GEORGE ORWELL
Dierenboerderij
Een sprookje
voor volwassenen
Met tekeningen van Ralph Steadman
Herziene en gemoderniseerde vertaling van Anthony Ross uit 1956
Bijlagen vertaald door Jaap Engelsman
Amsterdam/Antwerpen: De Arbeiderspers
189 blz., 799 fr. IN maart 1949, vier jaar na de publicatie van het ,,sprookje voor volwassenen'', Animal Farm, kreeg Eric Blair, zoals schrijver George Orwell eigenlijk heette, in het sanatorium in Cranham (Gloustershire) bezoek van Celia Kirwan. Orwell (1903-1950) werd in Cranham behandeld wegens tuberculose, maar Kirwans bezoek aan de ernstig zieke schrijver, die trouwens het daaropvolgende jaar zou overlijden, had niets te maken met een pelgrimage van een bezorgde fan. Kirwan was als officier verbonden aan het supergeheime Information Research Department van het ministerie van Buitenlandse Zaken. De Koude Oorlog woedde in volle hevigheid en Kirwan kwam de auteur, die in Animal Farm het Sovjetrussische regime meedogenloos had gehekeld, vragen of hij, net zoals filosoof Bertrand Russell en wetenschapper-auteur Arthur Koestler, anti-communistisch getinte artikelen wou schrijven of eventueel herschrijven. In haar verslag, dat met een hele rist andere documenten onlangs door het Britse nationale archief (Public Record Office) werd vrijgegeven, meldt Kirwan dat Orwell enthousiast op het voorstel reageerde, maar te ziek was om artikelen te herschrijven, laat staan te schrijven. Orwell gaf Kirwan bij die gelegenheid wel een lijstje van schrijvers die daartoe probleemloos konden worden aangesproken, onder wie Darsie Gillie, de correspondent in Parijs van The Guardian en Franz Borenau van The Observer. Daar bleef het niet bij. Uit Kirwans rapporten blijkt dat Orwell haar enkele dagen later het volgende voorstel stuurde: ,,Ik kan u, als dat voor u van enig belang is, ook een lijst geven van journalisten en schrijvers die, naar mijn mening, crypto-communisten, medestanders of in die zin georiënteerden zijn en die als propagandist niet te vertrouwen zijn.'' Hoewel Orwell een dergelijke lijst lijkt te hebben gezonden, is die tussen de vrijgegeven documenten niet terug te vinden. Hij werd hoogstwaarschijnlijk al eerder verwijderd. IETWAT ironisch is dat Orwell, tijdens zijn ontmoeting met Kirwan, met vuur Victor Gollancz als uitgever aanbeval. Gollancz was, tot hij het manuscript van Animal Farm in handen kreeg, zowat Orwells vaste uitgever, maar net zoals drie andere uitgevers na hem durfde hij de publicatie van deze als dierenfabel vermomde politieke satire niet aan. In 1944 lag de Sovjet-Unie immers als anti-Duitse bondgenoot zowel bij de Britse politici als bij de Britse intelligentsia goed in de markt en kritiek op deze machtige medestander werd dan ook node geduld. De uitgevers schrokken er - al dan niet na ruggespraak met het ministerie van Binnenlandse Zaken - voor terug om in het toenmalige pro-Russische klimaat een dierenfabel op de markt te brengen waarin de Grote Leider van een bevriende mogendheid (Stalin) als een groot, vet, wreed en machtsgeil varken werd afgeschilderd. Tot uitgeverij Secker & Warburg in 1945 de moed vond om tegen de vigerende ,,politiek correcte'' trend in te gaan en Animal Farm op de markt bracht, waarvan het sindsdien nooit meer is verdwenen. Orwells ,,sprookje'' veroorzaakte na publicatie in politieke en intellectuele kringen flink wat deining. Het werk werd aanvankelijk verketterd en verguisd. Tot de Koude Oorlog van de voormalige Sovjetrussische vriend een geduchte vijand maakte, en Orwell om zijn profetische inzichten werd geloofd. Zijn ,,sprookje voor volwassenen'' werd sindsdien in ruim 70 talen vertaald