer al in de gaten heeft: Jasper geeft nauwelijks sjoege en hij reageert niet op de brief waarin de vader van Alida haar aanbiedt. In deel 3 komt echter de aap uit de mouw van Adriana, want de oudere zus van Alida is de echte vriendin van Jasper. Dat was ze overigens al in Hoorn en terecht is Alida boos op haar zus vanwege het verraad dat ze heeft gepleegd. Maar ook dat is een literair-historisch motief: twee zussen die om dezelfde man strijden. De droom wordt een desillusie, maar gelukkig ontmoet Alida in haar nieuwe werkomgeving de kunstenares Maria Sibylla die zelf ook een slechte ervaring met mannen heeft. Het lijkt er even op alsof een liefde tussen twee vrouwen kan ontstaan, maar in ieder geval ziet Alida het leven in een ander licht.
De motieven die verder in deze roman een rol spelen zijn derhalve:
- De kunstenaarswereld in de 17e eeuw (de kunstkringen zoals in De Vijverhof)
- De Klassieke Oudheid waarnaar steeds verwezen wordt.
- De oorlog van Frankrijk tegen Nederland
- De moord op de gebroeders De Wit
- Het verraad van Prins Maurits ten opzichte van Johan van Oldebarneveld
- De vader-dochterverhouding
- De relatie tussen twee zussen
- Het verraad / het bedrog
- De onbeantwoorde liefde (Jacob versus Alida; Alida versus Jasper)
- Desillusie
- Het compensatie zoeken in de kunst
Beoordeling scholieren.com
In het begin lijkt “Ander licht”vooral een historische roman over 1671 en 1672, maar gelukkig voor de lezer verlaat Steenbeek die lijn meer en meer naarmate het boek vordert. Dan wordt het eigenlijk een liefdesverhaal, dat natuurlijk aantrekkelijker om te lezen is. Twee zussen dingen om de hand van dezelfde man en als de lezer dit al door heeft, ontstaat er sympathie met het min of meer bedrogen meisje. Even dreigt de desillusie de overhand te krijgen en dan blijkt de kunst zelf en de vrienden in de kunstenaarswereld de reddingsooi waaraan Alida zich mag vastklampen. Dan krijgt het liefdesverhaal de overhand en dan wordt het best een leuke roman. Het lijkt me meer een verhaal voor meisjes dan voor jongens. En zeker geschikt voor de leerlingen van het vwo voor wie de literatuurgeschiedenis tenslotte nog op het programma staat. Maar geïnteresseerde lezers (bijvoorbeeld uit het C&M -profiel) van de havo kunnen het boek zeker volgen. Want Rosita Steenbeek heeft een interessante roman afgeleverd. Amersfoort kan best rots zijn op één van haar inwoners.
Ik waardeer de roman op onze literatuurlijst met twee punten.
In De Volkskrant van vrijdag 20 maart 2009 schrijft Arjen Peter een belangrijke recensie over deze roman. De meisjes moesten zich schikken. Zo ging dat toen. Met beheerste ernst, zonder zwaar op de hand te worden, vertelt Steenbeek over het oude Amersfoort, waar kinderen met hun tol en sleetjes speelden, en waar Matthias Withoos zijn leerlingen en dochters vertelde over de uitbundige stadgenoot en bouwmeester Jacob van Campen, en over die andere grootheid die uiteindelijk werd onthoofd, Johan van Oldenbarnevelt.[…] De grote verrassing bewaart de schrijfster voor dat slotdeel. In de jaren van wachten en smachten heeft Alida veel geleerd van de vrijgevochten tekenares van rupsen en bloemen, Maria Sibylla Merian. Die leerschool zorgt ervoor dat haar niet alle grond onder de voeten wegvalt als Jasper haar niet naar zijn nieuwe vaderland meevoert. Ze is zelf iemand geworden, die haar vuur voor de kunst reserveert, zich daarin kan uitdrukken, en op die manier misschien wel fysieker contact maakt dan daarbuiten mogelijk is.[….] Zelfs de tuttige toon die soms de kop op steekt (‘Die dertien jaren hadden een eeuwigheid geduurd, en nu lijkt het een zucht’) is in dit verhaal, anders dan in Steenbeeks vorige werk, geen hindernis maar functioneel, want zonder dosis naïeveteit had Alida nooit in ernst 13 jaar kunnen verwachten dat haar Jasper ook al die tijd had zitten uitkijken naar hun hereniging, zonder iets te ondernemen. Bij het bekijken van Withoos’ Gezicht (in museum Flehite in Amersfoort) kun je je deze personages voorstellen, scharrelend ergens in de diepte. Dat is een verdienste van de schrijfster, wier roman behalve een zorgvuldig gedocumenteerde ook een autobiografische is. Haar ijver leende ze uit aan Alida, haar liefde voor Rome aan Jasper.
Over de schrijfster en eerder gepubliceerde werk
Bron: website schrijfster
Rosita Steenbeek doorliep het Johan van Oldenbarnevelt Gymnasium te Amersfoort. Vervolgens studeerde ze enige tijd Klassieke talen in Utrecht en deed haar propedeuse theologie. Aanvankelijk wilde ze een familietraditie voortzetten en dominee worden. Ze zwaaide om naar Neerlandistiek en studeerde af in de Moderne Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens haar studie acteerde ze regelmatig op het toneel en in de film.
Na haar doctoraal vertrok ze naar Rome om haar geluk in de film te beproeven. En ook om in te halen dat ze niet mee mocht op Romereis vanwege een hersenbloeding. Ze speelde in film- en televisieproducties, schreef artikelen voor o.a. Vrij Nederland en vertaalde boeken uit het Italiaans van o.a. Alberto Moravia en Susanna Tamaro.
Vanaf dat moment wijdt ze zich voornamelijk aan het schrijven. Ze bleef in Rome wonen waar ze zich meteen thuis voelde.
Italië bleef haar inspireren. Haar volgende boek Schimmenrijk, een roman over de vraag hoe je verder leeft als de mensen van wie je houdt doodgaan, is gesitueerd in de wereld van de Etrusken. Daarna volgde Thuis in Rome, en Ballets Russes, een Venetiaanse roman.
1994 De laatste vrouw
1999 Schimmenrijk
2000 Thuis in Rome
2000 Ontmoeting in Venetië
2002 Ballets Russes
2002 Liefdesdomein
2004 Intensive Care
2006 Siciliaans testament
2008 Terug uit Rome
2009 Ander licht
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden