From Russia with love door Ian Fleming

Gegevens van het boek
Auteur: Ian Fleming (1908 – 1964)
Oorspronkelijke titel: From Russia with Love
Voor het eerst gepubliceerd in: 1957
Nederlandse titel: Veel liefs uit Moskou
Uitgeverij: A.W. Bruna & Zoon, Utrecht, 1965,1e druk, Zwarte Beertjes Pocket 488
Aantal pagina’s: 192
Genre: detective-/spionageroman



Samenvatting van het boek
Donovan ("Red") Grant, de hoofdbeul van SMERSH - de contraspionagedienst van de Russen -, wordt door zijn chef naar Moskou ontboden. Hij vertrekt uit zijn villa op de Krim en vliegt naar de Russische hoofdstad. Onderweg in het vliegtuig denkt hij na over wat hij in de afgelopen tien jaar allemaal bereikt heeft. Hij stamt uit Duits-Ierse ouders en groeide op in Ierland. Hij was al jong beresterk en maakte naam als bokser. Als het volle maan was, kreeg hij de onverklaarbare behoefte om iemand te vermoorden. Zo vermoordde hij diverse willekeurige personen, maar hij liep nooit tegen de lamp. Hij diende vervolgens in het Engelse leger en liep in 1945 in Berlijn over naar de Sovjet-Unie. Daar maakte hij carrière als moordenaar in dienst van SMERSH. Hij is nu majoor en heeft alles wat zijn hart begeert. Grant vermoedt, dat SMERSH een speciale opdracht voor hem heeft. Dat blijkt te kloppen, want het hoofd van SMERSH, generaal Grubozaboysjikow - bijgenaamd “G” -, wil het prestige van zijn dienst opkrikken door een terreurdaad op buitenlands grondgebied te plegen. Hij heeft daarvoor de Engelse geheime dienst uitgekozen. De bedoeling is om het meest aansprekende lid hiervan, geheim agent James Bond, te vermoorden. Bond heeft de Russen immers in de loop der jaren de nodige problemen bezorgd en diverse van hun operaties laten mislukken.

Grubozaboysjikow schakelt voor de uitwerking van het moordplan twee van zijn naaste medewerkers in, kolonel Rosa Klebb (chef operaties) en de briljante schaker Kronstien (chef planning). Grant zal de feitelijke moord op Bond plegen. Kronstien stelt voor om de moord buiten Engeland te laten plaatsvinden en een mooie vrouw als lokaas te gebruiken. Daarvoor wordt de vierentwintigjarige korporaal Tatiana (“Tania”) Romanowa uitgekozen. Zij werkt in Moskou als vertaalster Engels bij de staatsveiligheidsdienst. Klebb legt Tatiana uit wat er van haar verlangd wordt. Ze moet naar het buitenland gaan en zogenaamd verliefd worden op Bond. Klebb vertelt Tatiana niet wat er uiteindelijk met Bond gaat gebeuren. Kronstien wil de moord in Istanboel laten plaatsvinden. De Russen hebben daar namelijk de beste contacten. Als materieel lokkertje voor de Engelsen wil Kronstien de zogenaamde Spektor gebruiken. De Spektor is een geheim codeapparaat dat de Russen gebruiken. Als de Engelsen denken, dat ze het apparaat in handen kunnen krijgen, komen ze vast wel naar Istanboel, meent Kronstien. Het plan wordt door het Russische Politbureau goedgekeurd en de val voor Bond wordt opgezet.

Intussen verveelt James Bond - beter bekend als geheim agent 007 - zich in Londen stierlijk. Hij heeft geen enkele opdracht om handen. Gelukkig is er dan ineens werk aan de winkel. Bond’s chef - “M” - roept hem bij zich. Zijn agent in Istanboel - Darko Kerim - is in contact gekomen met Tatiana. Zij schoot hem tijdens een boottochtje op de Bosporus aan en vertelde hem, dat ze via een foto uit zijn dossier binnen de Russische geheime dienst verliefd geworden is op Bond. Ze wil nu overlopen naar Engeland en de Engelsen de Spektor uitleveren. Voorwaarde daarvoor is wel, dat Bond naar Istanboel komt om haar en het codeapparaat op te halen. Omdat de Engelsen de Spektor heel graag willen hebben, geeft “M” Bond opdracht naar Istanboel te gaan en Tatiana te geven wat ze wil. Bond moet dan vervolgens met Tatiana en de Spektor terug naar Engeland komen.