en groeide uit tot de meest gelezen moderne satire op politieke corruptie en machtswellust. En sinds Anthony Ross er in 1956 een Nederlandse vertaling van maakte, werden er ook in ons taalgebied vele tienduizenden exemplaren van verkocht. MIDDEN augustus van vorig jaar was Animal Farm vijftig jaar jong. Een jubileum dat uitgeverij Secker & Warburg niet onopgemerkt voorbij wenste te laten gaan. De uitgeverij zocht naar een originele manier om het gebeuren in de verf te zetten en opteerde uiteindelijk voor een fraaie, geïllustreerde uitgave. De bekende Britse tekenaar Ralph Steadman ging de uitdaging aan en zette krachtige, fascinerende tekeningen neer, die niets meligs of zeemzoeterigs hebben, maar in hun ironische grimmigheid perfect aansluiten bij de teneur van Orwells boek. Een boek om te hebben dus. Onder meer ook omdat in deze jubileum-editie het nooit eerder gepubliceerde voorwoord werd opgenomen dat Orwell in 1945, na de herhaalde afwijzingen van zijn manuscript, voor Animal Farm schreef, alsook zijn voorwoord bij de Oekraïense editie, die in november 1947 door een in München gevestigde organisatie van Oekraïense ontheemden werd uitgebracht. Omdat de Engelse versie van dit voorwoord niet werd teruggevonden, werd die vanuit het Oekraïens terug naar het Engels vertaald. Animal Farm zelf, de hoofdmoot van de jubileum-editie, verhaalt op een eenvoudige, ,,grimmig sprookjesachtige'' wijze Orwells visie op de verloedering van het communistische ideaal. Jammer dus dat uitgeverij Secker & Warburg de tekst niet door een essay liet voorafgaan, waarin ten behoeve van de jongere hedendaagse lezers de geschiedenis van de Sovjet-Unie vanaf de Russische revolutie in 1917 tot de ondertekening van het Duits-Russische pakt in 1939 werd geschetst. Die periode vormt immers het achterliggende referentiekader van Animal Farm. Boer Jansen symboliseert de tsaar en de varkens vertegenwoordigen andere bolsjewistische leiders. Het varken Majoor staat onmiskenbaar voor Lenin, Napoleon voor Stalin, Sneeuwbal voor Trotski, terwijl Brulbeer een combinatie is van Kamenjev en Zinovjev. ORWELLS ,,sprookje'', dat in een beklemmende nachtmerrie ontaardt, brengt het verhaal van het groeiende ongenoegen onder de dieren van de Herenhoeve, die door Boer Jansen (de tsaar) op een ,,onmenselijke'' wijze worden uitgebuit. Hun opstandige gevoelens worden aangewakkerd door het oude, wijze varken Majoor, die oproept tot verzet tegen de (kapitalistische) Mens. Wanneer Majoor enkele dagen later overlijdt, werken de varkens Napoleon, Brulbeer en Sneeuwbal diens opvattingen verder uit tot een ideologie, waaraan zij de naam ,,animalisme'' (communisme) geven en die op ,,zeven geboden'' berust. Te weten: al wat op twee poten loopt is een vijand; al wat op vier poten loopt, of vleugels heeft, is een vriend; geen dier mag kleren dragen; geen dier mag in een bed slapen; geen dier mag alcohol drinken; geen dier mag enig ander dier doden; en het belangrijkste gebod van al: alle dieren zijn gelijk. Wanneer Boer Jansen op een goeie dag op zwier gaat en de al danig ondervoede dieren enkele dagen geen eten krijgen, breekt de Opstand uit en worden Jansen en zijn echtgenote verjaagd van de hoeve, die van dan af Dierenboerderij wordt genoemd. De varkens Napoleon, Sneeuwbal en Brulbeer roepen de Republiek der Dieren uit, kalken de zeven geboden op een schuurmuur en distantiëren zich als ,,hoofdwerkers'' (ideologen) van de andere arbeidende dieren. Nadat, dankzij Sneeuwbals tactisch inzicht, de dieren een eerste poging van boer Jansen om zijn boerderij te heroveren met succes hebben afgeslagen, breekt er tussen Napoleon