The Odessa file door Frederick Forsyth

Gegevens van het boek
Auteur: Frederick Forsyth (geboren in 1938)
Oorspronkelijke titel: The Odessa File
Voor het eerst gepubliceerd in: 1972
Nederlandse titel: Geheim dossier: Odessa
Vertaling: J. Niessen-Hossele
Omslagillustratie: Dick Bruna
Uitgever: A.W. Bruna & Zoon, Utrecht/Antwerpen, 1975, 1e druk, Zwarte Beertjes Pocket 1646
Aantal pagina’s: 319
Genre: thriller

Samenvatting van het boek
In dit boek krijgt de Duitse journalist Peter Miller een dagboek in handen van een voormalige Joodse concentratiekampgevangene, namelijk Salomon Tauber. Tauber heeft inmiddels in Hamburg zelfmoord gepleegd. Tauber zat in de Tweede Wereldoorlog gevangen in het concentratiekamp van Riga, waar de SS’er Eduard Roschmann (1908 – 1977) commandant was. Laatstgenoemde werd de “Beul van Riga” genoemd vanwege zijn afgrijselijke wreedheid. Tauber schetst daarvan in zijn dagboek een nogal schrikwekkend beeld. Tot verbazing van Miller blijkt Roschmann nooit voor zijn daden gestraft te zijn en nog steeds vrij rond te lopen. Miller besluit na lezing van het dagboek - mede om persoonlijke redenen - op zoek te gaan naar Roschmann en hem ter verantwoording te roepen.

Miller begint met navraag te doen bij de officiële instanties, maar hij vangt daar bot. Niemand is in Roschmann geïnteresseerd. Dan bezoekt hij in Londen Lord Russell of Liverpool (1895 – 1981), die betrokken was bij de naoorlogse naziprocessen, en in Wenen Simon Wiesenthal (1908 – 2005), de bekende nazi-jager. Wiesenthal vertelt hem o.a. over de organisatie Odessa, de vereniging van voormalige SS’ers. Deze organisatie is zeer gevaarlijk en zal alles doen om haar leden te beschermen tegen vervolging.

Miller wordt vervolgens benaderd door een fanatieke groep concentratiekampoverlevenden die gezworen heeft oorlogsmisdadigers op te sporen en te vermoorden. De groep vraagt Miller te willen infiltreren in Odessa. Miller stemt toe en wordt vervolgens door een tot inkeer gekomen voormalige SS’er intensief getraind totdat hij alles van Odessa weet. Hij krijgt via zijn contactpersoon - Josef - de identiteit van een voormalige SS’er en moet bij Odessa aangeven, dat hij naar Zuid-Amerika wil vertrekken. De opzet lukt en Miller krijgt via een advocaat die voor Odessa werkt de naam van iemand die hem een vals paspoort kan bezorgen.

Dan begaat Miller een enorme blunder. Hij blijft namelijk gebruik maken van zijn eigen auto, een fraaie Jaguar. Zo’n auto past natuurlijk niet bij de verarmde persoon voor wie hij door moet gaan en hij wordt toevallig door een Odessa-lid in die Jaguar gezien. Het Odessa-lid slaat alarm en licht de “Weerwolf” in, die aan het hoofd staat van Odessa in Duitsland. De “Weerwolf” schakelt een voormalige SS-moordenaar in en geeft hem de opdracht Miller te vermoorden. De moordenaar plaatst een bom onder Millers auto, maar deze gaat niet af.

Miller komt er uiteindelijk achter, dat Roschmann een zeer welvarende maatschappelijke positie heeft weten te bereiken als eigenaar van een elektronicafabriek. Hij zoekt hem op in zijn buitenhuis en confronteert hem met zijn oorlogsverleden. Dan blijkt ook waarom Miller er zo op gebeten was om Roschmann te vinden. Uit het dagboek blijkt namelijk, dat Roschmann ook de moordenaar is van Millers vader die in de oorlog legerofficier was en bij de evacuatie van Riga weigerde de plaats voor zijn eigen gewonde manschappen aan boord van een transportschip af te staan aan de SS’ers van Roschmann. Roschmann schoot toen uit woede de officier - en dus Millers vader - dood.