Bond vliegt naar Istanboel waar hij opgevangen wordt door Kerim. Kerim heeft een Turkse vader en een Engelse moeder en is het hoofd van de Engelse geheime dienst in Turkije. Hij werkt onder het mom van een specerijenhandel. Onder zijn huis heeft Kerim een tunnel laten graven naar de Russische ambassade. Hij kon daarbij gebruik maken van een antieke waterleiding die naar de grote antieke cisternen leidt. Via een periscoop kan hij in de conferentiekamer van de Russen kijken. Hij kan echter niet horen wat er gezegd wordt. Kerim neemt Bond mee de tunnel in en laat hem via de periscoop Tatiana zien. Bond vindt haar inderdaad erg aantrekkelijk. Die avond eten Kerim en Bond bij een met Kerim bevriende zigeunerhoofdman. Laatstgenoemde werkt ook voor Kerim. Ze maken een gevecht mee tussen twee zigeunerinnen. Dit gevecht wordt onderbroken door een aanslag van een aantal Bulgaren. Die zijn kennelijk uit op de dood van de zigeunerhoofdman en Kerim. De Bulgaren werken in opdracht van de Russen en er is vlak voor de komst van Bond ook al een aanslag op Kerim thuis gepleegd. De leider van de Bulgaren is een zekere Krilencu. De zigeuners, Kerim en Bond verdedigen zich en uiteindelijk slaan de Bulgaren op de vlucht. Er zijn helaas wel diverse doden te betreuren. Kerim besluit nu Krilencu zelf te doden om zo een einde te maken aan de hetze, waarvan hij overigens de oorzaak niet weet. Kerim, Bond en een aantal van Kerim’s mannen gaan naar de schuilplaats van Krilencu in Istanboel. Kerim doodt Krilencu vervolgens.

Als Bond terugkeert naar zijn hotel, treft hij tot zijn grote verrassing Tatiana in zijn bed aan. Bond weet aanvankelijk niet goed raad met de situatie, maar herstelt zich snel. Tatiana vertelt Bond, dat ze die avond nachtdienst heeft en dat ze dan met de Spektor er tussenuit zal knijpen. Ze stelt voor met de beroemde Oriënt Express Turkije te verlaten. Bond koestert daar aanvankelijk bezwaar tegen, omdat een treinreis te veel tijd in beslag zal nemen. Als de Russen achter de verdwijning van Tatiana en de Spektor zullen komen, zullen ze gauw genoeg doorkrijgen hoe de vork in de steel zit en achter hen beiden aangaan. Bond gaat dus liever met het vliegtuig weg. Tatiana houdt echter vol - ze heeft die opdracht ook van haar chef gekregen -, zodat Bond uiteindelijk toestemt. Die avond vertrekken Tatiana en Bond met de Spektor per trein vanuit Istanboel via Griekenland en Joegoslavië naar Parijs. Kerim is ook in de trein en meldt Bond, dat er drie mannen van de Russische geheime dienst in de trein zitten. Het is dus allemaal doorgestoken kaart. Bond vraagt zich af wat hier allemaal achter zit en wat de rol van Tatiana precies is. Hij voelt Tatiana aan de tand, maar die beweert van niets te weten. Kerim zegt, dat hij zal zorgen, dat de Russen op de een of andere manier onschadelijk gemaakt worden. Hij slaagt er via omkoping en manipulatie in om aan de Turkse grens twee van de Russen door de Turkse grenspolitie te laten oppakken. De derde Rus - die onder de Duitse naam Benz reist - neemt echter wraak. Hij sluipt op een nacht de slaapcoupé van Kerim binnen en vermoordt hem met een dolk. Benz laat daarbij zelf ook het leven, want Kerim verweert zich heftig voordat hij sterft. Bond treft de twee lijken de volgende dag aan. Bond heeft het er moeilijk mee, want hij is een grote bewondering voor Kerim gaan koesteren.