en Sneeuwbal een machtsstrijd uit, waarbij Sneeuwbal het onderspit delft, op de vlucht slaat en vervolgens door Napoleon met alle mogelijke zonden wordt beladen, waarbij de nodige staaltjes van geschiedenisvervalsing niet worden geschuwd. Een na een lappen de varkens de zeven geboden aan hun laars en ze vestigen, met Napoleon als onbetwiste Leider, een waar schrikbewind. Ze nemen hun intrek in de woning van Jansen, ze slapen in een bed, drinken alcohol, drijven handel met Mensen van nabijgelegen hoeven, leren op twee poten lopen, trekken kleren aan en houden ,,zuiveringen'', waarbij alle dieren die worden verdacht van sympathie voor of contact met de verdreven Sneeuwbal, genadeloos worden afgeslacht. Telkens wordt daarbij het betreffende gebod in een voor de varkens gunstige zin aangepast. Tot de tirannie compleet is en ook het gelijkheidsbeginsel een aanhangsel krijgt, waardoor het meteen zichzelf en alle andere geboden opheft en tegelijk de willekeur van de tirannie institutionaliseert: ,,Alle dieren zijn gelijk, maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere dieren.'' Komt de dag dat de inmiddels moddervette varkens de mensen van de omliggende boerderijen op bezoek vragen. Dat bezoek loopt uit op een zodanig luidruchtige kaart- annex slemppartij, dat de andere, gruwelijk ondervoede dieren voorzichtig een blik door het venster komen werpen en tot hun ontsteltenis vaststellen dat de snuiten van de varkens en de gezichten van de mensen niet langer van elkaar te onderscheiden zijn... Met dat hallucinante beeld, dat het failliet van het communistische ideaal schetst, eindigt Animal Farm. Met de boodschap, kortom, dat macht corrumpeert. Een boodschap die ook los van de historische interpretatie, nog altijd opgeld doet. Uitgerekend in die niet-historische dimensie ligt de blijvende kracht en de grimmige charme van Orwells ,,sprookje'', dat daardoor ook volstrekt leesbaar en begrijpelijk is voor wie de oorspronkelijke politieke achtergrond niet kent. Orwells ,,fabelachtige'' analyse van het Sovjetrussische communistische regime is immers perfect van toepassing op alle dictatoriale regimes van welke strekking ook. We hoeven daarenboven alleen maar naar de corruptieschandalen in binnen- en buitenland te kijken om te beseffen dat Orwells stelling, spijtig genoeg, ook steeds meer opgaat voor het huidige westerse democratische model. UITGEVERIJ De Arbeiderspers heeft het gelukkige initiatief genomen om de prachtige, geïllustreerde jubileum-uitgave van Animal Farm in vertaling uit te brengen. Toe te juichen valt dat daarvoor de oorspronkelijke vertaling van Anthony Ross grondig onder de loep werd genomen en waar nodig werd aangepast en gemoderniseerd. Toe te juichen valt ook dat de twee voorwoorden van Orwell eveneens werden vertaald. Die voorwoorden bieden namelijk Orwells onverhulde antwoord op de vraag hoe een als ,,socialistisch'' gebrandmerkt auteur ertoe komt zich zo fel tegen het communisme te keren. Indirect beantwoorden ze ook de recent gerezen vraag waarom de ,,linkse'' Orwell in 1949 bereid bleek met de Britse geheime dienst samen te werken. Vooral het voorwoord bij de Oekraïense uitgave is verhelderend. De auteur geeft zijn Oekraïense lezers, voor wie hij een volslagen onbekende is, eerst een beknopte biografische schets: als Eric Blair geboren in 1903 in een middenklasse-gezin in India, waar zijn vader werkte voor de Engelse overheid; vervolgens school gelopen aan het prestigieuze Eton, weliswaar dankzij een beurs; daarna vijf jaar bij de Indian Imperial Police, waar hij een afkeer kreeg van het imperialisme en daarom in 1927 ontslag nam uit