Roschmann geeft de moord op Millers vader toe, maar vindt zijn gedrag absoluut te rechtvaardigen. Hij is verder ook niet onder de indruk van Taubers dagboek. Miller geeft aan, dat hij Roschmann uitsluitend wil vermoorden als vergelding voor de moord op zijn vader. Zo ver komt het echter niet, omdat de door Odessa ingeschakelde SS-moordenaar intussen ook bij het huis van Roschmann is gearriveerd en Miller bewusteloos slaat. Roschmann besluit te vluchten en weet veilig uit Duitsland weg te komen. De SS-moordenaar wordt door Josef, die inmiddels ook ter plaatse is gekomen, doodgeschoten.

In het ziekenhuis, waar Miller van zijn verwondingen bijkomt, vertelt Josef - die ook lid is van de Israëlische geheime dienst - Miller wat er allemaal precies gebeurd is sinds hij bewusteloos raakte. Hij vertelt hem ook, dat Roschmann in opdracht van Odessa bezig was onderdelen voor een raketsysteem te leveren aan het Egyptische leger, zodat Egypte op enig moment Israël succesvol zou kunnen aanvallen. De Duitse autoriteiten zullen Roschmanns fabriek nu gaan sluiten. Josef keert terug naar Israël en zegt daar de Joodse gebeden op die gebruikelijk zijn na het overlijden van een Jood. Op deze wijze krijgt de ziel van Salomon Tauber alsnog de eeuwige rust.

Beoordeling van het boek
Ik heb dit boek van Forsyth in één adem uitgelezen. Het is bijzonder spannend en goed geschreven. De verhaallijn is ook gemakkelijk te volgen. De gebeurtenissen vloeien op een logische wijze in elkaar over. Sfeer- en karaktertekening zijn realistisch en niet geforceerd. Het is, kortom, een verhaal, waar je snel in komt en ook in geïnteresseerd blijft. Dat is een knappe prestatie van Forsyth. De (internationale) perskritieken na de verschijning van het boek bevestigen dit ook. Het boek werd in 1974 verfilmd.

Aardig is ook, dat Forsyth feiten en fictie op knappe en kundige wijze met elkaar verweeft. Zo spelen enkele daadwerkelijk bestaand hebbende personen een rol in dit boek: Eduard Roschmann, Lord Russell of Liverpool en Simon Wiesenthal. Ook begint het boek met de radioaankondiging van de moord op de Amerikaanse president John F. Kennedy (in 1963). Dat geeft het boek zo op het eerste gezicht een behoorlijke authenticiteit, hoewel je als lezer natuurlijk goed moet begrijpen, dat het hele verhaal in feite fictief is. Het is niet voor niets een thriller.

Het boek draait voor een belangrijk deel om de organisatie Odessa. Odessa is een acroniem en staat voor “Organisation der ehemaligen SS-Angehörigen”. In het Nederlands vertaald komt dat neer op de “Vereniging van voormalige leden van de SS”. Het zou na de Tweede Wereldoorlog een netwerk geweest zijn van voortvluchtige SS-ers. Het netwerk zou opgezet zijn door een groep voormalige SS-officieren. Het netwerk hielp voormalige SS-ers te vluchten uit Duitsland en hen veilig elders of onder een andere naam onder te brengen. Het probleem is, dat niets met absolute zekerheid te bewijzen valt. Of Odessa echt bestaan heeft en zo ja in welke vorm blijft dus nogal speculatief.

Het boek werd voor het eerst gepubliceerd in 1972, maar heeft, vind ik, nog niets van zijn zeggings- en aantrekkingskracht verloren. Dat is wel bijzonder, want we leven inmiddels bijna veertig jaar na de publicatiedatum van het boek en ruim vijfenzestig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog. De thematiek van de vervolging van oorlogsmisdadigers wordt door het voortschrijden van de tijd natuurlijk steeds minder actueel. De meeste oorlogsmisdadigers zijn inmiddels immers overleden. Desondanks blijft het boek boeien en in zoverre kan het ook als waarschuwing blijven fungeren tegen oorlogsmisdaden in het algemeen en tegen oorlogsmisdadigers in het bijzonder.