Na het regelen van de nodige formaliteiten gaat de Oriënt Express weer verder. Bond blijft op zijn hoede, maar ontspant enigszins als de trein Italië binnenrijdt. Bond heeft “M” intussen telefonisch ingelicht over de dood van Kerim. Zowel “M” als Bond willen de operatie gewoon doorgang laten vinden. Ze zijn zich er goed van bewust, dat de Russen een spel met hen spelen, maar ze weten niet wat de achtergrond daarvan is. Bond heeft Tatiana na de dood van Kerim aan de tand gevoeld, maar hij is ervan overtuigd, dat zij daarmee niets te maken heeft; waarschijnlijk wordt ook Tatiana door de Russen gebruikt. In Triëst komt er een grote blonde kerel aan boord van de trein. Bond denkt, dat het een collega is die door “M” gestuurd is om een oogje in het zeil te houden. De man maakt zich ook als zodanig bekend. Hij reist onder de naam van kapitein Norman Nash. Tatiana is achterdochtig en vertrouwt Nash niet, maar Bond wuift haar bezwaren weg. Tatiana blijkt echter gelijk te hebben, want Nash is niemand anders dan Grant. Nash weet Tatiana tijdens het diner in de trein te verdoven en brengt haar naar bed. Hij adviseert Bond ook te gaan slapen, waarbij hij dan in hun coupé de wacht zal houden. Als Bond ingeslapen is, wordt hij op een gegeven moment wakker gemaakt door Nash die hem met een vuurwapen bedreigt en onthult, dat hij de hoofdbeul van SMERSH is en dat hij Bond zal vermoorden. Nu weet Bond wat er achter de hele operatie steekt: een moordcomplot tegen hem persoonlijk.

Nash legt hem uit, dat hij Bond in de Simplon-tunnel een kogel door het hart zal jagen. Daarna zal hij ook Tatiana vermoorden en haar uit het raam gooien. Van de liefdesscènes van Bond en Tatiana in het hotel in Istanboel hebben de Russen stiekem films gemaakt. Dat zal een schandaal veroorzaken, zeker als er ook nog een liefdesbrief van Tatiana aan Bond gevonden zal worden, waarin ze aangeeft, dat ze de films niet aan de pers zal geven als hij met haar zal trouwen. Het zal erop lijken, dat Bond uit wanhoop eerst Tatiana vermoordde en daarna zelfmoord pleegde. Dat zal een sensatie in de pers worden met alle negatieve gevolgen van dien voor de Engelse geheime dienst. De Spektor is verder geladen met explosieven, legt Nash uit, zodat hij op het Engelse hoofdkwartier ook nog wel enkele slachtoffers onder de cryptografen zal maken als deze het apparaat gaan onderzoeken. Kortom, zo stelt Nash, het zal al met al een enorm succes voor SMERSH worden. Bond moet dat wel beamen, maar hij denkt in de tussentijd koortsachtig na hoe hij hier onder uit kan komen. Hij weet ongemerkt zijn sigarettenkoker in zijn boek te manoeuvreren. Hij wil proberen het boek in de tunnel op zijn hart te leggen, zodat de kogel er op af zal ketsen. Bond slaagt in zijn opzet en doet, als Nash schiet, alsof hij dodelijk is getroffen. Als Nash vervolgens Tatiana probeert te vermoorden, weet Bond een in zijn tas verborgen mes te pakken en Nash dodelijk te treffen. Bond ruimt daarna de coupé op en verdwijnt met Tatiana op het eerstvolgende station.

Omdat Nash hem voor zijn dood verteld heeft, dat hij in Parijs een afspraak zou hebben met Rosa Klebb, gaat Bond in zijn plaats naar het Ritz-hotel, de plaats van afspraak. In de afgesproken kamer treft Bond een oud breiend dametje aan. Bond begint te aarzelen, maar het is wel degelijk Rosa Klebb. Ze probeert hem met haar vergiftigde breipennen alsmede een dodelijk telefoontoestel te vermoorden, maar dat mislukt. Als Bond haar met een stoel klemgezet heeft tegen de muur, komen een paar leden van de Franse geheime dienst binnen die met Bond samenwerken. Ze zullen Klebb afvoeren naar Londen. Voordat dat gebeurt, komt er uit een van haar schoenen plotseling een dun mes, waarmee ze de rechterkuit van Bond raakt. Op het mes zit ook gif. Bond raakt vervolgens bewusteloos en valt op de grond.