dienst teneinde van zijn pen te gaan leven, wat aanvankelijk niet al te best vlotte. In de jaren tot 1934 toen hij met zijn schrijven vaak niet eens zijn brood, laat staan het beleg erop verdiende, leefde Orwell vaak maandenlang tussen arme, halfcriminele elementen in armoewijken. Later wekte hun manier van leven zelf zijn belangstelling. ,,Tot 1930,'' stelt Orwell in zijn Oekraïens voorwoord, ,,beschouwde ik mijzelf eigenlijk niet als een socialist. Ik had gewoon nog geen uitgesproken politieke denkbeelden. Dat ik sympathie opvatte voor de socialisten was meer uit afgrijzen over de manier waarop de armste arbeiders werden onderdrukt en verwaarloosd, dan uit theoretische bewondering voor een planmaatschappij.'' In 1936 huwt Orwell en praktisch diezelfde week breekt de Spaanse burgeroorlog uit. Het echtpaar besluit zo snel mogelijk naar Spanje te trekken en aan de zijde van de wettig verkozen Spaanse regering te vechten. Zes maanden later is het zover. Door een reeks toevalligheden sluit Orwell zich niet aan bij de Internationale Brigade, maar bij de POUM-militie (de Spaanse trotskisten). Met als gevolg dat midden 1937, toen de communisten het in de Spaanse regering voor het zeggen kregen en op trotskistenjacht gingen, Orwell en zijn vrouw in de hoek zaten waar de klappen vielen. ,,Met veel geluk zijn we levend uit Spanje gekomen, zonder ook maar één keer te zijn gearresteerd. Vele van onze vrienden zijn doodgeschoten, andere hebben lange tijd gevangen gezeten of zijn zomaar verdwenen.'' Orwell wijst erop dat de trotskistenjacht in Spanje een soort van aanvulling vormde op de ,,grote zuiveringen'' die in die periode in de Sovjet-Unie plaatshadden. Zowel in Rusland als in Spanje luidde de aanklacht ,,samenzwering met de fascisten - en wat Spanje betreft,'' stelt Orwell, ,,had ik alle reden om te menen dat de beschuldigingen vals waren''. Bij zijn terugkeer in Engeland stelde hij geschokt vast dat ook goed geïnformeerde waarnemers geloof hechtten aan de wilde verhalen over samenzweringen, verraad en sabotage die, ter vergoelijking van de zuiveringen, door de Sovjet-propaganda werden verspreid. Hij leerde eruit hoe gemakkelijk totalitaire propaganda vat kan krijgen op de mening van verlichte mensen in democratische landen. Orwell zag in dat de Sovjet-mythe een uiterst negatieve invloed zou hebben op de westerse socialistische beweging. En daarom besloot hij ,,de Sovjet-mythe te ontmaskeren in een verhaal dat vrijwel iedereen zou kunnen begrijpen en dat gemakkelijk zou kunnen worden vertaald.'' TOEN Orwell op een goeie dag een jochie van een jaar of tien een reusachtig trekpaard over een smal paadje zag voortdrijven, waarbij het jongetje het dier telkens een paar fikse tikken met de zweep gaf als het van het pad afweek, zag hij in een flits dat de uitbuiting van het dier door de mens vergelijkbaar was met die van het proletariaat door de rijken. En hij zag in diezelfde flits ook hoe hij zijn verhaal zou inkleden. Dat was in 1937 - jaar waarin Orwell ook de grote lijnen van zijn ,,sprookje voor volwassenen'' uittekende. Het zou echter tot november 1943 duren voor hij de tijd vond zijn verhaal daadwerkelijk te schrijven. Over de uitgeversperikelen waarmee hij na de voltooiing van zijn manuscript in februari 1944 te maken kreeg, de achterliggende politieke redenen van de herhaalde afwijzingen en zijn bedenkingen inzake de aan banden gelegde, democratisch gewaarborgde ,,vrije meningsuiting'' heeft Orwell het in het niet eerder gepubliceerde voorwoord bij Animal Farm. Ook in onze ,,politiek steeds correcter wordende tijden'' blijft het een behartenswaardige brok lectuur.
Dierenboerderij
Een sprookje
voor volwassenen
Met tekeningen van Ralph Steadman
Herziene en gemoderniseerde vertaling van Anthony Ross uit 1956
Bijlagen vertaald door Jaap Engelsman
Amsterdam/Antwerpen: De Arbeiderspers
189 blz., 799 fr. IN maart 1949, vier jaar na de publicatie van het ,,sprookje voor volwassenen'', Animal Farm, kreeg Eric Blair, zoals schrijver George Orwell eigenlijk heette, in het sanatorium in Cranham (Gloustershire) bezoek van Celia Kirwan. Orwell (1903-1950) werd in Cranham behandeld wegens tuberculose, maar Kirwans bezoek aan de ernstig zieke schrijver, die trouwens het daaropvolgende jaar zou overlijden, had niets te maken met een pelgrimage van een bezorgde fan. Kirwan was als officier verbonden aan het supergeheime Information Research Department van het ministerie van Buitenlandse Zaken. De Koude Oorlog woedde in volle hevigheid en Kirwan kwam de auteur, die in Animal Farm het Sovjetrussische regime meedogenloos had gehekeld, vragen of hij, net zoals filosoof Bertrand Russell en wetenschapper-auteur Arthur Koestler, anti-communistisch getinte artikelen wou schrijven of eventueel herschrijven. In haar verslag, dat met een hele rist andere documenten onlangs door het Britse nationale archief (Public Record Office) werd vrijgegeven, meldt Kirwan dat Orwell enthousiast op het voorstel reageerde, maar te ziek was om artikelen te herschrijven, laat staan te schrijven. Orwell gaf Kirwan bij die gelegenheid wel een lijstje van schrijvers die daartoe probleemloos konden worden aangesproken, onder wie Darsie Gillie, de correspondent in Parijs van The Guardian en Franz Borenau van The Observer. Daar bleef het niet bij. Uit Kirwans rapporten blijkt dat Orwell haar enkele dagen later het volgende voorstel stuurde: ,,Ik kan u, als dat voor u van enig belang is, ook een lijst geven van journalisten en schrijvers die, naar mijn mening, crypto-communisten, medestanders of in die zin georiënteerden zijn en die als propagandist niet te vertrouwen zijn.'' Hoewel Orwell een dergelijke lijst lijkt te hebben gezonden, is die tussen de vrijgegeven documenten niet terug te vinden. Hij werd hoogstwaarschijnlijk al eerder verwijderd. IETWAT ironisch is dat Orwell, tijdens zijn ontmoeting met Kirwan, met vuur Victor Gollancz als uitgever aanbeval. Gollancz was, tot hij het manuscript van Animal Farm in handen kreeg, zowat Orwells vaste uitgever, maar net zoals drie andere uitgevers na hem durfde hij de publicatie van deze als dierenfabel vermomde politieke satire niet aan. In 1944 lag de Sovjet-Unie immers als anti-Duitse bondgenoot zowel bij de Britse politici als bij de Britse intelligentsia goed in de markt en kritiek op deze machtige medestander werd dan ook node geduld. De uitgevers schrokken er - al dan niet na ruggespraak met het ministerie van Binnenlandse Zaken - voor terug om in het toenmalige pro-Russische klimaat een dierenfabel op de markt te brengen waarin de Grote Leider van een bevriende mogendheid (Stalin) als een groot, vet, wreed en machtsgeil varken werd afgeschilderd. Tot uitgeverij Secker & Warburg in 1945 de moed vond om tegen de vigerende ,,politiek correcte'' trend in te gaan en Animal Farm op de markt bracht, waarvan het sindsdien nooit meer is verdwenen. Orwells ,,sprookje'' veroorzaakte na publicatie in politieke en intellectuele kringen flink wat deining. Het werk werd aanvankelijk verketterd en verguisd. Tot de Koude Oorlog van de voormalige Sovjetrussische vriend een geduchte vijand maakte, en Orwell om zijn profetische inzichten werd geloofd. Zijn ,,sprookje voor volwassenen'' werd sindsdien in ruim 70 talen vertaald en groeide uit tot de