Beoordeling van het boek
Opvallend aan het boek is, dat het in twee delen gesplitst is. In het eerste deel wordt het plan van de moord op Bond beschreven. Dit gaat gepaard met een uitvoerige beschrijving van de Russische organisaties en personen die zich hiermee bezighouden. Omdat de Sovjet-Unie al een tijd niet meer bestaat, is dit deel inmiddels nogal gedateerd. Vanuit historisch oogpunt bezien is het uiteraard wel aardig om hier kennis van te nemen, want de schrijver weet fictie kundig met non fictie te vermengen. Zo noemt hij ook expliciet de namen van de Engelse dubbelspionnen Guy Burgess en Donald Maclean die in 1951 uit Engeland verdwenen en later in Rusland opdoken. Het eigenlijke verhaal begint in het tweede deel van het boek en dan pas verschijnt James Bond op het toneel. In eerdere boeken van Fleming bestond deze tweedeling niet.

Verder valt het op, dat het boek begint met een kort voorwoord van de schrijver. Hierin geeft hij aan, dat het boek voor een groot deel op feiten berust. Hieruit blijkt ook, dat het boek feitelijk geschreven werd in het voorjaar van 1956. Waarom de nadruk zo op dat jaar ligt, is mij niet geheel duidelijk. Of het moet te maken hebben met het feit, dat het complete verhaal van de hierboven reeds genoemde dubbelspionnen pas in 1956 volledig uit de doeken gedaan werd. In eerdere boeken van de auteur kwam geen voorwoord voor.

Veel mensen beschouwen dit vijfde boek van Fleming als zijn beste. Ik ben wat kritischer. Natuurlijk, het is een goedgeschreven en spannend verhaal. Toch vind ik de verhaallijn vrij dun. In feite draait alles om een simpele moordpoging van de Russen op Bond. Andere boeken hadden, vond ik, toch wat meer “inhoud”. De vele feitelijke beschrijvingen in het boek - van de natuur, de mensen, de organisaties e.d. - kunnen dat niet goedmaken. Ik vind Bond hier ook minder doortastend dan in andere verhalen. Het is vooral de sympathieke figuur van Darko Kerim die hier in dat opzicht de rol van Bond overneemt. Van Fleming is bekend, dat hij een beetje uitgekeken raakte op de figuur van Bond. Ik denk, dat dat hier om de genoemde redenen goed te merken is. Het slot van het boek is in dat verband eveneens tekenend. Bond lijkt daar het onderspit te delven. Pas in het volgende (zesde) boek weten we, dat Bond het overleefd heeft.

Dan nog enkele trivia met betrekking tot dit boek. Het boek werd in Amerika pas echt een succes toen bekend werd, dat president John F. Kennedy (1917 – 1963) het een van zijn tien favoriete boeken noemde. Verder wordt in het eerste hoofdstuk het boek “The Little Nugget” van de schrijver P.G. Wodehouse (1881 – 1975) genoemd. Dat boek verscheen al in 1913 en werd pas in 1972 in het Nederlands vertaald als “Goudklompje”. Het is een buitengewoon geestig boek en als liefhebber van Wodehouse vind ik het leuk, dat dit boek hier genoemd wordt. Er wordt door Fleming nog een boek genoemd, namelijk “The Mask of Dimitrios” van Eric Ambler (1909 – 1998). Dit boek verscheen voor het eerst in 1939. Ik ken dit boek verder niet en weet dus ook niet of Fleming hier een (subtiele) bedoeling mee had (van het boek van Wodehouse denk ik, dat ik het wel weet: dat gaat namelijk over schurken en is in het bezit van Grant, die zelf immers een schurk is).