meest gelezen moderne satire op politieke corruptie en machtswellust. En sinds Anthony Ross er in 1956 een Nederlandse vertaling van maakte, werden er ook in ons taalgebied vele tienduizenden exemplaren van verkocht. MIDDEN augustus van vorig jaar was Animal Farm vijftig jaar jong. Een jubileum dat uitgeverij Secker & Warburg niet onopgemerkt voorbij wenste te laten gaan. De uitgeverij zocht naar een originele manier om het gebeuren in de verf te zetten en opteerde uiteindelijk voor een fraaie, geïllustreerde uitgave. De bekende Britse tekenaar Ralph Steadman ging de uitdaging aan en zette krachtige, fascinerende tekeningen neer, die niets meligs of zeemzoeterigs hebben, maar in hun ironische grimmigheid perfect aansluiten bij de teneur van Orwells boek. Een boek om te hebben dus. Onder meer ook omdat in deze jubileum-editie het nooit eerder gepubliceerde voorwoord werd opgenomen dat Orwell in 1945, na de herhaalde afwijzingen van zijn manuscript, voor Animal Farm schreef, alsook zijn voorwoord bij de Oekraïense editie, die in november 1947 door een in München gevestigde organisatie van Oekraïense ontheemden werd uitgebracht. Omdat de Engelse versie van dit voorwoord niet werd teruggevonden, werd die vanuit het Oekraïens terug naar het Engels vertaald. Animal Farm zelf, de hoofdmoot van de jubileum-editie, verhaalt op een eenvoudige, ,,grimmig sprookjesachtige'' wijze Orwells visie op de verloedering van het communistische ideaal. Jammer dus dat uitgeverij Secker & Warburg de tekst niet door een essay liet voorafgaan, waarin ten behoeve van de jongere hedendaagse lezers de geschiedenis van de Sovjet-Unie vanaf de Russische revolutie in 1917 tot de ondertekening van het Duits-Russische pakt in 1939 werd geschetst. Die periode vormt immers het achterliggende referentiekader van Animal Farm. Boer Jansen symboliseert de tsaar en de varkens vertegenwoordigen andere bolsjewistische leiders. Het varken Majoor staat onmiskenbaar voor Lenin, Napoleon voor Stalin, Sneeuwbal voor Trotski, terwijl Brulbeer een combinatie is van Kamenjev en Zinovjev. ORWELLS ,,sprookje'', dat in een beklemmende nachtmerrie ontaardt, brengt het verhaal van het groeiende ongenoegen onder de dieren van de Herenhoeve, die door Boer Jansen (de tsaar) op een ,,onmenselijke'' wijze worden uitgebuit. Hun opstandige gevoelens worden aangewakkerd door het oude, wijze varken Majoor, die oproept tot verzet tegen de (kapitalistische) Mens. Wanneer Majoor enkele dagen later overlijdt, werken de varkens Napoleon, Brulbeer en Sneeuwbal diens opvattingen verder uit tot een ideologie, waaraan zij de naam ,,animalisme'' (communisme) geven en die op ,,zeven geboden'' berust. Te weten: al wat op twee poten loopt is een vijand; al wat op vier poten loopt, of vleugels heeft, is een vriend; geen dier mag kleren dragen; geen dier mag in een bed slapen; geen dier mag alcohol drinken; geen dier mag enig ander dier doden; en het belangrijkste gebod van al: alle dieren zijn gelijk. Wanneer Boer Jansen op een goeie dag op zwier gaat en de al danig ondervoede dieren enkele dagen geen eten krijgen, breekt de Opstand uit en worden Jansen en zijn echtgenote verjaagd van de hoeve, die van dan af Dierenboerderij wordt genoemd. De varkens Napoleon, Sneeuwbal en Brulbeer roepen de Republiek der Dieren uit, kalken de zeven geboden op een schuurmuur en distantiëren zich als ,,hoofdwerkers'' (ideologen) van de andere arbeidende dieren. Nadat, dankzij Sneeuwbals tactisch inzicht, de dieren een eerste poging van boer Jansen om zijn boerderij te heroveren met succes hebben afgeslagen, breekt er tussen Napoleon en Sneeuwbal een machtsstrijd uit, waarbij Sneeuwbal het onderspit delft, op de vlucht slaat en vervolgens door Napoleon met alle mogelijke zonden wordt beladen, waarbij de nodige staaltjes van geschiedenisvervalsing niet worden geschuwd. Een na een lappen de varkens de zeven geboden aan hun laars en ze vestigen, met Napoleon als onbetwiste Leider, een waar schrikbewind. Ze nemen hun intrek in de woning van Jansen, ze slapen in een bed, drinken alcohol, drijven handel met Mensen van nabijgelegen hoeven, leren op twee poten lopen, trekken kleren aan en houden ,,zuiveringen'', waarbij alle dieren die worden verdacht van sympathie voor of contact met de verdreven Sneeuwbal, genadeloos worden afgeslacht. Telkens wordt daarbij het betreffende gebod in een voor de varkens gunstige zin aangepast. Tot de tirannie compleet is en ook het gelijkheidsbeginsel een aanhangsel krijgt, waardoor het meteen zichzelf en alle andere geboden opheft en tegelijk de willekeur van de tirannie institutionaliseert: ,,Alle dieren zijn gelijk, maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere dieren.'' Komt de dag dat de inmiddels moddervette varkens de mensen van de omliggende boerderijen op bezoek vragen. Dat bezoek loopt uit op een zodanig luidruchtige kaart- annex slemppartij, dat de andere, gruwelijk ondervoede dieren voorzichtig een blik door het venster komen werpen en tot hun ontsteltenis vaststellen dat de snuiten van de varkens en de gezichten van de mensen niet langer van elkaar te onderscheiden zijn... Met dat hallucinante beeld, dat het failliet van het communistische ideaal schetst, eindigt Animal Farm. Met de boodschap, kortom, dat macht corrumpeert. Een boodschap die ook los van de historische interpretatie, nog altijd opgeld doet. Uitgerekend in die niet-historische dimensie ligt de blijvende kracht en de grimmige charme van Orwells ,,sprookje'', dat daardoor ook volstrekt leesbaar en begrijpelijk is voor wie de oorspronkelijke politieke achtergrond niet kent. Orwells ,,fabelachtige'' analyse van het Sovjetrussische communistische regime is immers perfect van toepassing op alle dictatoriale regimes van welke strekking ook. We hoeven daarenboven alleen maar naar de corruptieschandalen in binnen- en buitenland te kijken om te beseffen dat Orwells stelling, spijtig genoeg, ook steeds meer opgaat voor het huidige westerse democratische model. UITGEVERIJ De Arbeiderspers heeft het gelukkige initiatief genomen om de prachtige, geïllustreerde jubileum-uitgave van Animal Farm in vertaling uit te brengen. Toe te juichen valt dat daarvoor de oorspronkelijke vertaling van Anthony Ross grondig onder de loep werd genomen en waar nodig werd aangepast en gemoderniseerd. Toe te juichen valt ook dat de twee voorwoorden van Orwell eveneens werden vertaald. Die voorwoorden bieden namelijk Orwells onverhulde antwoord op de vraag hoe een als ,,socialistisch'' gebrandmerkt auteur ertoe komt zich zo fel tegen het communisme te keren. Indirect beantwoorden ze ook de recent gerezen vraag waarom de ,,linkse'' Orwell in 1949 bereid bleek met de Britse geheime dienst samen te werken. Vooral het voorwoord bij de Oekraïense uitgave is verhelderend. De auteur geeft zijn Oekraïense lezers, voor wie hij een volslagen onbekende is, eerst een beknopte biografische schets: als Eric Blair geboren in 1903 in een middenklasse-gezin in India, waar zijn vader werkte voor de Engelse overheid; vervolgens school gelopen aan het prestigieuze Eton, weliswaar dankzij een beurs; daarna vijf jaar bij de Indian Imperial Police, waar hij een afkeer kreeg van het imperialisme en daarom in 1927 ontslag nam uit dienst teneinde van zijn pen te gaan leven, wat aanvankelijk niet al te best vlotte. In de jaren tot 1934 toen hij met zijn schrijven vaak niet eens zijn brood, laat staan het beleg erop verdiende, leefde Orwell vaak maandenlang tussen arme, halfcriminele elementen in armoewijken. Later wekte hun manier van leven zelf zijn belangstelling. ,,Tot 1930,'' stelt Orwell in zijn Oekraïens voorwoord, ,,beschouwde ik mijzelf eigenlijk niet als een socialist. Ik had gewoon nog geen uitgesproken politieke denkbeelden. Dat ik sympathie opvatte voor de socialisten was meer uit afgrijzen over de manier waarop de armste arbeiders werden onderdrukt en verwaarloosd, dan uit theoretische bewondering voor een planmaatschappij.'' In 1936 huwt Orwell en praktisch diezelfde week breekt de Spaanse burgeroorlog uit. Het echtpaar besluit zo snel mogelijk naar Spanje te trekken en aan de zijde van de wettig verkozen Spaanse regering te vechten. Zes maanden later is het zover. Door een reeks toevalligheden sluit Orwell zich niet aan bij de Internationale Brigade, maar bij de POUM-militie (de Spaanse trotskisten). Met als gevolg dat midden 1937, toen de communisten het in de Spaanse regering voor het zeggen kregen en op trotskistenjacht gingen, Orwell en zijn vrouw in de hoek zaten waar de klappen vielen. ,,Met veel geluk zijn we levend uit Spanje gekomen, zonder ook maar één keer te zijn gearresteerd. Vele van onze vrienden zijn doodgeschoten, andere hebben lange tijd gevangen gezeten of zijn zomaar verdwenen.'' Orwell wijst erop dat de trotskistenjacht in Spanje een soort van aanvulling vormde op de ,,grote zuiveringen'' die in die periode in de Sovjet-Unie plaatshadden. Zowel in Rusland als in Spanje luidde de aanklacht ,,samenzwering met de fascisten - en wat Spanje betreft,'' stelt Orwell, ,,had ik alle reden om te menen dat de beschuldigingen vals waren''. Bij zijn terugkeer in Engeland stelde hij geschokt vast dat ook goed geïnformeerde waarnemers geloof hechtten aan de wilde verhalen over samenzweringen, verraad en sabotage die, ter vergoelijking van de zuiveringen, door de Sovjet-propaganda werden verspreid. Hij leerde eruit hoe gemakkelijk totalitaire propaganda vat kan krijgen op de mening van verlichte mensen in democratische landen. Orwell zag in dat de Sovjet-mythe een uiterst negatieve invloed zou hebben op de westerse socialistische beweging. En daarom besloot hij ,,de Sovjet-mythe te ontmaskeren in een verhaal dat vrijwel iedereen zou kunnen begrijpen en dat gemakkelijk zou kunnen worden vertaald.'' TOEN Orwell op een goeie dag een jochie van een jaar of tien een reusachtig trekpaard over een smal paadje zag voortdrijven, waarbij het jongetje het dier telkens een paar fikse tikken met de zweep gaf als het van het pad afweek, zag hij in een flits dat de uitbuiting van het dier door de mens vergelijkbaar was met die van het proletariaat door de rijken. En hij zag in diezelfde flits ook hoe hij zijn verhaal zou inkleden. Dat was in 1937 - jaar waarin Orwell ook de grote lijnen van zijn ,,sprookje voor volwassenen'' uittekende. Het zou echter tot november 1943 duren voor hij de tijd vond zijn verhaal daadwerkelijk te schrijven. Over de uitgeversperikelen waarmee hij na de voltooiing van zijn manuscript in februari 1944 te maken kreeg, de achterliggende politieke redenen van de herhaalde afwijzingen en zijn bedenkingen inzake de aan banden gelegde, democratisch gewaarborgde ,,vrije meningsuiting'' heeft Orwell het in het niet eerder gepubliceerde voorwoord bij Animal Farm. Ook in onze ,,politiek steeds correcter wordende tijden'' blijft het een behartenswaardige brok lectuur.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden